Verwarwoordenboek Vervolg (171)
Door Jan Renkema
In het Verwarwoordenboek worden zo’n 500 woordparen behandeld met vaak onduidelijke verschillen: afgunst-jaloezie, bloot-naakt, geliefd-populair, plaats-plek, enz. Talrijke lezers hebben woordparen aangedragen met het verzoek om ook die te behandelen. Vandaar deze wekelijkse rubriek.
Mocht u ook een ‘verwarpaar’ behandeld willen zien, plaats dan een reactie onder deze rubriek. Kijkt u dan wel even op de website om te zien of de woorden al zijn opgenomen.
dusdanig / zodanig
De woorden worden door elkaar gebruikt, maar er is soms een heel klein verschil.
dusdanig in die mate (graad), op die manier (wijze)
- Het parket vertoont dusdanige vochtplekken dat herstel alleen mogelijk is door planken te verwijderen.
zodanig op die manier (wijze), in die mate (graad)
- De resultaten van dit onderzoek waren zodanig, dat verdere financiering werd ingetrokken.
Bij dusdanig is de graad vaak belangrijker dan de wijze, en bij zodanig is het andersom. Wanneer je alleen de graad wil aanduiden, is dermate een geschikter woord. Dit woord is al eerder behandeld in het Verwarwoordenboek. Daar heb ik overigens de graad-betekenis van dusdanig wat weggemoffeld. Bij nadere analyse lijkt er een driedeling, met dusdanig in de middenpositie. Vergelijk:
- Dit probleem is dermate complex dat een oplossing nog niet in zicht is.
- Dit probleem is dusdanig complex dat een oplossing nog niet in zicht is.
- Dit probleem is zodanig complex dat een oplossing nog niet in zicht is.
De verschillen blijven subtiel: dermate wijst op een sterke graad, dusdanig is iets zwakker zodanig is nog iets zwakker en kan ook de wijze aangeven. Wat kies je in de volgende zinnen?
- Eén persoon raakte …danig verwond dat deze naar het ziekenhuis moest worden vervoerd.
- De signalen waren …danig dat de inspectie tot nader onderzoek besloot.
In 1 gaat de voorkeur uit naar dusdanig. Het gaat hier om de ernst van de verwondingen. In 2 liever zodanig. Hier had wel dusdanig kunnen staan als het woord ‘ernstig’ erbij had gestaan, waardoor de graad-betekenis vanzelf oplicht. Ook had er dan dermate kunnen staan bij ‘zeer ernstige signalen’.
Vreemd toevoegsel eigenlijk, dat danig. Hierin verschuilt zich het voltooid deelwoord van ‘doen’: gedaan. We zien dit werkwoord ook als tegenwoordig deelwoord terug in ‘dusdoende’. Omdat danig in zodanig en dusdanig ook als apart woord werd opgevat, kreeg het zelf ook de betekenis van een hoge graad: ‘zeer’, ‘erg’ of ‘hevig’: Ik heb me danig in hem vergist.
Een beetje ouderwets zijn de woorden wel. In meer alledaags taalgebruik gebruiken we zo als bijwoord ( Het probleem is zo complex …) of zulke als bijvoeglijk naamwoord. Maar het kan nog klassieker. In mijn taalantiquariaat vond ik nog in dier voege!
Daarbij dient de rechter doel en strekking van de veroordeling tot richtsnoer te nemen in dier voege dat de veroordeling niet verder strekt dan tot het bereiken van het daarmee beoogde doel.
Zo mooi! In dier voege waar we nu de alledaagse woordjes en wel zo(danig) zouden schrijven. Maar de prijs op gebruik ervan is hoog. Die prijs is zodanig, nee dusdanig, nee zelfs dermate hoog, dat ik de woorden in dier voege afraad te gebruiken voor een breed publiek. De prijs is namelijk: onbegrip. Toch kan misschien deze woordcombinatie nog wel een nieuw leven krijgen als stoplap in yuppentaal: in dier voege!
