Je mag van mij van alles en nog wat ter discussie stellen, maar niet de waarde van het lezen. Wie zegt dat ‘de jeugd nu eenmaal is opgegroeid met het internet’ en dat het dus heel begrijpelijk is dat ‘ze’ niet meer lezen, of dat ‘we er maar aan moeten wennen dat hetgeen wij als belangrijk beschouwen’ tegenwoordig ‘nu eenmaal niet meer zo belangrijk is’, of dat ‘we duizenden jaren geleden ook niet met boeken met elkaar communiceerden, maar met grottekeningen’, zo iemand drijft me tot razernij.
De barbaren!
Ik was onlangs op een Teams-bijeenkomst over de toekomst van het lezen waar sommigen onbekommerd zulke dingen beweerden. Of hardop vroegen wat nu het unique selling point was van het boek, waarom het allemaal niet ook in YouTube-filmpjes kon. Veel handleidingen konden toch ook tegenwoordig de prullenbak in omdat video’s het allemaal zo veel helderder uitlegden? Als kinderen nu niet wilden lezen waarom moesten we ze dat dan opdringen, was dat niet vreselijk elitair van ons?
Het is niet waar. Het is zo evident niet waar dat ik niet eens wist hoe te reageren.
Het probleem was, geloof ik, dat deze mensen twee soorten lezen erkenden: het lezen van technische informatie, en het lezen ‘voor de lol’. Die technische informatie kan dus misschien soms – als het eenvoudige, korte informatie is – ook op een andere manier worden overgedragen dan in geschrifte. Voor de lol hebben we tegenwoordig naast De Zauberberg ook Netflix, dat is zo ongeveer de redenering.
Maar daar zit de barbarij al in. Een boek heeft een rijkdom die je op geen enkele andere manier kunt ervaren. Het staat je toe een andere wereld, de wereld van een ander, te betreden op een manier waarop geen enkele game of tv-serie dat kan. Een non-fictieboek (iemand bestond het tijdens de bijeenkomst zelfs te opperen dat het proefschrift een achterhaalde meesterproef in de wetenschap was) kan een complexe argumentatie uiteenzetten die op geen andere manier kan worden uiteengezet, of die in ieder geval niet te bevatten is als hij op een andere manier wordt uiteengezet. Een roman kan je de diepte in trekken op een manier waarop geen film dat kan.
Dat is geen hobby, dat is een belangrijke dimensie van het menselijk bestaan die je kinderen ontzegt als ze niet goed kunnen lezen. Als dat elitair is, is het zaak dat we dat minder elitair maken.
Iets anders zeggen is alsof je zegt dat je dochter nu eenmaal liever snoep eet dan paprika, dat dit nu eenmaal een nieuwe generatie is, die is opgegroeid met snoep en niet met paprika, en dat het maar de vraag is wat nu precies het unique selling point is van goed klaargemaakt en gezond eten, en of het niet een beetje elitair is om dat gezonde eten aan iedereen te willen opdringen.
In het geval van literatuur speelt daarbij nog iets anders een rol. Want de alternatieven voor de literatuur – films, tv-series, games – zijn allemaal per definitie veel commerciëler: stuk voor stuk zaken die je niet zomaar in je eentje maakt, als individu. Stuk voor stuk vormen van fictie die bijna per definitie al te uitzonderlijke stemmen uitsluiten: wat te raar is, verkoopt niet, wat niet verkoopt kun je op die manier niet maken.
Degenen die zich erbij neerleggen dat een nieuwe generatie de wereld alleen nog kent uit dit soort commerciële producten, die lijken inderdaad vooral gemotiveerd om terug te gaan naar de grottekening.
Hoewel ik het belang van lezen ten zeerste onderschrijf, moet ik toch even opmerken dat de uitspraak “tv-series, film en games – zijn allemaal per definitie commerciëler: stuk voor stuk zaken die je niet zomaar in je eentje maakt, als individu” niet geheel juist is. Zeker bij videogames is er toch een behoorlijk aanbod van games die gemaakt worden door een zeer kleine studio (een handjevol mensen) of zelfs individuen. Daarnaast beschikken games over een geheel eigen repertoire om verhalen te vertellen en “de wereld van een ander te betreden” – waarbij de speler zelfs in die wereld kan handelen!
Nogmaals, hiermee ontken ik het belang van lezen niet. Ik wil enkel het misverstand bestrijden dat mediavormen zoals games (en vast ook films en tv-series, maar daar ligt mijn expertise niet) enkel commercieel zijn en vanuit cultureel oogpunt oninteressant zijn. Laten we de breedte van het culturele aanbod omarmen, in plaats van ons vast te bijten in wat we al kennen!
Ok, ‘commerciëel’ is misschien niet het allerbeste woord, maar het blijft groepswerk, ook al is het dan een handjevol mensen. En dus is er per definitie sprake van compromissen. Ik wil trouwens ook niet zeggen dat games, films of tv-series ‘cultureel oninteressant’ zouden zijn, laat staan dat ik denk dat mijn oordeel daarover er iets toe doet. Ik ben vrijwel ongeletterd op het gebied van games, en op het gebied van films en tv-series houdt het ook niet over. Als die genres, net als het boek nu, een paar duizend jaar oud zijn, wil ik me er best een keer aan wagen.
@Daniëlle
Marc bedoelt – hij heeft daar eerder over geschreven – dat je een boek in je eentje kan schrijven en daar verder niets (behalve een pc) en niemand voor nodig hebt zoals bij het maken van een film of een game, ook al worden die soms in kleine studio’s gemaakt. En als je een game in je eentje maakt, dan zal je heel veel gespecialiseerde programmeerkennis moeten hebben, maar Iedereen kan met simpele middelen in zijn uppie op een zolderkamertje een boek schrijven – dat een wereldklassieker kan worden – en het bijvoorbeeld wereldkundig maken door het eevoudig op internet te publiceren, ook ik of jij.
De Zauberberg, cursief (weet ik helaas niet te vinden!), Nederlands lidwoord, Duits substantief, met hoofdletter!
Bedankt voor deze overpeinzing. Het ‘lezen voor de lol’ mag niet onderschat worden, temeer daar het met ‘leesplezier’ weinig te maken heeft. Wel met taal, die inderdaad diepten (of oppervlakten) kan blootleggen die andere communicatiemiddelen ontberen. Precisie bijvoorbeeld, het type genot dat niet verdelgd kan worden door misverstanden die evenzeer inherent zijn aan taal.
Binnen het gigantische aanbod van verstrooiing die onder cultuur valt, is lezen daarom een unieke, niet-inwisselbare activiteit.
Wat een geluk dat er zoiets als literatuur bestaat die taal op haar scherpst toont, als een aangename onderbreking van de informatiestroom. Een geluk bovendien dat dankzij de technologie literatuur zonder veel geld of gedoe beschikbaar is. Internet en pakweg e-readers zijn evengoed snoepwinkels. Nu nog een literaire kritiek die het bijzondere weet te filteren.
Ik denk niet dat je van lezen een beter mens wordt, maar je kunt wel even, minstens voor de duur van de tekst, verlost raken van je ego. Die verplaatsing van sores krijgt extra glans wanneer zich, al dan niet door begoocheling, werelden openen die de woordenschat van de ervaring uitbreiden.
Voor ontvankelijkheid bestaan geen opleidingen en aan het beheersen van taal kleeft niets elitairs. Brieven die Rosa Luxemburg uit de gevangenis schreef, getuigen niet alleen verbluffend gedetailleerd van natuurlijk opgedane kennis maar ook van een geheugen voor ooit geconsumeerde teksten.
Ik geloof best dat games allerlei, desgewenst niet-commercieel cognitief voordeel bieden. Maar om dat te beschrijven is alsnog taal nodig. En concentratie.
YouTube-instructies kunnen, wanneer de docent zichzelf in bedwang heeft, schitterend en praktisch zijn, maar mij verontrust nogal dat technologie geen middel meer lijkt. Een smartphonegesteldheid, waarin inbreuk op een activiteit of gedachte regel is, werd zo snel geaccepteerd dat het nu als een intellectuele pre geldt: https://www.groene.nl/artikel/zijn-en-schermtijd. Individualisme staat daarbij vanzelfsprekend boven een gemeenschapsstreven; een ratio moet concurreren met impulsen.
Daarnaast is er vanuit terechte verontwaardiging een tendens om teksten te onderscheiden op de kleur van hun makers, verantwoord met woorden die mechanisch worden voortgebracht. Men bepleit onder het adagium ‘Educate Yourself’ boeken zonder de schijn te wekken hun afzetpunten wel te kennen. Zo worden beperkingen herhaald: https://dehoningpot.blogspot.com/2020/06/break-canon.html
Overigens vind ik behalve lezen ook luisteren een vaardigheid die steeds reclame verdient. En mij benieuwt wat die Toverzauberberg-illustratie bij dit artikel wil uitdrukken…
@marckregting
Over je laatste opmerking over de omslag van De toverberg. Ik dacht dat het een van Marc zijn hoogst gewaardeerde boeken is, naast ik meen De metamorfosen van Ovidius. Mogelijk staat De toverberg op nummer 1. En voor andere criticasters, Marc ging vroeger geregeld naar de bioscoop en was toen kennelijk nog een filmliefhebber. Het verbaasde me wel dat hij onlangs twitterde dat hij een hele Netflix-serie had gekeken. Dat dus wel.
Kijkt de spreker wel eens naar films?
Er zijn er die net zo diep gaan als een roman.
Ik wil hem wel een lijstje sturen.
Maar inderdaad, mensen moeten ook boeken blijven lezen.
Als aanvulling op het interessante betoog van de heer Van Oostendorp het volgende:
Alessandro Barricco Heeft al in 2006 het boek I Barbari geschreven, in 2010 in het Nederlands vertaald als De Barbaren.
In dit overigens zeer leesbare boek tracht hij te duiden welke ontwikkelingen zich aan de einder van zijn waarnemingsvermogen afspelen. Hetgeen de heer Van Oostendorp nu steeds duidelijker waarneemt, heeft Barricco zo’n 15 jaar geleden al gezien en getracht te duiden.
Als ik me het goed herinner was zijn conclusie, dat we ons daar niet echt druk over moeten maken. We krijgen de komende tijd te maken met barbaren. Of we het nu leuk vinden of niet.
Sylvia Witteman twitterde van de week dat haar twee zonen de verplichte boeken voor hun school (het Barleus gymnasium in Amsterdam) niet lazen, maar de literaire werken tot zich namen via luisterboeken. Zou dat ook mogen van Marc? Lui is het in ieder geval wel.
Maar om kinderen al jong kennis te laten maken met leesplezier worden kinderen natuurlijk wel voorgelezen. Voorlezen is altijd een aanmoediging waard en lijkt me een stuk beter dan alleen maar kijken naar tekenfilms, zoals bij voorbeeld naar een Disney-klassieker als Pinokkio, een moderne bewegende grottekening voor kinderen.
Over Pinokkio en (voor)leesplezier gesproken, het geval wil dat deze zomer een natuurgetrouwere.live-action versie van Pinokkio in de bioscoop draait en er staan nog twee andere versies op stapel. Pinokkio is hot. En dat begrijp ik goed, want een kleine twintig jaar geleden heb ik het oorspronkelijke boek van Carlo Collodi aan mijn toen jonge zoon voorgelezen en was het een ontdekking van een meesterlijk verhaal en een geweldige voorleeservaring. Een grote verrassing als je alleen die zoetsappige Disney-verfilming kent die ver af staat van het rauwe origineel dat eind 19e eeuw eerst als feuilleton in een Italiaanse krant verscheen. Maar het verhaal staat ook ver van een moeilijk boek als De toverberg van Thomas Mann dat tot de top van de hogeschoolliteratuur behoort. Niet ieder mens, kind, lezer, voorlezer of luisteraar kan alles hebben in het leven en we zijn niet allemaal een erudiete literatuurprofessor die De toverberg wel gemakkelijk kan lezen, doorgronden en weet te waarderen, maar je bent in ieder geval geen barbaar als je kan genieten van een boek met de avonturen van een tot leven gewekte houten pop met een voor velen denk ik verrassende afloop.
