• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Door vele tegenspoeden tot groote vreugde (1898)

5 juli 2020 door Ewoud Sanders Reageer

Omslag van Door vele tegenspoeden tot groote vreugde. Van dit boekje is slechts één exemplaar in een openbare collectie bewaard gebleven.

Jeugdverhalen over joden (97)

Door Ewoud Sanders

Auteur: Wilhelmina Jacoba Riem Vis (1859-1915)

Herkomst en drukgeschiedenis

Wilhelmina Jacoba Riem Vis was vaste medewerkster van het christelijke jeugdtijdschrift Timotheüs en gaf les aan kinderen en volwassenen. Zij schreef ruim veertig boeken, voornamelijk voor de jeugd.

         Onder tijdgenoten had Riem Vis een goede naam. Zo schreef de boekbeoordelingscommissie van de Gereformeerde Zondagsschoolvereniging Jachin in 1904: ‘De schrijfster heeft zich, onze kinderen weten er van te spreken, menigmaal verdienstelijk gemaakt door schoone boekjes’. En de uitgever J.N. Voorhoeve schreef in 1915 in haar necrologie: ‘Elk werk dat zij afleverde legde getuigenis af van den wensch om Jezus voor te stellen’.

         Riem Vis voerde vaker joodse personages op in haar boeken. In Door de menschen verstooten, maar door God aangenomen (1895) beschrijft zij het lot van enkele vervolgde Russische joden. En in Levi de boekenjood (1900) vertelt zij over de bekering van een joodse straatboekhandelaar.

            Voor het laatstgenoemde boek leende Riem Vis enkele verhaalelementen uit een publicatie van een andere schrijver – zonder de bron te noemen (zie bit.ly/bronRiemVis). Dat heeft zij ook gedaan voor Door vele tegenspoeden tot groote vreugde. Dit verhaal bevateen voor zondagsschoolboekjes zeer ongewone wending, namelijk de hardhandige ontvoering van een onschuldig jong meisje dat vervolgens op straat moet werken om geld te verdienen. Riem Vis heeft deze plotwending naar alle waarschijnlijkheid ontleend aan ’t Jodinnetje van Elspeet van B.E. van Osselen-van Delden uit 1895 (zie kader ‘Jodinnetje van Elspeet’).

         Door vele tegenspoeden tot groote vreugde, dat wemelt van de onwaarschijnlijkheden,verscheen in 1898 bij uitgeverij G.F. Callenbach in Nijkerk en beleefde één druk. In 1903 was het nog steeds leverbaar.

Samenvatting

Eduard Daniëls, zoon van een rijke bankier, is een bekeerde jood. Hij is getrouwd met een christelijke vrouw, ze wonen in Den Haag en hebben twee kinderen: Marietje en Karel.

         Sinds Eduards bekering wil zijn vader niets meer met hem te maken hebben. Met zijn moeder heeft hij nog wel af en toe contact, vooral nadat zijn vader is overleden. Als voorwaarde stelt zijn moeder dat Eduard bij haar niet over godsdienst mag praten.

         Eduard ziet er zeer joods uit. Hij heeft zwarte ogen, golvend zwart haar en ‘zijn gelaat, overigens schoon, werd ontsierd door den neus, die niet alleen sterk gebogen, maar ook een weinig scheef was’.

          Vanwege dit uiterlijk wordt Eduard onheus bejegend als hij, tijdens een gezinsuitje in Nijmegen, in een ‘koffiekamer’ een briefkaart zit te schrijven. Een zekere Jan, die ook een kaart wil schrijven, zegt op spottende toon: ‘Ja, als die Jood maar klaar was!’ Eduard leest hem op vriendelijke toon de les door Jan erop te wijzen ‘dat men alleen in waarheid een christen, een navolger van Christus, zijn kan, wanneer men uit God geboren is en daardoor den Geest van Christus ontvangen heeft’.

         Diezelfde dag wordt de achtjarige Marietje ontvoerd tijdens een boswandeling. Met toestemming van haar ouders is ze een stuk vooruit gehold.

Een bedelares ontvangt een kwartje van de bekeerde jood Eduard Daniëls (‘zijn gelaat werd ontsierd door den neus’). Op de voorgrond Marietje, die kort daarop wordt ontvoerd door de bedelares en haar man. Illustratie uit: Door vele tegenspoeden tot groote vreugde (1898).

De ontvoerders brengen Marietje naar Keulen waar zij wordt verkocht aan een ‘kermisreiziger’. Vader en moeder Daniëls schakelen de politie in en zoeken wanhopig naar hun dochter, maar zonder succes. Wel houden zij hoop want ‘Hij wiens oogen de gansche aarde doorloopen en voor Wiens aangezicht niets en niemand verborgen is’ zal uitkomst bieden.

         Drie jaar later is zoon Karel, inmiddels korporaal, op oefening in een legerkamp in Noord-Brabant. Een meisje van elf komt er fruit verkopen. Met enige moeite herkennen Marietje en Karel elkaar. Karel zet haar op de trein naar Den Haag en stuurt zijn ouders een telegram.

         Maar Marietje valt in slaap en wordt pas in Leiden wakker. Ze krijgt hulp van Jan, de man die door zijn confrontatie met Eduard in Nijmegen een vrome christen is geworden. Jan brengt Marietje bij haar oma in Haarlem en geeft haar een gekleurde afbeelding met daarop onder meer de tekst: ‘De Mensenzoon moet hoog verheven worden, zoals Mozes in de woestijn de slang omhooggeheven heeft, opdat iedereen die gelooft, in hem eeuwig leven heeft’ (Johannes 3:14-16).

