Voornamendrift 57

Door Gerrit Bloothooft

82% van alle Nederlanders heeft een unieke naam, als je tenminste alle voornamen en de achternaam gebruikt. Met alleen de eerste voornaam en de achternaam daalt dat percentage naar 46%.  Op basis van alleen een naam kunnen we niet iedereen identificeren. Omdat ik naar analogie met de huidige basisregistratie personen graag een historische bevolkingsregistratie (vanaf 1811) gerealiseerd zou zien, is het van belang om ieder individu uniek te onderscheiden. De ingrediënten daarvoor zijn de historische akten van geboorte, huwelijk en overlijden. Maar die zijn niet aan elkaar gekoppeld. Een vermelding van Jan de Jong die geboren wordt, huwt en overlijdt kan over verschillende personen gaan. Pas met meer informatie is het mogelijk om iemand uniek te identificeren. Maar welke informatie is daarvoor voldoende?

In akten van de burgerlijke stand staan altijd ook gehuwde personen. Dat zijn de ouders van een kind in een geboorteakte,  de ouders van een overledene in een overlijdensakte (en de overledene en partner als de eerste gehuwd was), een bruidspaar en de ouders van het bruidspaar in een huwelijksakte. Een echtpaar (als ouders of bruidspaar) heeft twee voornamen en twee achternamen en het is de vraag of zo’n combinatie van namen uniek is en niet met een ander echtpaar wordt gedeeld. Als dat zo is dan is bevolkingsreconstructie mogelijk.

Hiervoor onderzocht ik de huwelijksakten vanaf 1811 die inmiddels tot 1945 openbaar zijn, en die tot 1930 grotendeels digitaal beschikbaar zijn via wiewaswie.nl met in totaal 4,4 miljoen akten (versie oktober 2019). Ik beschouw alle gehuwden als een redelijke steekproef van de historische bevolking (met de beperking van ca 30% kindersterfte in de 19^e eeuw, terwijl niet iedere volwassene huwt). Van elke huwelijksakte worden alleen de namen van bruid en bruidegom gebruikt.

Voordat de namen onderzocht kunnen worden moeten de akten ontdaan worden van dubbelen (registratie in meerdere plaatsen) en scheidingsakten, die vaak niet als zodanig zijn gemarkeerd (waardoor het lijkt dat een naampaar meerdere malen voorkomt alhoewel het om dezelfde personen gaat). Ontdubbelen kan door de aktedatum te gebruiken en de geboortejaren van de gehuwden (afgeleid van de leeftijd en de aktedatum). Een man huwt vrijwel nooit meerdere keren een vrouw met dezelfde naam (en omgekeerd), maar er zijn zeldzame gevallen waarbij man en vrouw twee of zelfs drie keer met elkaar huwen (en tussendoor scheiden). Deze opschoning eist wel dat geboortejaren afleidbaar moeten zijn, akten waarvoor dat niet mogelijk is werden genegeerd. Er blijven na opschoning dan 3,9 miljoen akten over. Ik ga er vanuit dat dit unieke echtparen zijn (ook al zouden er paren kunnen zijn met dezelfde namen, wat we juist willen weten).

Als de volledige voornaam en familienaam van man en vrouw worden onderzocht dan blijkt die combinatie van namen in maar liefst 99,8% van de gevallen uniek te zijn. Uitzonderlijk is het echtpaar Kornelis Minderhoud en Maatje Minderhoud welke vier keer in Westkapelle voorkwam (zelfs een keer waarbij zoon Kornelis op zijn beurt ook weer een Maatje Minderhoud huwt, zie boven). 19 combinaties komen 3 keer voor en 4.204 combinaties 2 keer.

Drie en vier keer komen voor:

Wanneer naamcombinaties meerdere keren voorkomen dan maken bijvoorbeeld geboortejaren de echtparen in alle gevallen onderscheidend. Maar leeftijden (en via aktedatum het geschatte geboortejaar) staan er voor ouders vrijwel nooit bij in akten. Dan moeten schattingen van geboortejaren of gebeurtenisplaats helpen om het onderscheid te maken. Zulke extra aandacht is dan in 2 van de 1000 gevallen nodig.

De volledige voornaam staat geregistreerd bij geboorte en huwelijk (waar de geboorteakte moet worden getoond) maar lang niet altijd als een echtpaar als ouders wordt genoemd. Dan wordt vaak volstaan met de eerste voornaam. Als we de combinatie van eerste voornaam en familienaam van een echtpaar onderzoeken dan heeft nog steeds 99,5% van hen een unieke naamcombinatie. Daarnaast zijn er 8.800 naamcombinaties die twee keer voorkomen, 111 drie keer, 13 vier keer, 3 vijf keer en 1 zeven keer (Peter Janssen en Maria Janssen).

Vier of meer keer komen voor:

In dit lijstje komen veel eerste voornamen van katholieke snit voor. Die zagen we in het eerste lijstje niet omdat katholieken vaak meerdere voornamen hebben waardoor die namen in de analyse van volledige voornamen uniek zijn. Met maar een half procent ouderparen die nadere aandacht voor onderscheid behoeven lijkt een bevolkingsreconstructie vanaf 1811 zeker tot de mogelijkheden te behoren.

Zo’n reconstructie zou voor elk individu als volgt kunnen verlopen: een fictief persoon, Jacob de Wilde wordt geboren uit Johannes de Wilde en Grietje Schouten; de namen van de ouders vormen een unieke combinatie. Bij zijn huwelijk met Jantien de Vries worden zijn ouders ook genoemd, waaruit blijkt dat het echt onze Jacob is. Nu gaan we verder met Jacob de Wilde en zijn vrouw Jantien de Vries, wederom een unieke combinatie van namen, waaruit kinderen worden geboren. Als Jantien overlijdt en Jacob de Wilde hertrouwt met Aaltje Meeuwisse dan worden zijn ouders weer bij dat tweede huwelijk genoemd (en mogelijk ook nog Jantien). Bij het overlijden van Jacob worden zijn ouders eveneens genoemd, en meestal ook zijn laatste vrouw Aaltje.

In heel veel gevallen gaat zo’n afleiding goed en zijn er geen alternatieve interpretaties mogelijk. Alleen kan spellingvariatie nog roet in het eten strooien. Daarover een volgende keer meer.