Mijn tip voor deze zomer is, laat De toverberg nog even liggen, koop ook niet De rat van Amsterdam, ga de filmversie niet (direct) zien, maar koop Pinokkio in een oorspronkelijke boekeditie en lees het voor jezelf – geef het cadeau – of lees het voor aan je kinderen of kleinkinderen.
En nu zou ik misschien moeten waarschuwen om het dan aan niet aan al te jonge kinderen voor te lezen, of dat het meer een jongens- als een meisjesboek zou zijn, dat doe ik niet, want dit verhaal is voor iedereen geschikt, jong en oud, meisje of jongen, om zelf te lezen, voor te lezen, of om ademloos naar te luisteren.
ik heb dagelijks voorgelezen en gelezen met mijn kinderen Nu zijn ze 51,50, en 45 jaar .Dus ze weten het wel en ook op de scholen waar ze op zaten was lezen verplicht, maar nu lezen ze geen boeken meer en kijken serie’s en voetbal.wat een afgang is dat,want als moeder kan je niet meer met ze over boeken spreken
Goed verhaal, maar niet alleen het boek is een cultuurdrager en de literatuur is weer een deel van het geheel
van het geschreven woord
https://wp.me/pc4ozN-8t
@chrétien
Ik reageer vaak met wat te veel woorden, maar een reactie met alleen een linkje is niet heel effectief, want mensen klikken niet zomaar ergens op. Er had beter bij kunnen staan dat het doorverwijst naar een uitgebreide reactie op Marc zijn betoog door Chrétien Breukers op zijn hernieuwde literatuurblog De Nieuwe Contrabas.
Chrétien is in zijn magere antwoordstuk negatief en probeert Marc op twee punten onderuit te halen; Marc is hysterisch en waarom zijn films en games onbespreekbaar?
Ik vind Marc helemaal niet hysterisch, hij is boos, niet alleen vanwege de ontlezing, maar ook door de bezuinigingen op het onderwijs, de verwaarlozing van cultuur door de politiek, over ambities en studiekeuzes van jonge mensen om snel veel geld te willen verdienen, op Trump en de veramerikanisering, enzovoorts. Die boosheid over de verschraling van de samenleving, de wereld en met name de cultuur uit hij al jaren en onderhand is die boosheid door moedeloosheid uitgegroeid tot grote – terechte – woede. Ik zou het zeker geen hysterie noemen. Vreemd om deze diskwalificatie als het nu om een vurig pleidooi voor lezen gaat, juist uit de pen van een grote literatuurliefhebber als Breukers te zien vloeien, terwijl je zou verwachten dat hij zich met evenveel boosheid als bandgenoot vierkant achter Van Oostendorp zou scharen.
Tweede punt; Waarom gaat Marc niet in op die steeds terugkerende vragen dat games en films ook waardevol zijn?
Wat games met verhalen vertellen, romans, boeken, lezen en literatuur, met kennis vergaren van de wereld en mensen te maken hebben, is me altijd een raadsel gebleven, maar waarom zou Marc enthousiast over films moeten schrijven als hij een warm pleidooi wil houden voor boeken en lezen? Zo hou ik van lekker eten en ben vegetariër geworden vanwege al het dierenleed, maar moet ik dan enthousiast gaan schrijven over de waarde en geneugten van aangebrande geroosterde worstjes, kip en karbonades bij een barbecue? Daggut niet.
Marc van Oostendorp heeft geretweet
ChrétienBreukers @DeContrabas
@fonolog Marc van Oostendorp reageert op mijn beschouwing van vanochtend. Met scherpe nagels en een overslaande stem. Lees zijn reactie op De Nieuwe Contrabas.
https://denieuwecontrabas.blog/2020/08/09/zoek-de-hystericus-in-jezelf-marc-van-oostendorp-antwoordt
Mijnheer Van Oostendorp,
U hebt in het verleden weleens mensen de harde waarheid verteld over grammaticale regels en de betrekkelijkheid ervan. Dat leverde soms verhitte reacties op. Nu doet u het zelf. Uw stuk verschilt niet wezenlijk van een emotionele verdediging van de hen/hun-regel.
Uw stuk staat bol van de drogredenen. Eerst ontduikt u de bewijslast: “Het is zo evident niet waar…” O ja? Iets is nooit evident onwaar als een ander met argumenten ontleend aan de huidige werkelijkheid een betoog kan scheppen. Vervolgens komt u met ongefundeerde, ja heel gemakkelijk te weerleggen beweringen (“allemaal per definitie veel commerciëler”), onzakelijke argumentatie (“barbarij” – sinds wanneer is daar een objectieve definitie van?) en mank gaande vergelijkingen: “Iets anders zeggen is alsof je zegt dat je dochter nu eenmaal liever snoep eet dan paprika, dat dit nu eenmaal een nieuwe generatie is[.]”
O ja? Je kunt aan de hand van harde wetenschappelijke feiten en cijfers aantonen dat je gevarieerd moet eten, dat te veel suikers ongezond zijn, dat paprika dus gezonder is dan snoep. Puur op de chemische samenstelling van het eten en op statistieken: honderd mensen eten weinig of geen groente, honderd mensen eten veel groente… Als de stelling die u bestrijdt “zo evident niet waar” is, kom dan eens met harde cijfers!
De harde waarheid is: je leeft geen dag korter als je geen “hoge” literatuur leest. Er zijn miljoenen mensen die zelden of nooit “hoge” cultuur consumeren en die krijgen daar geen keelkanker, hartklachten of Parkinson van. En dat eeuwige sprookje dat je van lezen ruimdenker wordt… Onzin, eerder omgekeerd. Mensen die “hoge” cultuur consumeren, voelen zich om die reden al gauw boven het niet-lezende klootjesvolk verheven en worden zo bekrompen dat het niet mooi meer is. Lezen is gewoon tijdverdrijf, en als de literatuur, en de cultuur in het algemeen, wordt ingehaald door de technische vooruitgang, dan kun je dat met geen twintig bulldozers tegenhouden. Tegen depressies heb je pillen, voor opwinding heb je porno en tegen verveling heb je computerspelletjes.
Het spijt me, maar de mens leeft wel degelijk bij brood alleen.
Leefde Gerrit Komrij nog maar.
Ja, mensen kunnen ook overleven als je ze hun hele leven opsluit in een donker hol waar je af en toe een homp brood en een flesje spa rood naar binnen gooit. De rest is ’tijdverdrijf’. Alleen zijn dat dan in mijn elitaire ogen geen volwaardige mensen, want ze missen belangrijke delen van de menselijke ervaring.
De vergelijking met de spellingdiscussie of die over hun/hen gaat mank, omdat ik niet zeg dat iedere Nederlander verplicht Klaasje Zevenster of De avond is ongemak moet lezen. Op het gebied van spelling ben ik een anarchist, en zo ook op het gebied van de canon. Een equivalent zou eerder zijn dat ik zou beweren dat er iemand zou opstaan die zou zeggen dat kinderen op school niet hoeven leren spellen (dat wil zeggen klanken met letters verbinden); dat moeten ze natuurlijk wel. Ook daarvoor geldt: analfabeten zijn ook mensen en kunnen zich ook vaak staande houden in de samenleving. Daaruit volgt echter niet dat we dat hele gedoe met letters maar naar de vuilnisbak van de geschiedenis moeten verwijzen omdat het zo elitair zou zijn.
Wat die games betreft: ik zie hier in huis aan mijn dochter dat de computerspelletjesindustrie een enorme verslavingsmachine opzet, waarbij je voortdurend wordt gestimuleerd om nieuwe avatars te kopen en nóg weer meer prikkels te ondergaan. Te doen alsof mensen uit vrije wil kiezen voor zulke onzin in plaats van voor het veel verrijkender lezen, of dat die zaken als ’tijdverdrijf’ op hetzelfde plan staan; en alsof degene die pleit voor het gewone lezen dan meteen een enorme dwingeland is, vind ik op zijn zachtst gezegd naïef.
Het gaat hier met andere woorden om waarden en een mensbeeld. Tegen het voorstel dat we mensen inderdaad maar allemaal moeten opsluiten in een donker hol, valt niet wetenschappelijk te argumenteren. Maar dat betekent niet dat je niet voor dergelijke waarden kunt opstaan.
Goed. Vertelt u uw niet-lezende medemensen maar dat ze niet volwaardig zijn, met andere woorden minderwaardig aan lezers zoals u. Hebt u nog meer van die enge ideeën? Moeten die mensen soms ook bepaalde burgerrechten worden afgenomen? Moeten ze misschien in quarantaine? Of worden heropgevoed? En ben ik, die een stuk minder lees, weer minderwaardig aan u?
Maar daar gaat het niet eens om.
Waar het wel om gaat: u hebt nog steeds nul geldige argumenten gegeven waarom een mens zo nodig literatuur moet lezen. U weet net zo goed als ik dat niemand van ons heeft opgeroepen om mensen in een donker hol te stoppen, dus laat die stropop alstublieft achterwege. Evenmin vind ik iemand die pleit voor lezen een “dwingeland”. Maar als iemand de waarde van wat-dan-ook verdedigt, verwacht ik wel dat hij of zij die waarde verankert in meetbare grootheden. Legt u mij nu gewoon eens stap voor stap, wetenschappelijk onderbouwd, uit: wat gaat er verloren als mensen dat niet doen?
U komt weer met het mantra dat lezen zo “verrijkend” is, zonder het te onderbouwen. Ook weer zo’n volstrekt loos woord, zo vaag dat je er werkelijk alle kanten mee op kunt. Als u leest om te leren, beperk u dan tot wetenschapsboeken. Alleen daarvan leer je echt meer dan van gamen. Bellettristische teksten staan vaak vol met onwaarheden en romans zijn in de regel domweg fictief – wat leer je in godsnaam van een tekst die niet echt gebeurd is? En als u leest om aan het denken te worden gezet, beperk u dan tot opiniestukken. De meest politieke roman kan nooit zo efficiënt een standpunt verdedigen als een tekst die zuiver bedoeld is om een punt over te dragen. Ik weet niet hoe dat bij u werkt, maar als ik mijn politieke mening over iets vorm, doe ik dat door me links en rechts over de zaak te informeren en niet door de privémening van een schrijver uit een roman te puren. Dan zou ik ook nooit meer een boek lezen van Gerard Reve en Leon de Winter: hun politieke ideeën vind ik de moeite volstrekt niet waard, hun boeken volstrekt wel.
“Bellettristische teksten staan vaak vol met onwaarheden en romans zijn in de regel domweg fictief – wat leer je in godsnaam van een tekst die niet echt gebeurd is?”
Iets dergelijks zei Batavus Droogstoppel, één van de hoofdpersonen van Max Havelaar van Multatuli, ook al. Hij zag verzen en toneelstukken vooral als verspreiders van leugens.
Studenten die een tweedegraads lerarenopleiding Nederlands doen hoeven formeel geen literatuur van voor 1880 te lezen. Max Havelaar is in 1860 verschenen. Op het havo, de meest gebruikelijke vooropleiding voor een hbo-lerarenopleiding, zullen de meeste leerlingen ook Max Havelaar niet lezen. Als deze tweedegraads leraren Nederlands in de bovenbouw van het vwo terechtkomen, wat regelmatig gebeurt vanwege het enorme tekort aan docenten Nederlands, hebben ze onvoldoende kennis om literatuurgeschiedenis te onderwijzen, op het vwo wel een verplicht onderdeel.
Als je de waarde van (literair) lezen en het doorgeven van kennis over boeken en literatuurgeschiedenis relativeert, eindig je met barbarij.
Marcs pleidooi voor lezen gaat m.i. ook om de bereidheid om te investeren in goed literatuuronderwijs.
De reactie die je wist dat zou komen. En pure schuld per associatie. Ik zeg iets dat oppervlakkig lijkt op wat de schurk in de Havelaar zegt, dús is mijn argument ongeldig. Plus alweer die “barbarij”. Wat is daar de definitie van, mevrouw Klaver?