De elfjarige Marietje leert in aanwezigheid van haar joodse grootmoeder de tekst uit haar hoofd bij een christelijke kleurplaat. Dit heeft snel grote gevolgen. Illustratie uit: Door vele tegenspoeden tot groote vreugde (1898).

Marietjes ouders willen zo snel mogelijk naar Haarlem afreizen, maar er volgt nog meer tegenspoed – het eerste deel van de boektitel. Moeder Daniëls wordt ziek en Eduard kan geen middag vrij krijgen van zijn werk om zijn reeds drie jaar vermiste dochter te gaan halen.

         Het gevolg is dat Marietje twee volle dagen bij haar joodse grootmoeder moet verblijven. In haar aanwezigheid leert zij hardop de teksten bij de kleurplaat uit haar hoofd. Dit leidt snel tot grote vreugde (het tweede deel van de boektitel) want hierdoor lukt het om ‘ook deze dochter Abrahams te verlossen uit de strikken des satans’.

         Grootmoeder Daniëls komt namelijk eveneens tot het besef dat het eeuwige leven alleen te bereiken is door Jezus als Messias te erkennen. ‘Na hevigen strijd en grooten zielsangst’ vindt zij ‘vrede door het bloed des kruises’ en wordt ook dit ‘verloren schaap van het Huis Israëls tot de kudde gevoerd’.

         Eduard Daniëls is buitengewoon blij met de bekering van zijn moeder. ‘Ja, zoo mogelijk was zijn blijdschap nog grooter, dan toen hij zijn verloren kind voor ’t eerst weer in de armen had mogen sluiten.’

Kader
Jodinnetje van Elspeet

Marietje moet na haar ontvoering andere kleren aantrekken. Illustratie uit: Door vele tegenspoeden tot groote vreugde (1898).

Marietje Daniëls wordt ontvoerd door een man en een vrouw, net als Roosje Rubens, de hoofdpersoon in ’t Jodinnetje van Elspeet. Als Marietje gilt, wordt er een doek in haar mond gepropt, net als bij Roosje. De ontvoerder van Marietje zegt: ‘Als je maar eventjes je mond opendoet, dan maak ik je dood!’ Roosje krijgt eenzelfde dreigement te horen. Marietje moet na haar ontvoering andere kleren aantrekken, net als Roosje. Marietjes ontvoerders brengen haar snel naar Duitsland, net als die van Roosje. De ontvoerders van Marietje zijn ‘kermisreiziger’, de kidnappers van Roosje hebben een ‘kermiswagen’. Ook Marietje wordt ontvoerd om geld te verdienen op straat, net als Roosje.

Doelgroep en receptie

Uitgeverij Callenbach beval het boekje tussen 1898 en 1903 in catalogi aan als ‘meisjesboek’. In de pers vond ik kort na verschijnen van het boekje in 1898 drie vermeldingen – besprekingen kun je het nauwelijks noemen. De Standaard verzuchtte op 14 november, in een opsomming van zondagsschoolboekjes: ‘In Door vele tegenspoeden tot groote vreugde van Riem Vis, wordt ons waarlijk alweer van een kind verteld, dat een groot mensch tot God brengt.’

         De Zeeuw, christelijk-historisch, nieuwsblad voor Zeeland schreef op 17 november dat het boekje van Riem Vis behoorde bij ‘een uitnemende collectie groote en kleine nieuwe kerstuitgaven’. Het Gereformeerd jongelingsblad tenslotte schreef op 25 november boven een opsomming van enkele nieuwe titels van Riem Vis: ‘W.R. Vis kan vertellen, zoo levendig, dat ge de gebeurtenissen als voor uw oogen ziet plaats hebben.’

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: 19e eeuw, jeugdliteratuur, Jeugdverhalen over joden

Lees Interacties

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Twan Vet • Ochtendkrant

Morgen mag je heus wel weer over de wereld
lezen, maar vandaag nog niet. Dus blijf in bed.
Ik heb al thee voor je gezet.

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

OP EEN AFGEWEZEN HARING

Nee, haring moet je maar niet eten,
op zeebanket rust een bezwaar,
dan krijg je van die gekke dromen
met rare lintjes in het haar.

Bron: Barbarber, december 1971

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

14 juni 2025: Programma rondom Een nieuw geluid

14 juni 2025: Programma rondom Een nieuw geluid

11 juni 2025

➔ Lees meer
23 juni 2025: Boekpresentatie Nicoline van der Sijs

23 juni 2025: Boekpresentatie Nicoline van der Sijs

4 juni 2025

➔ Lees meer
2 oktober 2025: Symposium ‘Podium veur de Streektaol’

2 oktober 2025: Symposium ‘Podium veur de Streektaol’

2 juni 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

sterfdag
1973 Leendert van Dis
2020 Flip G. Droste
➔ Neerlandicikalender

Media

Inspiratiesessies in het Universitair Museum Utrecht

Inspiratiesessies in het Universitair Museum Utrecht

11 juni 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
De Inktpodcast 29: Muziek voor tekst deel I

De Inktpodcast 29: Muziek voor tekst deel I

10 juni 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Taal doe je samen

Taal doe je samen

9 juni 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
 

Reacties laden....
 

    %d