Het gaat mij erom dat Marc van Oostendorp op héél hoge poten beweert dat kunst een soort absolute waarde heeft. Dat is stomweg niet waar. Kunstwaarde bestaat alleen in het oog van de waarnemer. Persoonlijk lees ik veel liever een boek dan dat ik een spelletje speel (ook al schijnt dat bepaalde mensen hier zwaar boven hun pet te gaan), maar ik zie niet in waarom mijn hobby beter is dan die van een ander. Wie dat wél beweert, zal met solide argumenten moeten komen. Feiten, cijfers, logische redeneringen. Ik heb er nog steeds nul gezien.
Jullie schijnen bijna allemaal te geloven in de absolute waarde van “hoge” kunst. Er zijn, zoals bij elk wereldbeeld, twee mogelijkheden: jullie baseren dat ófwel op feiten, ófwel op gevoel. Als jullie geen feiten hebben om je wereldbeeld te staven, werk je gewoon vanuit de onderbuik. Het gegeven dat jullie een zeer intellectuele hobby verdedigen doet daar niets aan af.
Er is wel degelijk empirisch onderzoek dat een correlatie tussen het lezen van literaire fictie en het empathisch vermogen aantoont (volgens mij beginnend met een onderzoek van Kidd en Castano uit 2013, dat sindsdien herhaaldelijk gerepliceerd is). Er zijn ook aanwijzingen dat dit effect minder sterk is bij de ‘popular fiction’ (waarin de karakters voorspelbaarder en stereotype zijn), maar die bevindingen zijn niet zo duidelijk.
Verondersteld dat empathie een deugd is zou dit inderdaad betekenen dat je van het lezen van “hoge” literatuur (ja sorry voor dat woord maar je gebruikt het zelf) een beter mens wordt.
Wouter
Volgens mij begrijp je de pointe niet van wat Marc beweert. Laat ik proberen in eigen bewoordingen te zeggen wat die pointe is.
De mens is meer dan alleen een brood- en broedmachine. Het gaat niet alleen om eten en om voortplanting maar ook nog eens om intellectuele reflecties. Die laatste maken een mens “volwaardig”.
Een goede roman is in intellectueel opzicht bevredigender, veel bevredigender, dan de zoveelste aflevering van RTL Boulevard, een opgewarmd kliekje van Avro’s Toppop of een via Youtube verspreide maffe mening zoals die van malle Frans, maffe Kleine of mallotige Anouk.
Mensen die geen goede romans en geen echte gedichten lezen, echt lezen, doen zichzelf te kort.
Wetenschap bedrijven doe je met anderen. Maar ook lezen doe je met anderen. Als je een boek leest, is het uitermate waardevol om ook te lezen wat anderen van dat boek vinden.
Al met al steekt Marc een pleidooi af voor het intellectualisme en het esthetisch intellectualisme.
En zo fout zijn de politieke visies van Reve en De Winter nou ook weer niet. Een groot hek om bepaalde volkswijken getuigt wellicht van enige hoge beschaving. 🙂
Een pleidooi voor intellectualisme en esthetisch intellectualisme? Oké. Wat je eilt. Maar ook meer dan dat. Voor nieuwsgierigheid naar wat andere mensen te vertellen hebben. Voor het plezier in een fraaie formulering.
Aan Houtsma
Intellectualisme is intellectuele nieuwsgierigheid naar andermans verhalen, bijvoorbeeld die van fysici, biologen en historici. Maar ook naar de verhalen van literatuurwetenschappers over literatuur. En plezier in stijl, dat is esthetisch intellectualisme. Al met al vat u mij samen en voegt u niets toe. 🙂
Intellectualisme is ook kritisch intellectualisme. Bijvoorbeeld kritiek op de complotgeloofjes, homeopathie en de banale pretindustrie. Maar ook op sommige filosofieën en wetenschapsfilosofieën.
Best wel moeilijk, een kritisch intellectualisme. Maar misschien laat het je wel meer mens zijn, al wil ik natuurlijk niet op de gewone burgers neerkijken. Bescheidenheid is ook een intellectuele deugd.
Alfastudies dienen naar mijn mening mensen op te leiden tot een algemeen kritisch intellectualisme met daarnaast een specialisme. Zulke ideale studies vereisen meer tijd dan er thans beschikbaar wordt gesteld, ook omdat het studietempo een stuk rustiger dient te zijn. Het aanleren van kritische bezinning gaat niet over één nacht ijs.
Tja, wat moet ik daar nou van zeggen? Niets ten nadele van intellectualisme. Maar waarom wilt u Marc van Oostendorps pleidooi per se beperken tot intellectualisme? Hij heeft het wel degelijk ook ‘gewoon’ over plezier in kunst
Nee, ik beperk intellectualisme niet tot louter analytisch intellectualisme. Zoals ik al reeds eerder schreef: ik pleit ook voor esthetisch intellectualisme. Plezier in kunst maar wel met daarnaast een analytische benadering van de artistieke structuren. Niet alleen een onderbuikholisme maar ook analytisisme. Er valt van schilderijen meer te genieten als je bijvoorbeeld ook oog hebt voor beeldrijmen.
Het is me te warm om het allemaal na te gaan zoeken, maar waarom worden steeds games bij deze discussie betrokken? Omdat het een spelletje voor kinderen is en een concurrent van lezen? Inhoudelijk gaat iedere vergelijking in ieder geval mank, want wat heeft een simpel telefoonspelletje, wargame of het spelen van Fifa met het lezen van verhalen, met literatuur te maken? Geen idee. En kinderen worden groot en al heel veel ouderen gamen nog steeds, het is niet alleen maar iets voor kinderen. Het zou dus om het tijdverdrijf moeten gaan, gamen in plaats van lezen. maar dat geldt dan evenzeer voor sporten of een muziekinstrument spelen, boomklimmen, bij de majorettes gaan, ijsjes-eten of kanovaren. Ik snap het punt niet en weet niet waar die games vandaan komen en in deze discussie een rol spelen.
En gemakzuchtige ijskoude kritiek al la Steenbeek vind ik de moeite van het reageren nauwelijks waard. Ik ben nog wel een literatuurlezer, maar met mate – helaas – want door allerlei redenen kan ik niet meer zoveel lezen als vroeger, (maar nog wel schrijven en reageren! ;-). het is niet anders. Wel heb ik altijd geprobeerd om mijn twee kinderen enthousiast te maken voor lezen en literatuur, te beginnen door ze veel voor te hebben gelezen en de eerste jaren geen tv in huis te nemen. En het ene kind is nog steeds een fervent lezer en de andere een stuk minder. De een leest ook graag literatuur van schrijvers van zijn eigen jonge generatie en de ander leest af en toe een spannend true-crime-boek zoals Judas omdat ze nu met wat studenten in de buurt woont waar Willem Holleeder heeft gewoond en hem daar ook eens heeft gezien. Tja, het kan verkeren. Wel hebben ze beiden met heel veel enthousiasme alle dikke delen van Harry Potter op de lagere school gelezen. Deze serie is denk ik nog steeds van grote waarde voor de leesbevordering bij kinderen.
En zelf denk ik nog aan mijn tienertijd en adolescentie in de jaren zeventig en tachtig en literatuur een manier van leven en denken was, je las veel, praatte erover op jongenskamers en later in cafés. Het waren de jaren dat veel jongeren Nederlands gingen studeren en een intellectueel nog geen vies woord was maar een eretitel.
Mijn leesaandacht ging zich later verleggen naar non-fictie en las ik steeds minder de kleine en grote verhalen van de verzonnen literatuur en de poëzie. Jammer wel, maar het leek onontkomelijk. En ik ben mild voor mezelf en voor anderen als het om weinig lezen gaat en ik heb me er ook wel bij neergelegd dat de tijden zijn veranderd en jongeren kennelijk liever naar een Netflix-serie kijken dan de nieuwe Grunberg lezen. Maar dit betekent niet dat ik het daardoor niet eens ben met Marc, integendeel, ik ben juist heel positief over al zijn vurige pleidooien om te lezen, om je geest met boeken te verrijken al vanaf jongs af aan. Hij weigert onverschillig te worden en heeft de hoop nog niet opgegeven en is nog strijdbaar, een strijdbaarheid om jaloers op te zijn in plaats om die achteloos te verwerpen als achterhaald, niet wetenschappelijk, hysterisch, of onrealistisch. Alleen in de werkelijkheid leven, wie wil dat nou?
[ En Steenbeek ziet het leven niet meer als een proces van louter eten en drinken, neuken en slapen, maar in een paar latere reacties geeft ie wel blijk van Reve te houden en onlangs met plezier Biesheuvel te hebben gelezen. Hoe serieus kan je zo iemand dan nog nemen, of was het een bericht uit een gekkenhuis? 34. ]
Af en toe gamen en af en toe een netflixserie bekijken is natuurlijk niet fout. Ik pleit derhalve niet voor een monomanie maar voor een omnivore houding. Kijk af en toe netflix, bijvoorbeeld Orphan Black, ga eens bridgen op internet maar verplicht jezelf ook om dagelijks in een goed boek te lezen en om kritisch intellectueel na te denken waaronder ook het kritisch kijken naar jezelf valt. En onderhoud je tuin, zou Voltaire zeggen.
Heb ik ergens in mijn reacties gezegd dat ik zelf niet van literatuur houd? Nee, dat heb je mij niet zien schrijven. Echt helemaal nergens. Maar Marc van Oostendorp beweert glashard dat je een beter mens wordt van lezen. En daarvoor wil ik bewijzen zien. Gewoon keihard wetenschappelijk bewijs en geldige argumenten! Is dat te veel gevraagd?
Blijkbaar wel. In plaats van dat mijn stuk weerlegd wordt, krijg ik én een stroman én een persoonlijke aanval naar mijn hoofd. Wel, laat ik dan ook eens een onzakelijke opmerking maken. Bij Nederlands krijg je in de hogere klassen lessen argumentatieleer. Heb jij daar zitten slapen of zo?
De roman, wat we nu onder een roman verstaan, is ontstaan in de achttiende eeuw. Dat genre is pak m beet 250 jaar oud, en niet, zoals de spreker hier zegt een paar duizend jaar oud.
Het genre van de speelfilm is inmiddels ook al 110 jaar oud.
Misschien eerst de feiten op een rij hebben voordat er een mening geponeerd wordt?
Onvervreemdbaar
Dit wordt ons niet ontnomen: lezen
en ademloos het blad omslaan,
ver van de dagelijksheid vandaan.
Die lezen mogen eenzaam wezen.
Zij waren het van kind af aan.
Hen wenkt een wereld waar de groten,
de tijdelozen, voortbestaan.
Tot wie wij kleinen mogen gaan;
de enigen die ons nooit verstoten.
Ida Gerhardt
In: Het sterreschip, 1979.
Gelukkig wordt u of mij ook niets ontnomen. De vraag is louter of we het wel iedereen door de strot moeten duwen.
Geachte Heer Steenbeek,
het is geen kwestie van ‘door de strot duwen’, maar uiteraard van ‘in staat stellen er kennis van te nemen’. iets wat in ons onderwijs niet of nauwelijks meer gebeurt. Ik zwijg over e t.v.
Met vrindelijke groet,
Gerard van der Leeuw
Excuus: dit was niet anoniem. Ik zal iets over het hoofd gezien hebben. het was gewoon ik:
Maar nu ik hier toch ben: u en mij wordt al jaren en jaren van alles ontnomen. Het landschap wordt vernield, overal verpesten autowegen het milieu, musea worden gesloten, de overheid laat schrijvers, kunstenaars, musici etc. in de kou staan, terwijl de KLM (een van de meest verdienende en meest vervuilende instellingen van ons land miljoenen krijgt…).
Met een boekje in een hoekje wordt ons dan misschien niet ontnomen, maar overal sluiten bibliotheken. Er zijn meer Nederlanders lid van een koor dan van een voetbalvereniging, maar ziet u ooit een koorconcert op de t.v.? De Nederlandse omroepen kochten van ‘onze belastingcenten’ alle Shakespeare uitvoeringen van de BBC, maar zenden die niet uit wegens ‘commercieel niet interessant’. Niks ontnomen? U weet niet war u over praat!
Met vriendelijke groeten,
Gerard van der Leeuw
Het geestige aan deze blog is dat iemand die het internet meer dan wie dan ook omhelsd heeft – twitteren, bloggen, vloggen, etcetera, het kan niet op – zich nu druk maakt over het feit dat er door dat internet – al dat getwitter, geblog, gevlog en wat dies meer zij – minder boeken worden gelezen.
@berthold
Wat is er geestig aan als je ook andere dingen doet dan alleen maar lezen? En in het geval van Marc staan al die middelen als twitteren, bloggen en vloggen juist in het teken van zijn vakgebied en in het enthousiasmeren van mensen voor de neerlandistiek in de breedste zin. Wat zijn jouw motieven om over taal te schrijven als journalist? En doe je verder nog wat, behalve misschien wijn drinken?
En ja een roman bestaat naar de letter nog niet zo heel lang, maar je zal begrijpen dat Marc hier ook doelt op bijvoorbeeld de epische werken van Homerus als de Ilias en de Odyssee, de klassieke verhalen uit de oudheid waar hij een groot liefhebber van is.
Waarom al die tegenstand en gemierennneuk, waarom niet zeggen dat hij gelijk heeft en dat we bij ons zelf te rade moeten gaan over waarin we tekortschieten, en als je het er niet meer eens bent dan stemt het nog steeds tot nadenken over wat je dan /wel/ waardeert en belangrijk vindt in het leven, zaken waar je achter staat, die je zou willen uitdragen of overdragen, bijvoorbeeld aan je kinderen/. Kom daar dan mee, hou een eigen pleidooi in plaats van een geestdriftige overtuiging van een bevlogen denker, onderzoeker en leraar onderuit te schoffelen. Of hou je mond, dat kan ook nog.
Steeds vaker bekruipt mij de indruk dat Dirkjan, die zich soms ongevraagd ontpopt als Marcvanoostendorpexegeet, in werkelijkheid een alter ego is van Marc van Oostendorp.
@berthold
Maak je daarover maar geen enkele illusie, als er sprake is van enigerlei gekte, dan zit die bij mij en zeker niet bij Marc.
http://www.dejongenskamer.nl/safari.htm
(met onderaan een paar foto’s waar ik opsta)
Yo!
Ik nam deel aan de genoemde Teams bijeenkomst en was degene die de vergelijking met rotstekeningen noemde. Jammer dat Marc van Oostendorp niet tijdens die bijeenkomst reageerde. Dan was het waarschijnlijk een interessant dispuut geworden. Maar inhoudelijk reageren op een schriftelijk, emotioneel betoog, weken na de Teams bijeenkomst, doe ik maar niet. Dat zou pas echt tot barbarij leiden…
Zo maakt u uzelf onkwetsbaar en verheft u zich vanuit een ‘rationeel’ superioriteitsgevoel boven de ‘cri de coeur’ van Marc van Oostendorp. U wilt ons wel laten weten dat u bestaat maar bent niet bereid uw vergelijking met de rotstekeningen (die trouwens in het kader van het lezen anno 2020 werkelijk nergens op slaat of vragenderwijs: wel eens gehoord van vergelijkingen die mank gaan?) nader toe te lichten. Zo onthoudt u ons een ‘interessant dispuut’. Ik vind dit werkelijk een zwaktebod (om het maar netjes uit te drukken). Leg uw kaarten op tafel, mevrouw Van Berkel, en biedt ons de gelegenheid die te toetsen aan wat u ‘barbarij’ noemt.
Van Oostendorp houdt zijn betoog algemeen en noemt geen namen: de opmerkingen in Teams waarnaar hij verwijst, zijn welbeschouwd niet meer dan een aanleiding zijn leespassie nog weer een onder woorden te brengen: hart onder de riem voor al die leraren Nederlands die zich voortdurend moeten verantwoorden voor hun overtuiging, dat het lezen van literatuur een verrijkende ervaring is en dat het dus de moeite waard is leerlingen naar die bron te leiden.
Een goede reactie, mijnheer Flaton. Ik aarzelde of ik ook zoiets zou schrijven. Maar nu hoef ik geen reactie op mevrouw te schrijven aangezien u toch wel min of meer verwoordt wat ik had willen schrijven.
Dank voor uw adhesie: zeer gewaardeerd.
De ondertoon in deze blog is het idee dat de hogere cultuur leidt tot betere mensen. De gekozen illustratie is natuurlijk ironisch bedoeld: in De Toverberg, waarin de Middeneuropese elite die zich vlak voor het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog vermaakt in een kuuroord in de bergen, wordt dat idee nou juist, op zijn zachtst gezegd, geproblematiseerd.
De Eerste Wereldoorlog, en ook de Tweede trouwens, werd veroorzaakt door zakenlieden, politici en legerofficieren die voor een deel bekend waren met de romans van Mann en allerlei andere vormen van hogere cultuur. Dat heeft ze er niet van weerhouden om die moorddadige machine in gang te zetten.
Renoir heeft daar ook nog eens een prachtige speelfim over gemaakt, waarvan de titel me nu even ontschoten is. a
Maar de blogger kijkt niet naar films.
De Tweede wereldoorlog werd vooral veroorzaakt door Hitler en zijn trawanten en zij stonden nou niet bepaald bekend als fijnzinnige lezers. Wel had iemand als Göring een liefde voor beeldende kunst maar wellicht meer uit patserij dan uit echte liefde.
Het stuk van Marc van O. gelezen en herlezen maar ik lees er niet in, dat het lezen van literatuur leidt tot betere mensen. Dat dat er dus de ondertoon van zou zijn, is uw interpretatie en dus is de bewijslast aan u. Waar M. v. O. voor pleit, is dat leraren Nederlands het als hun taak, wat mij betreft als hun roeping blijven zien hun leerlingen met literatuur in aanraking te brengen. Ik heb dat een leraarsleven lang gedaan want wat heeft een Neerlandicus anders in een klaslokaal te zoeken dan net dat te doen? In de wiskundelessen worden v.w.o. leerlingen met lastige vraagstukken geconfronteerd en dan zouden leraren Nederlands op hun hurken moeten gaan zitten onder het motto ‘Willem Frederik Hermans is veels te moeilijk, laten we het maar bij Giphart en Krabbé houden’ (of bij de verfilming van “Turks fruit”). Zo belazer je jonge mensen die recht hebben op het beste wat er in de Nederlandse literatuur beschikbaar is. Of ze er later mee verder gaan, is aan hen: het aanbod is niet vrijblijvend maar vrijlatend maar het moet er wel zijn (de eisen die trouwens aan het lezen van literatuur gesteld worden, zijn minimaal: 12 boeken voor v.w.o.ers en acht voor havisten en daar krijgen ze dan resp. drie en twee jaar voor: appeltje, eitje).
Zoveel is zeker: wie een pleidooi houdt voor kwaliteit (en dat is wat Van Oostendorp doet, niet meer en niet minder), krijgt op z’n lazer en/want wordt intellectualisme en superioriteitswaan aangerekend, Immers, doe maar gewoon en zo voort.
Nog even dit: uit wat u over Thomas Manns “Der Zauberberg” opmerkt, blijkt niet direct dat u het gelezen hebt want als het boek een ding niet is, dan wel dat het een portret zou zijn van een zich in het hooggebergte vermakende midden-Europese elite. Integendeel, het is een werkelijk wurgend boek over ziekte en aftakeling, dood en verderf. Als lezend krijgt men het nare idee zelf een teringlijder te zijn. Het sanatorium is een metafoor voor een decadent zieke cultuur die tot haar ondergang gedoemd is (lees de discussies tussen Nafta en Settembrini er maar op na) en wel tot Eerste Wereldoorlog moet leiden: Hans Castorp gaat dan ook aan het slot weer naar beneden: naar de hel van de loopgraven.
De vraag is nog, of zakenlieden, politici en legerofficieren Thomas Mann werkelijk lazen. Zo ja, dan hebben ze er werkelijk geen snars van begrepen. Trouwens, het eerste wat de nazi’s doen als ze aan de macht zijn, is hem opjagen in de hoop zijn werk te pakken te krijgen om het te vernietigen. Ja, alles wat maar enigszins naar artistieke kwaliteit neigt, wordt als “entartet’ in de ban gedaan (we horen die geluiden overigens vandaag de dag opnieuw).
Wellicht bedoelt u met die verwijzing naar een film Alain Resnais’ “l’Annee derniere a Marienbad’ (met excuses voor het ontbreken van de accenten). En opnieuw gebruikt u die om Van O. te kwetsen.
Het lezen van literatuur heeft zo te zien in u niet het beste naar boven gehaald. Wat dat betreft bent u een goede illustratie van uw bewering, of beter: van het tegendeel ervan
@flaton:
Ik bedoelde de film De grote illusie van Renoir.
De Toverberg heeft verschillende betekenislagen.
Wat u hier beschrijft in de zin “Het sanatorium is een metafoor voor…” is precies wat ik bedoelde. We zijn het dus eigenlijk met elkaar eens…?
Ik heb het boek ooit in het Duits gelezen. Over de vroegere Nederlandse vertaling, uit de jaren 70 dacht ik, is veel te doen geweest. De vertaler zou er een heel ander boek van gemaakt hebben.
Misschien heeft u het boek in die Nederlandse vertaling gelezen?
Natuurlijk is het prachtig als er op de middelbare school aandacht is voor literatuur. Ook als het een deel van de scholieren geen zak interesseert.
U bent me het antwoord op mijn vraag nog schuldig: waar in het stuk van M. v. O. blijkt nu expressis verbis, dat het lezen van literatuur tot betere mensen leidt? U bent er een van de empirie: ik zou zeggen, ga uw gang.
Dat literatuur die die naam verdient, verschillende betekenislagen heeft en dat leerlingen er via de lessen Nederlands recht op hebben dat te ontdekken, is nu precies wat V.O. betoogt: waarom ziet u dat nu niet?
Het is niet alleen prachtig dat literatuur een plaats heeft in het v.o., het is zijn wettelijke opdracht waarvoor een leraar zich naar vermogen inzet. Dat het een deel van de leerlingen geen zak ( om het in uw idioom te zeggen) interesseert, zal hem op zijn beurt ‘saucissen’ wezen, ziezo!
Ooit was ik zelf leerling. En ik prijs me gelukkig dat mijn leraren mij in contact brachten met goede literatuur en er goed over konden vertellen. Homerus, Ovidius, Flaubert, Baudelaire, Nietzsche, Reve, Hermans et ceteri.
En misschien ook dit nog. De filosoof Boethius schreef in het gevang: De troost van de filosofie. Maar misschien is literatuur soms iets troostrijker. 🙂
En hoe kijk je naar theater, bijvoorbeeld de stukken van Shakespeare? Shakespeare werkte vaak met een co-auteur en om zijn teksten tot leven te brengen heb je een regisseur nodig, acteurs, kostuumontwerpers, kaartjesverkopers. Is dat ook commercieel? Dus net zo oninteressant als film?
Of intellectualisme leidt tot beter in de zin van moreel beter, is inderdaad de vraag.
In elk geval kan het lezen van betere romans leiden tot meer begrip van je medemens. Maar of dat grotere begrip leidt tot meer empathie is nog maar de vraag. Maar het kan wel leiden tot meer empathie. Dus het leidt niet automatisch tot meer empathie maar het kan wel leiden tot meer empathie en tot een meer omvangrijke empathie.
Vergelijk ook Rorty over literatuur.
@ronald
Richard Rorty? Interesting… Heb je een literatuurverwijzing voor me?
Nee, niet direct. Mijn studeerkamer staat nog in de steigers en het is te warm om naar boven te gaan. Maar er zijn nogal wat boekjes en artikelen over Rorty’s literatuurvisies. Niet dat ik een strikte adept van de man ben. Maar hij werpt soms wel interessante kwesties op.
Ik blijf van mening dat als men zichzelf serieus neemt als denkend en vragend mens, men zich dient te ontwikkelen tot een intellectueel met een brede belangstelling en met enkele specialismes. En ik denk ook dat zulke intellectuelen een relevante maatschappelijke functie kunnen vervullen.
Daar ben ik het helemaal mee eens.
Ik zal eens gaan kijken naar die Rorty.
Bedankt voor de tip.
Hier een vlotte, iets te vlotte inleiding:
https://www.uu.nl/wetfilos/bijsluiter/rorty.html
Ik ben het niet helemaal eens met zijn filosofie, die mij inziens iets te relativerend is. Maar het is zeker interessant hoe hij over literatuur denkt.
En nee, ik ben geen fan van Heidegger. Tenminste niet van zijn zijnsidee. 🙂 Maar dat doet er even niet toe.
Ik had eerder geschreven dat ik meende te weten dat De toverberg een van Marc zijn meest favoriete boeken is, dat heb ik me denk ik verkeerd herinnerd, maar op Twitter vond ik wel een top-5 – voor wat dat nu waard is – van de meest indrukwekkende boeken die hij heeft gelezen:
Odyssee, Metamorphoses, Essais van Montaigne, Oorlog en Vrede, Alice in Wonderland.
Op zijn website vind ik wel een bespreking van Der Zauberberg dat hij (pas) in 2009 las en waar hij zeker ook enthousiast over is. De keuze van de omslag van het boek bij deze blog zal dan ook meer op de inhoud slaan, over de dreiging van de ondergang, over woord en daad, over taal, over literatuur?
http://marc-las.blogspot.com/2009/08/thomas-mann-der-zauberberg-frankfurt-gb.html
Toen ik net op zoek ging wat Marc over De toverberg (Zauberberg) had geschreven kwam ik nog een eerdere blog van hem tegen op Neerlandistiek die ook op Sargasso is gepubliceerd en een eerder pleidooi is voor het belang van literatuur in het onderwijs. Het is uit 2018 en toen was hij nog niet zo boos, nee woedend, nee wat zeg ik, nog niet razend!
Ik citeer drie passages:
“Natuurlijk zijn er films en schilderijen. Natuurlijk is er muziek. Natuurlijk zijn er emoji’s en bewegende gifjes. Natuurlijk is dat allemaal aantrekkelijk, en natuurlijk kun je een belangrijk deel van je leven doorbrengen met al die middelen, en een bevredigend leven hebben. Maar literatuur, kunst gemaakt van taal, biedt je dingen die je op geen enkele andere manier kunt krijgen: een benadering van wat er omgaat in de binnenkant van iemands hoofd.”
“Inlevingsvermogen en concentratie zijn misschien wel de grootste van de deugden voor de wijsgeren uit de Oudheid. Ze helpen je een beter mens te worden en daarmee gelukkiger. Wie zich meer verbonden voelt met zijn medemensen en wie zich beter kan concentreren op wat voor taak ook, kan als het ware de hele wereld aan.”
“Het hoeft natuurlijk niet altijd over ‘hoge’ literatuur te gaan. Het hoeft niet per se te gaan over teksten die moeilijk zijn te begrijpen of die een uitgebreide achtergrondkennis vereisen. Een eenvoudig verhaaltje of een simpel gedicht kunnen je leven al eindeloos verrijken.”
https://neerlandistiek.nl/2018/07/het-nut-van-literatuurlessen
[ Marc is geen grote beeldende kunstliefhebber of -kenner, maar wel een grote liefhebber van muziek. Hij ging vroeger ook graag naar de bioscoop, maar haakte af, waarom weet ik niet. Hij heeft weleens gezegd, dacht ik, dat als hij niet voor Nederlands had gekozen hij een studie musicologie of wiskunde had willen doen. En nu is ie inmiddels een trotse vader! Dat verandert je leven en kijk op de wereld natuurlijk ook ingrijpend, dat hoop ik tenminste. ]
Dank voor al deze Marcvanoostendorpexegese.
Blijkbaar is de toon in de loop der jaren wat minder genuanceerd geworden.
Ik hou zelf natuurlijk ook van een deel van die hogere cultuur. Maar je moet dat tegelijkertijd ook wantrouwen, als u begrijpt wat ik bedoel.
Wat die positieve invloed op de empathie betreft: ook XTC heeft een bewezen positieve invloed op het empathisch vermogen. Graag meer XTC dus in de Nederlandse les.
Tot slot, als mensen heel veel bloggen, vloggen, twitteren en wat dies meer zij, is dat meestal omdat ze graag op een podium staan. Ook dat is inmiddels wetenschappelijk aangetoond. Wat niet wil zeggen dat ze daar verder niet af en toe ook wat nobele bedoelingen mee kunnen hebben.
@berthold
XTX is een drug en heeft weer veel andere nadelige (gezondheids) effecten, dat geldt ook voor het drinken van bijvoorbeeld wijn. Van wijn is bekend dat mensen er bijvoorbeeld achterdochtig van kunnen worden.
En dat Marc zijn toon nu een stuk feller is, komt natuurlijk omdat er in zijn ogen maar niets is veranderd, sterker nog, het wordt er alleen maar steeds slechter op. Ik snap die woede van nu dus heel goed, anderen glijden af in berusting, maar Marc blijft strijdbaar.
Inderdaad wie een podium opzoekt, die vraagt ook om aandacht, ook om een zekere mate van roem te vergaren. Hoewel Marc zelf een broertje dood heeft aan verering van mensen, en ik er weer een genoegen in schep om bijzondere personen openlijk te bewonderen, zoals Marc, die ik een groot denker en heldere schrijver vind, verbaast en ergert me de hoeveelheid weerstand en tegenstand die hij oproept, in plaats dat hij zou mogen rekenen op steeds meer steun en waardering. QED.
‘En nu is het tijd voor een lekker kopjen koffie, Saar.’
Swiebertje
Om eerlijk te zijn begrijp ik eigenlijk niets van de weerstand jegens het artikeltje van de heer Marc. Wat beweren de weerstanders nu eigenlijk? Ik probeer het te begrijpen maar kom niet verder dan dat men in de ban is van slecht gearticuleerde, warrige onderbuikgevoelens zoals bijvoorbeeld rancune en een verholen minderwaardigheidsgevoel.
En denk erom, bewondering mag slechts als het kritische bewondering is. 🙂
@flaton:
Het is een kwestie van subtekst. Van de keizer en de kleren die hij niet draagt.
Voorbeeld 1:
“Het boek heeft een rijkdom die je op geen enkele andere manier kunt ervaren.”
Vergelijk:
“Muziek heeft een rijkdom die je op geen enkele andere manier kunt ervaren.”
“Seks heeft een rijkdom die je op geen enkele andere manier kunt ervaren.”
“Het moederschap heeft een rijkdom die je op geen enkele andere manier kunt ervaren.”
etc. etc.
Allemaal waar, en dus in wezen weinig zeggend of niets zeggend.
Voorbeeld 2:
“(…) de alternatieven voor de literatuur – films, (…) – zijn allemaal per definitie commercieler.”
Wat hier als een voor de hand liggende waarheid gepresenteerd wordt, is gemakkelijk te weerleggen.
Zijn alle films commercieler dan welk literair boek dan ook? Onzin.
En hoe zit het bijvoorbeeld met de toneelstukken van Shakespeare, als die door een gezelschap op de planken worden gebracht? Is dat literair of commercieel?
Etc. etc.
Maar nu, nog belangrijker, de subtekst van die zin:
stap 1
“commercieler” suggereert: slechter, minder waard
stap 2
dat maakt literatuur tot iets dat beter is, dat meer waarde heeft
stap 3
“beter” suggereert: moreel beter
conclusie
literatuur is van een moreel hoger niveau
Voila.
[ Wellicht dat Marc zelf Berthold hierover nog van repliek kan dienen. ]
Het worden herhalingen. Met dat commerciëler bedoelt Marc ook, vooral, dat je makkelijker zonder veel investeringen (lees geld) een boek kan maken dan een film of iets anders. Een boek op internet zetten kost geen geld, een film maken en verspreiden wel – net als een opvoering van een toneelstuk van Shakespeare – en is dus per definitie commerciëler om investeringen terug te verdienen.
En Marc komt op voor het boek, niet omdat de rijkdom die je daaruit krijgt objectief de beste is, maar wel uitzonderlijk en je dingen in je hoofd kan ervaren die je zo op geen enkele andere manier kan meemaken. Dat is denk ik ook de andere kant van de commercie en het bijzondere van een boek: ook als lezer heb je er weinig middelen voor nodig en kan je altijd en overal een boek lezen.
Dan is er inderdaad ook de connotatie dat commercialiseren een minderwaardig streven zou zijn, dat is inderdaad subjectief, maar dat steekt Marc ook niet onder stoelen of banken en hij verzet zich ook hevig tegen de steeds verdere commercialisering, niet alleen van de cultuur, maar van de hele maatschappij. Wie voor een leven kiest van het geld, vindt hij – en ik ook – leidt een minder waardevol leven dan als je vooral geestelijke bevrediging en verrijking nastreeft. Hij denkt ook dat je daardoor een beter mens wordt en het lezen van boeken kunnen je daarbij helpen. Wat is daar nu verkeerd aan, waarom is dat elitair en vooral, waarom kan dat in dit gezelschap op zo weinig steun rekenen?
__
Niet bij brood alleen
Slogan verkiezingsprogramma CDA 1977
__
Geef mij maar nasi goreng met een gebakken ei
Wat sambal en wat kroepoek en een goed glas bier erbij
Tante Lien
__
En als amateur-Marc-exegeet toch twee dingetjes die ik opmerkelijk vind en niet helemaal kan plaatsen. Hij is in de katholieke kerk getrouwd, kan uit liefde voor zijn Italiaanse vrouw en haar familie zijn geweest. maar hij heeft ook zijn dochter vorig jaar laten dopen.
Zelf vind ik elk godsgeloof onzinnig, althans in intellectueel opzicht. Maar anderzijds begrijp ik best de emotie van zulk geloof. Het geeft enige zin en enige troost aan het aardse bestaan.
En vergelijk ook het alsof-geloof van Santayana, een eeertijds beroemde filosoof in de trant van Vaihinger (goed gespeld?).
Wat een baarlijke nonsens: lieve hemel. De rijkdom van “Der Zauberberg” kun je alleen ervaren als je deze roman leest. ‘The proof of the pudding is in the eating’, dat is wat V. O. betoogt: zet de leerlingen dus het beste menu voor. U bent zo te lezen dol op analogieën (uw stupide xtc vergelijking in de les Nederlands is er een voorbeeld van). Maar daarmee is niets beweerd.
Volgens mij bedoelt V. O. met ‘commerciëler’ “eendimensionaler” en dus vlakker dan het boek. Vandaar dat veel mensen na de verfilming van een boek gezien te hebben, zo vaak teleurgesteld zijn gelezen de uitspraak: ‘Ik vond het boek beter’. Mij verging dat zo bij het zien van de verfilming van Hermans’ ‘De donkere kamer van Damocles’ . Die film is beslist de moeite waard en het is jammer dat de erven Hermans de vertoning ervan verbieden. Maar het slot bederft alles want hier vult de regisseur de open vraag die de kern is van het boek (“Bestaat Dorbeck nu of niet?”) in, daarmee de kern van Hermans levensbeschouwing (dat de werkelijkheid onkenbaar is) negerend. Ik denk dat de financier van de film dit slot eiste want het publiek naar huis sturen met een open einde, doet de kassa niet rinkelen. In die zin is commercialisering bijna per se een verlies aan kwaliteit, die van de ambiguïteit. Er zijn maar weinig regisseurs die een verhaal of roman op kwalitatief hetzelfde niveau kunnen verfilmen: Bergman met ‘De maagdenbron’, Pasolini met ‘L’evangelio secondo Matteo’ (zijn beste film dat het raadsel Christus intact laat) en de gebroeders Taviani met de korte verhalen van Pirandello om maar deze voorbeelden te noemen.
Hebt u trouwens wel eens gehoord van het begrippenpaar ‘univooc’ -‘’equivooc’? Zo te lezen niet, anders had het slot van uw weerwoord anders geluid. ‘Beter’ kan betekenen ‘kwalitatief beter’ en ook ‘moreel beter’. Als V.O. doelt op ‘beter’, bedoelt hij vanzelf ‘kwalitatief beter’ en niet noodzakelijkerwijs moreel van hoger niveau.
De net verschenen verfilming van Doblins “Berlijn Alexanderplatz” haalt het niet bij diens boek: dat kan ik u verzekeren. Visconti’s verfilming van Manns “Der Tod in Venedig” is een commerciële verplatting (“oudere homo verliefd op Adonis, o lala”) van Manns novelle waarin met name de ironische stem van de verteller ontbreekt. Die is dan ook niet te verfilmen.
Goede boeken lezen maakt van lezers betere lezers in kwalitatieve zin. Dat is wat V.O. betoogt en dat is wat ik mijn leerlingen heb willen bijbrengen.
[Als Barlaeusleraren niet in de gaten hebben dat hun leerlingen niet het boek gelezen hebben maar de luisterversie gehoord (zoals Sylvia Witteman met satanisch genoegen beweert, daarmee in enen het gezag van die leraren ondermijnend) zijn die dure jongens geen knip voor hun neus waard.]
Laat ik nu net de afgelopen maand de 15urige filmversie van Berlin Alexanderplatz gezien hebben, van Rainer Werner Fassbinder, uit 1980. Een op zichzelf staand meesterwerk, ook al is het maar… een film. Erger nog: een tv-serie…
Het boek is ook erg goed natuurlijk, maar ook: anders.
Leve de literatuur. En leve de cinema.
Misschien kan Van Oostendorp de vraag of hij moreel beter of kwalitatief beter of allebei bedoeld heeft hier zelf beantwoorden.
Scheelt ons een hoop exegetisch heen en weer reageren…
Van Oostendorp gebruikt het woord ‘beter’ niet in zijn betoog. U schuift hem dat in de schoenen en maakt direct de keuze ‘moreel beter’. Wat moet hij hiermee? U beschuldigt hem van iets wat hij niet beweerd heeft en nu moet hij zijn onschuld bewiijzen: de wereld op zijn kop. Hij mag ervan uitgaan dat zijn artikel naar de bedoeling van de auteur gelezen wordt, dat eist de ethiek van het lezen. Die bedoeling is duidelijk: een pleidooi voor het lezen van literatuur in klasseverband en vandaar zijn woede om lui die het belang van lezen bagatelliseren met stupide vergelijkingen van grottekeningen. I.p.v. Van Oostendorps bedoeling serieus te nemen (conform de ethiek van het lezen) leest u er allerlei kwaadaardigs in en schuwt u de belediging niet. En nu moet Van Oostendorp u verlichten: ik kan me voorstellen dat hij daarvoor past. Dat is een kwestie van niveau.
Dan maar even een lesje in close reading:
1
“Dat is geen hobby, dat is een belangrijke dimensie van het menselijk bestaan (…)”
Lees: heel waardevol, in alledaags Nederlands: goed
2
“dit soort commerciele producten”
De ondertoon is hier onmiskenbaar: minderwaardig, in alledaags Nederland: slecht
1 plus 2 is 3:
Literatuur is beter en waardevoller dan … (vul het zelf maar in)
En nu houden we erover op.
Ik begrijp werkelijk niet wat u hiermee nu beweren wilt en u behoeft me echt geen lesje close reading te geven. Uit uw lezing van het artikel blijkt in ieder geval dat u die techniek niet beheerst: ‘jumping to conclusions’, met spek schieten, grote stappen gauw thuis maar goed lezen, ho maar.
Pratende pinautomaten helpen blinden en slechtzienden – https://nos.nl/l/2343780. Ook een uitkomst voor analfabeten, schrijft de NOS erbij.
Tja, wat moeten we dan nog discussiëren over leescultuur!
(Bij AH werd ik vanmorgen op een haar na onderworpen aan een drill voor de zelfscanner!)
Ach ja.
De bijbehorende spraaktechnologie is voor een deel ontwikkeld door taalkundigen die de leescultuur ook heel belangrijk vinden.
Op zichzelf nuttige technologie natuurlijk, maar als het echt op heel grote schaal overal ingezet gaat worden heeft het natuurlijk ook minder fijne gevolgen, bijvoorbeeld voor het intellectuele leven en de leescultuur.
Schrijf daar maar eens over.
Ik lees nergens in het NOS-artikel dat sprekende pinautomaten ook handig zijn voor analfabeten. Maar dat is natuurlijk wel zo, hoewel ik denk dat je zonder te kunnen lezen, maar wel kan zien, prima geld kan pinnen, anders dan als je blind of slechtziend bent. Prima ontwikkeling dus. En wat heeft dit alles te maken met een afname van de leescultuur? Wie is waar precies bang voor? O wacht, is dit weer een voorbeeld van ironie?
Ja man, grapje.
Ondertussen gaat het gesprek op De Nieuwe Contrabas wat mij betreft nog even door: https://wp.me/pc4ozN-90
Geen sterke tekst, meneer Breukers. En wel heel erg ad personam.
Dank voor de bijdrage, meneer Van Maris. Dan weet ik dat ook weer. En ja, ad personam, ad personam. Wie is hier nu ad personam etc? Bovendien: een beetje ad personam keeps the doctor away. Dus we gaan het zien, of er nog iets na komt.
Om er zelf een ad hominem tegenaan te gooien, Breukers is er natuurlijk zelf wel het voorbeeld van dat je van veel lezen en literatuurliefde niet per definitie een beter of goed mens wordt, daarvoor heeft hij in het verleden blijk gegeven van weinig scrupules in zijn privéleven. Maar Marc heeft net op Twitter in een wat verborgen draadje het ook anders gesteld, niet dat je een beter mens wordt van lezen, maar hij schreef het volgende:
“De stelling is: lezen is dusdanig verrijkend voor het menselijk bestaan dat je het mensen niet moet onthouden. Wat wil je daar over zeggen?”
En Breukers vindt mensen die nog in boeken geloven domme lieden die in een elitaire bubbel leven. Liever in een bubbel met idealen dan nihilistisch zogenaamd een man van de wereld spelen en jezelf voor de gek houden als je , zoals Breukers doet, wel een eenzane blog over literatuur onderhoudt, maar nota bene een geestverwant aks Marc met onheuse argumenten tot zinken probeert te brengen, Wie is er nu een zielig stuk wrakhout?
[ Marc noemt zich steeds nadrukkelijk geen schrijver, hij bedoelt dan den ik geen schrijver van verhalen en romans, maar hij is natuurlijk wel degelijk een schrijver van artikelen en non-fictieboeken en hij heeft bovendien ook met zijn managersfeuilleton op Neerlandistiek fictie heeft geschreven. Nee, Marc i s ook een schrijver, ironie of geen ironie, hou jezelf niet ook voor de gek. ]
Uh … met Breukers zijn privéleven bedoelde ik zijn zakelijke handel en wandel, maar dat is natuurlijk niet altijd van een privéleven gescheiden. Ik had deze reactie snel zonder overlezen geschreven, geen spijt van, maar daardoor staan er veel hinderlijke typo’s in. Maar goed zo is het leven ook, soms hinderlijk en vaak vol fouten.
Dit soort opmerkingen over iemands ‘handel en wandel’ vind ik, ook als het alleen over de ‘zakelijke’ kant gaat, niet passen op Neerlandistiek. Verdere discussie over dit onderwerp wordt geweerd.
(Wat Chrétien op zijn eigen blog bij elkaar adhominemiseert moet hij zelf weten.
Het is wel lastig het over Breukers te hebben zonder zijn geschiedenis erbij te halen. Dat steeds dwangmatig plakken van etiketjes, de ‘echte schrijver’, de ‘echte pindakaas’ net als hij vroeger van zijn vader moest in de kruidenierswinkel. En dan als romannetje het script van Brewsters Millions naar een boek vertalen. En dan de grootste schrijver van de 21 eeuw, Marc van Oostendorp, die overigens heus wel ook boeken publiceerde, maar misschien ook wel 1000 boeken als je alles bij elkaar zou vegen, en daar zit je dan als banneling in een echte tjechische kutflat en daar heb je je vader weer met zijn vel etiketten, enfin, je begrijpt het ik kan alleen een bijna onmenselijk gevoel van mededogen aan de dag brengen hier, en hopelijk levert dat me geen ban op.
harry reintjes schreef:
past censuur wel op neerlandistiek?
Vergelijk:
“Muziek is dusdanig verrijkend voor het menselijk bestaan dat je het mensen niet moet onthouden.”
“Seks is dusdanig verrijkend voor het menselijk bestaan dat je het mensen niet moet onthouden.”
“Taal is (etc)
“Wandelen is (etc)
Etc. etc.
Allemaal waar en dus in wezen allemaal weinig zeggend of niets zeggend.
Deze keizer draagt geen kleren.
“Lezen is dusdanig verrijkend voor het menselijk bestaan dat je het de mensen niet moet onthouden.”
Wie verzint de leukste variant op deze open deur?
Mijn inzending is:
“Een hoogleraarschap is dusdanig verrijkend voor het menselijk bestaan dat je het de mensen niet moet onthouden.”
Een fles wijn voor de leukste inzending.
Je wordt een beetje vervelend en je moet mensen niet op een paar woorden vangen, maar aanvoelen wat het idee en de intenties zijn van zo’n uitspraak. Muziek en sex bijvoorbeeld zijn onverminderd populair en behoeven geen steun, lezen en literatuur wel, tenminste als je dat belangrijk vindt. Als je dat niet vindt, wat doe je dan hier?
“Drank maakt meer kapot dan je lief is.”
Frits Spits
Eh, ad hominem…
Op de een of andere manier komt de hele discussie me pijnlijk voor, om nog in 2020 de verdienste van ‘het boek’ te moeten ‘evalueren’, mijn hemel. Hebben deze mensen kortgesloten hersenen? Wat gaan ze hierna evalueren? De nut van vuur?
Het lijkt me “het nut” te zijn. Maar ik kan me vergissen. Maar wat is er mis met voortdurende reflectie?
Wat daar mis mee is is evident: het is niet intelligent, net zoals die obsessie met correctheid van een lidwoord dat niet is.
Ik heb geen obsessies met lidwoorden, al vind ik het wel grappig dat “penis” ook een lidwoord is. 🙂
Maar blijven reflecteren lijkt me juist zeer intelligent, zelfs zeer intellectueel.
Onzin natuurlijk, want die reflecties gaan ten koste van andere zaken, bijvoorbeeld betere reflecties. Zo koos jij ervoor om naadloos mijn commando op te volgen en te gaan reflecteren over dat lidwoord, terwijl als je intelligent was geweest je had gereflecteerd over of voor een vol publiek naadloos mijn commando opvolgen je wel zo intelligent zou doen lijken. Wat evalueer je, wanneer doe je dat en met wie.
Sorry maar je reactie is niet ter zake.
Graag maak ik belangstellenden attent op de column van Mevrouw Stine Jensen in NRC.next: “Met ‘leesplezier’ krijg je kinderen niet aan het lezen, zet in op boekenstraf”. Haar betoog sluit naadloos aan op dat van Marc van Oostendorp en is dus net zo de moeite waard om te lezen als het zijne: warm aanbevolen.
@peterflaton
Bedankt voor het attent maken op deze column. Hieronder een link naar het stuk van Jensen.
https://www.nrc.nl/nieuws/2020/08/15/met-leesplezier-krijg-je-kinderen-niet-aan-het-lezen-zet-in-op-boekenstraf-a4008861
Stine en Marc onderstrepen het belang van lezen voor jongeren, ben ik het helemaal mee eens, maar geen van beiden geven serieuze antwoorden op de vraag hoe je het lezen dan kan bevorderen. Marc heb ik hier – dacht ik – helemaal niet over gehoord en Stine stelt een boekenstraf voor, een idee dat ik helaas niet serieus kan nemen en zijzelf denk ik ook niet, weer eens een kwestie van zinloze ironie.
Ik heb zelf in deze discussie het voorbeeld van de Harry Potterserie gegeven, een hele dikke boekenreeks met heel veel pagina’s waar kinderen zich mee kunnen vermaken en veel leeservaring mee op kunnen doen. Moedig dat aan. Begin daar bijvoorbeeld als ouders mee om daar de eerste hoofdstukken uit voor te lezen aan je kind en het dan vervolgens zelf verder te laten lezen. Stel op de scholen wekelijks een leesuur in, waarbij leerlingen in de klas een boek lezen, met geduld en keuzevrijheid. En zo zijn er nog meer ideeën te bedenken om het leesplezier te vergroten. Maar in een boekenstraf geloof ik niet en ook niet zoals Stine stelt dat je voor de bestrijding van racisme jongeren bijvoorbeeld The color purple moet laten lezen, dan zeg ik, dan kan je beter de film van Steven Spielberg laten zien, dan komt de boodschap beter aan. Lezen – vind ik – is voor jongeren meer geschikt voor andere waarden en ervaringen in hun leven zoals fantaseren, je identiteit ontdekken, over ontluikende seksualiteit, spanning en waardering voor cultuur, om enkele onderwerpen te noemen. Wie biedt er meer aan oplossingern?
[ De column van Stine Jensen is de eerste in een serie van NRC over ontlezing. Misschien gaat Marc ook nog bijdragen, omdat hij gevraagd wordt, of omdat hij zelf een bijdrage gaat insturen. Doen Marc! Misschien ga ik deze reactie ook omgevormd en gereduceerd naar de redactie sturen als ingezonden brief. ]
– En vandaag 75 jaar geleden werd Indië bevrijd van de bezetting van de Jappen, ik bedoel Japanners en was het tevens de dag dat de Tweede Wereldoorlog ten einde kwam. Het geval wil dat ik vandaag ga beginnen aan Blauwe Zomer van Leo Blokhuis een roman over Indische jongeren eind jaren 50 in Den Haag en hun muziek, de rock-‘n-roll. Het kwam zo uit dat ik daar nu aan begin, maar zoals ik vaker schrijf, toeval bestaat niet. –
@Peter Flaton & DirkJan,
Als filosoof zou Stine Jensen beter hebben moeten weten. Socrates schreef niets (overgeleverds) en is toch een grondleggers van het Westerse denken. Homerus was zelfs blind…
Het is verder betwijfelbaar om te stellen dat je in het algemeen vooral positieve dingen leert door te lezen. De totalitaire stromingen van de vorige eeuw zijn voortgekomen uit geschriften en hebben honderden miljoenen mensen het leven gekost.
Kwalijke zaken zoals racisme verdwijnen vooral wanneer mensen live met elkaar praten. Hier op Neerlandistiek stond laatst een verslag over hoe vmbo’ers juist door ironische mild-‘ethnische’ grapjes een lossere band met elkaar kregen. Iets wat leraren juist zouden verbieden. Het verplicht kijken of lezen van ‘Schindlers List’ of ‘The Color Purple’ heeft lijkt mij een heel beperkte didactische effectiviteit.
Tot slot geldt hier een psycholische tweedeling. Een hoog gevoel voor Theory of Mind leidt ertoe dat je romans hoog waardeert omdat deze daar uiting aan geven. Leraren hebben schat ik vaak een hoge TOM, maar dat geldt voor lang niet alle leerlingen. Een ‘goed bedoelde’ dwang om hier kennis van te nemen, leidt dan juist tot afkeer. Een goede opleider kijkt naar wat leerlingen echt beweegt en speelt daar op in.
t.a.v. Wouter van der Land
Dat Socrates niets op schrift heeft gesteld, weten we dankzij Plato wiens zeker voor de vijfde/vierde eeuw v. Chr. omvangrijke oeuvre een grootse poging is het verzuim van zijn leermeester goed te maken. Zonder hem zouden we nooit van Socrates geweten hebben en had hij niet een van de grondleggers van het westerse denken (als hij die al zou zijn) kunnen worden. Ook als Homerus niet blind was geweest (ervan uitgaande dat hij dat was: er zijn er die deze anekdote rekenen tot de sagevorming rondom deze bard), zou hij niets geschreven hebben want hij leefde en werkte in een orale cultuur. Die werd al vroeg (rond 700) een scribale en daaraan danken we de ‘Ilias’ en de ‘Odysseia’. Dankzij het schrift weten we m.a.w. dat Homerus niets geschreven heeft. Hetzelfde geldt mutatis mutandis voor Jezus van Nazareth die alleen in het zand schreef en die informatie danken we aan de vier evangelisten die zijn levensverhaal hebben opgetekend.
Zie verder de blinde Milton wiens ‘Paradise Lost’ we aan zijn ijverige secretaris te danken hebben. Zonder het schrift zouden Homerus,
Socrates, Jezus van Nazareth en Milton niet tot de grondleggers van de westerse cultuur zijn gaan behoren. Wat ik ermee zeggen wil, is dat ik niet echt zie wat Stine Jensen volgens u beter had moeten weten.
Met die geschriften uit de vorige eeuw doelt u vermoedelijk op Marx’ ‘Das Kapital’ (en via hem op Hegel zonder wie Marx zijn opvattingen niet had kunnen ontwikkelen) en op Hitlers ‘Mein Kampf’ (en via hem op Darwin en Nietzsche aan wier werk hij zijn ideeën mee ontleende).
Wellicht ‘mag’ Mao met zijn rode boekje hier ook nog meedoen. Waar ik moeite mee heb, is dat u een direct causaal verband suggereert tussen teksten en crimineel gedrag in de afschuwelijke vorm van genocide.
Daar komt bij, dat het Van Oostendorp en Jensen niet gaat om lezen als zodanig maar om dat van fictie die (immers) uitnodigt tot distantie of identificatie maar hoe dan ook tot engagement. Je kunt allerlei omvangrijke studies over de shoa lezen (en dat moet ook) maar die komt pas wat dichterbij dankzij Primo Levi, Anne Frank en Etty Hillesum (met de kanttekening dat het hier vanzelf niet om fictie gaat maar wel om een belangrijk facet ervan: het narratieve). Multatuli’s ‘Max Havelaar (…)’ heeft lezers bewuster gemaakt van de koloniale problematiek in NOI dan welk omvangrijk overheidsrapport dan ook. Hetzelfde geldt m.m. voor ‘Orpheus in de dessa’ en ‘Oeroeg’. Enfin, hierop doorgaan zou een herhaling van zetten worden. Iets anders is, of men leerlingen bij wijze van straf moet dwingen tot het lezen van dergelijk werk. In dit opzicht laat Stine Jensen zich niet van haar sterkste zijde kennen: jammer want je kon er donder op zeggen, dat haar critici juist hiermee op de loop zouden gaan (makkelijk scoren, dus knal die er maar in).
Mijn indruk is, dat de stevigste critici van Van Oostendorp en Jensen niet-leraren (Nederlands) zijn. Voor hen is het al dan niet lezen door leerlingen geen urgente kwestie. Als ik het wat grof mag verwoorden: het zal ze ‘saucisson’ wezen. In plaats van dat te erkennen en er het zwijgen toe te doen, komen ze aanzetten met allerlei tegenargumenten die weliswaar buitengewoon diepzinnig ‘angehaucht’ zijn maar de kern missen: dat leraren Nederlands geconfronteerd worden met de problematiek van de almaar afnemende leesvaardigheid van hun leerlingen (zelfs die, aldus Sylvia Witteman, van het chique of zo men wil kakkineuze Barlaeus lezen niet en ze maakt zich daarover nog vrolijk ook door hun leraren met zoveel woorden te ridiculiseren). Die leraren Nederlands ‘moeten’ daar iets mee, al was het maar vanwege de druk vanuit de samenleving die hen ter verantwoording roept. I.p.v. die leraren te steunen (zoals Van Oostendorp en Jensen dat doen)
positioneren hun critici zich aan de veilige wal want -zoals we weten- schepen laten zich vandaar het beste sturen.
Leraren met een zogenaamd hoge TOM (wat dat is, weet ik niet en ik ga het ook niet opzoeken maar het oogt als een enge ziekte) pogen hun leerlingen qua kennis en inzicht wat hogerop te brengen, zeker de v.w.o’ers en havisten, want dat vraagt de samenleving van hen en daarvoor worden ze betaald. Ook die met die TOM (ik was er zo een) kijken naar wat leerlingen beweegt en spelen daarop in door hen juist dat boek aan en net dat af te raden: maatwerk inderdaad, bedoeld om hen aan het lezen te krijgen.
Als we die leeseis in het voortgezet onderwijs loslaten, hebben we geen academisch gevormde leraren Nederlands meer nodig. Die zijn trouwens al met een kaarsje te zoeken. Er is dus goed nieuws voor Van Oostendorps en Jensens critici: nog even en het probleem is opgelost. Intussen blijft dat van het lage niveau van leesvaardigheid bestaan en wordt het alleen maar groter.
@peterflaton
Ik moet er nu pas aan denken, ik haalde Sylvia Witteman deze discussie binnen over haar zonen op het Amsterdamse Bareleusgymnasiium die luisterboeken luisteren in plaats van de boeken te lezen, Gert de Jager die hier ook wel reageert is daar leraar Nederlands! Just saying. 🙂
Door zich hierover vrolijk te maken (want dat is wat Witteman in haar tweet doet) ridiculiseert zijn hem. Mensen zoals zij zijn helemaal niet geïnteresseerd in een goede opleiding voor hun kinderen, d.w.z. in een scholing waar ze werkelijk iets leren. Wat telt, is dat het het Barlaeus is met zijn kakkineuze status van eliteschool. Je zult maar de leraar van de kinderen van zulke ouders zijn; niet te benijden.
Vreemd dat deze discussie zo in het persoonlijke wordt getrokken. Jullie wekken niet de indruk dat jullie weten waar jullie het over hebben.
Allereerst het Barlaeusgymnasium. De term ‘kakkineus’ is absoluut niet op zijn plaats. Toeleveringsgebieden zijn Amsterdam-Centrum, Oud-Zuid en Oud-West. Oud-West is de dichtstbevolkte wijk van heel Nederland: daar woont veel, maar het is zeker geen ‘kak’. Wat er woont, zijn verhoudingsgewijs veel dames en heren die werkzaam zijn in de culturele sector. Leuke mensen die vaak moeite hebben de eindjes aan elkaar te knopen. Zij bepalen de sfeer niet minder dan de in de ICT werkzame types die zich een huis in het centrum en Oud-Zuid kunnen veroorloven. De bankiers en advocaten wonen elders en sturen hun kinderen naar andere scholen. Van alle gymnasia in Amsterdam had het Barlaeus een aantal jaren geleden het hoogste percentage allochtone leerlingen. Of dat nog zo is, weet ik niet, want er zijn een paar gymnasia bijgekomen.
Verder voel ik me absoluut niet geridiculiseerd door mevrouw Witteman. In haar stukjes dramatiseert ze vaak het gezucht en gesteun van de twee bij haar rondlopende pubers. Dat doet ze goed en herkenbaar. Jullie lijken inmiddels erg ver van die leeftijdsgroep af te staan. Wat er in de lessen gebeurt en in de interactie tussen docent, leerling en ouder gaat jullie verder helemaal niets aan en het zou jullie sieren om daar niet over te speculeren.
En tot slot: jullie realiseren je, geloof ik, niet wat een luisterboek is. Die bevat de volledige tekst. Een volledig luisterboek afluisteren vergt meer tijd dan het boek lezen. En dan moet je nog de hele tijd aantekeningen maken over al die moeilijke vragen waarvan je weet dat die veeleisende docent ze gaat stellen.
Naar boven scrollend zie ik nog dit:
“Als Barlaeusleraren niet in de gaten hebben dat hun leerlingen niet het boek gelezen hebben maar de luisterversie gehoord (zoals Sylvia Witteman met satanisch genoegen beweert, daarmee in enen het gezag van die leraren ondermijnend) zijn die dure jongens geen knip voor hun neus waard.”
Een smakeloze woordkeus wat mij betreft en een smakeloze insinuatie. Die ‘dure jongens’ krijgen overigens net zoveel betaald als een leraar in Emmeloord of Enschede.
@gertdejager
Hoezo jullie? Ik heb een openbare tweet van Sylvia Witteman aangehaald vanwege de luisterboeken en de vraag opgeworpen wat Marc hiervan vindt. Ik heb alleen toegevoegd dat ik het lui vind, ook al ben je er meer tijd aan kwijt dan lezen, Het zou me overigens niet verbazen als tieners luisterboeken op de fiets, in bad en in de sportschool in delen tot zich nemen en het lezen van een boek een meer compacte, efficienetere en ik denk daardoor ook effectievere inspanning vergt Maar het is goed om te weten dat een ervaringsdeskundige als jij positief over luisterboeken op de middelbare school bent, ik ben dan zeker bereid om mijn oordeel bij te stellen. Weg met het leesboek, leve het luisterboek, het probleem van de ontlezing is opgelost en de victorie begon op het Barleus. Jullie schrijven geschiedenis, met dank aan Sylvia Witteman en haar zonen! 🙂
Ik probeer argumenten tegen luisterboeken te verzinnen. Misschien dat je geen eigen narratieve stem ontwikkelt maar die steeds extern zoekt, wat je een afhankelijker mens maakt? En dat je de intonatie van een ander als standaard interpretatie binnen krijgt. En dat terugspoelen vermoeiender is dan teruglezen, en je dus eerder dingen onbegrepen laat. En dat alles altijd steeds maar met stemmen gevuld met worden, met lawaai, in plaats van stilte leren waarderen. En dat het de bedoeling is jouw hersenen te infiltreren vanuit het schimmelrijk en dat alleen boeken daartoe geschikt zijn.
Ja, dat is het. Die verbinding met het gigantische schimmelnetwerk via welke ook de bomen communiceren en waar je sneller dan het licht reist en verre werelden bezoekt, dat ruil je in voor een of ander kastje van plastic, nee toch? Wie denkt dat ik facetieus bedoel – nee, het boek is letterlijk de enige manier waarop het schimmelrijk de hersenen bereiken kan, op consumptie van heilige paddenstoelen na, natuurlijk.
Hier is de tweet van Sylvia Witteman: “Ik zal het nog erger vertellen. Mijn zoons ‘lezen’ de verplichte lijst met een luisterboek. En dat zetten ze dan op dubbele snelheid. Ik verzin het niet”. Ik lees hierin een ridiculisering van het vak Nederlands en in enen van de leraren Nederlands. Wat haar zonen doen, is lezen noch luisteren maar de boel (lees: hun leraar) belazeren.
Met het woord ‘kakkineus’ (het woord ‘kak’ heb ik niet gebruikt) bedoelde ik niets kwaads. Het Barlaeus heeft nu eenmaal in ons land de reputatie een school voor OSM te zijn, hetgeen uw karakterisering van de ouders alleen maar bevestigt. Zodra er iets in die school aan de hand is, haalt dat de NRC. Ze publiceert ook voor zover ik weet als enige in Nederland (maar ik heb er geen onderzoek naar gedaan, dus laat me graag corrigeren) een lijst met oud-leerlingen en zoiets doe je m.i. vooral om te laten zien, dat je niet de eerste de beste bent. Dat het Barlaeus van alle gymnasia in Amsterdam ooit het hoogste percentage allochtone leerlingen had (er waren er toen drie: het Barlaeus, het Vossius en het Ignatius, intussen zijn er het Cygnus en het Vierde Gymnasium bijgekomen): ‘so what’ of wat wilt u hiermee nu beweren? Percentages zijn sowieso riskante ‘getallen’ waarmee je immers alle kanten, vooral de jouwe, op kunt.
Uiteraard weet ik net zo goed als u, dat leraren in Emmeloord of Enschede (u moet er blijkbaar niet aan denken daar ooit dood te worden aangetroffen en/of houdt van gemakkelijke alliteraties) nominaal hetzelfde verdienen als u, er nu maar van uitgaande dat leraren in scholengemeenschappen een schaal12-salaris hebben, wat almaar minder het geval is. Met het adjectief ‘dure’ doelde ik op het volgende. Toen ik aan aantal jaren geleden na 35 jaar leraar Nederlands te zijn geweest met pensioen ging, telde ‘mijn’ school ruim 1400 leerlingen ‘op’ 60 (zestig) leraren en 5 (vijf) toa’s. Aan de ‘website’ van het Barlaeus ontleen ik de gegevens, dat de school ruim 800 leerlingen heeft, 90 (negentig) leraren en 10 (tien) andere werknemers. Daar zullen de nodige ‘parttimers’ bij zijn maar dat was in die school met 60 leraren ook zo. Dat betekende voor vooral de leraren Nederlands overvolle klassen en loodgieterstassen vol correctie, om van het aantal eindexamenleerlingen maar te zwijgen. Daarmee vergeleken, meneer De jager (en het is u gegund), verkeert u in een buitengewoon geprivilegieerde positie: in een relatief kleine school geeft u les aan slimme leerlingen (want alleen die laat een categoriaal gymnasium toe) in een statig gebouw in het centrum van Amsterdam: tel uit uw winst. Naast geld-in-de-knip bestaat er ook zoiets als een immaterieel inkomen en vandaar het adjectief ‘dure’. Nog weer anders verwoord: ik vermoed dat het Barlaeus geen last heeft van het in de randstad almaar om zich heen grijpende lerarentekort. Met recht een onderwijsoase en dus proficiat, meneer De Jager: tel uw zegeningen en vooral een voor een.
Hoewel het niet mijn bedoeling was u met gelijke munt terug te betalen, heb ik de wijze waarop u mijn analyse van Boutens’ gedicht ‘In de sluis’ afserveerde als denigrerend en neerbuigend ervaren of in een woord, het uwe, als ‘smakeloos’.
Hoewel niet zo bedoeld: het is één-één.
TOM, Theory Of Mind? Een theorie over hoe de menselijke geest werkt? Zeer interessant. Maar die term lijkt mij eerder thuis te horen in de filosofie dan in de pedagogiek maar anderzijds, een intelligente pedagogiek moet wel weten hoe de menselijke geest globaal werkt. In elk geval werkt onze geest niet volgens het neopositivistisch model van inductie maar eerder via een soort popperiaans model van vraagstelling, antwoorden formuleren en antwoorden onderzoeken.
@ DirkJan: ik raad ernstig dyslectische en slechtziende kinderen luisterboeken aan. Andere kinderen komen meestal zelf tot de conclusie dat het veel tijd kost. Ze gaan dan lezen en dat ervaren ze daarna als een eigen keuze. Alleen maar winst.
@gertdejager
Zeker, voor dit soort leerlingen en mensen in het algemeen zijn luisterboeken natuurlijk een uitkomst, maar ik geloof dat hier geen sprake van is, maar van een enorme weerzin om een boek te lezen. Overigens niets nieuws onder de zon, want toen ik 45 jaar geleden op de middelbare school zat, had je ook veel leerlingen die weinig tot geen animo hadden om boeken te lezen voor hun lijst lazen en alle of een deel van de literatuur snel in hun hoofd stampten met de samenvattingsboeken, samenvattingen die luie leerlingen nu internet vinden. Daar staat wel tegenover dat er vroeger, in de jaren zeventig, ook bij heel wat leerlingen een klimaat was om just wel te lezen, veel te lezen, lezen als intellectuele houding, literatuur als statussymbool onder jongeren, je kan er eindeloos over praten en opscheppen. Maar het gaat hier in deze discussie hoe je jongeren weer aan het lezen kan krijgen, moeilijk dus en ik geloof niet dat luisterboeken voor gewone leerlingen daar een oplossing voor is, maar het is beter dan een samenvatting op internet lezen, dus wat dat betreft zijn luisterboeken ook alleen maar winst, maar wel de winst van de armoede.
Harry Reintjes schreef:
Literaire boeken (schrijven en) lezen is en was idd altijd al elitair en dat zal wel zo blijven. Het niet meer (willen/kunnen) lezen in het algemeen is volgens mij te wijten aan een algemeen maatschappelijk euvel: gebrek aan concentratie en discipline door verleidingen, afleidingen op diverse media en door de directe beschikbaarheid van visuele beelden op deze media. Hoeveel hits heeft bijv. een aircrash op youtube, twitter in vergelijking met een bericht hierover in, pak m beet, De Telegraaf. Dat zal wel niet meer teruggedraaid kunnen worden.
Een oplossing? Heb ik niet. Wel weet ik dat ik zelf bijv. de films Turks Fruit en Max Havelaar zo goed vond, dat ik de boeken daarna gelezen heb. En die vond ik daarna nog geweldiger. Een omgekeerde benadering?
Leerlingen “als huiswerk” (of is dat ouderwets) thuis de film laten bekijken, klassikaal bespreken, daarna lezen, verschillen bespreken etc. Genoeg voorhanden:
Oorlogswinter
Een Vlucht Regenwulpen
Twee Vrouwen (lekker voor een hlbti-discussie)
Als Twee Druppels Water
Karakter
Taal is zeg maar echt mijn ding
Het Diner
etc. etc. (mijn keuze en volgorde zijn willekeurig)
Mijn duitje in het o zo gecompliseerde zakje
anoniem=harry reintjes bedoelde hieronder natuurlijk gecompliceerd
Samenvattingsboeken moet natuurlijk zijn uittrekselboeken. En ik had mijn reactie prima opgemaakt en nagelezen, maar op het laatst toch nog in het reactievenster met die hele kleine letters een en ander veranderd en ja hoor, ineens toch weer een aantal ergerlijke foutjes. Geen onwil, of ongeduld, maar het gebeurt!
Enfin. Ik heb helemaal niets tegen het Barleus en het zal dan nu niet meer zo kakkineus zijn, maar het is nog wel een elite-school, niet eens zozeer door de ouders van de leerlingen, maar doordat de leerlingen zelf later tot de elite gaan behoren, zo is dat met velen in het verleden van de school gegaan. En vijftien jaar geleden had ik mijn oudste kind, toen hij in groep 8 zat, opgegeven voor het Barleus, omdat het een goede, maar ook prestigieuze school is, midden in de stad en wat ook meespeelde was dat zijn moeder erop had gezeten. De school is misschien nu iets minder populair, maar in Amsterdam wilden veel ouders hun kinderen op het Barleus hebben, Sylvia Witteman schrijft er dan ook met onverholen trots over. Maar mijn zoon werd uitgeloot. Voor de loting ben ik nog wel naar een informatie-avond voor ouders gegaan, dus ik weet een en ander, en ik ging er heen uit interesse voor mijn kind, maar ook omdat W.F. Hermans er had gezeten en ik nu de kans had om even binnen te kijken en daar rond te lopen waar hij op school had gezeten. Zo is ’t maar net als je van literatuur en een beetje bewonderen houdt! 😉
Maar nog even on-topic. De laatste maanden wordt er op de radio een commercial uitgezonden van een instituut, bedrijf dat online-cursussen begrijpend lezen aanbiedt voor kinderen in de hoogste klassen van de lagere school, cursussen van 14 weken. Ja, het speelt in op de ontlezing en het achteruit hollen van de leesvaardigheid en ouders willen tegenwoordig, meer dan ooit, het allerbeste voor hun kind. Ze willen hun kinderen op de beste school hebben van het hoogste leertype en investeren in extra lessen en begeleiding. Maar al die ouders laten hun kroost doorgaans wel ongelimiteerd televisie kijken, op hun telefoon koekeloeren en achter hun laptop zitten. net als zijzelf allemaal doen. Begin daar nu eens mee vaders en moeders, grijp rigoureus in op het gedrag van je kinderen, leer ze ook om even niets te doen om ook zonder externe prikkels bezig te zijn, zoals met het lezen van een boek. Daar verwacht ik meer van dan van een kostbare bijspijkercursus van Grip op Tekst.
https://gripoptekst.nl/
(Gisteren een korte ingezonden brief naar opinie@nrc.nl gestuurd als reactie op de column van Stine Jensen. Het moet kort, 200 woorden, en dan toch een paar punten maken. Leuk om te doen, of ie nu wel of niet wordt geplaatst, ik zet hem later toc op mijn websaaitje, Lezen is leuk, maar schrijven ook.)
@ Flaton: Tjonge, wat kinderachtig. Voor de discussie over Boutens en mijn hoofse toonzetting: zie https://neerlandistiek.nl/2020/06/zie-de-dag-komt-aan-p-c-boutens-in-de-sluis/
@De Jager
Wat u een ‘hoofse toonzetting’ noemt, heeft me tot in het diepst van mijn ziel geraakt: ook fluwelen handschoenen kunnen hard treffen. Ik herinner me dat de tranen me toen zowat in de ogen sprongen, kinderachtig inderdaad,
Een van de voordelen van het online lezen is dat je een term als “Theory of Mind” meteen kunt opzoeken. Dat is bij het lezen van literatuur natuurlijk ook weer meteen een nadeel, omdat het je af kan leiden, maar bij een discussie waarin iemand zich afvraagt wat die term betekent of zelfs aangeeft dit niet te gaan opzoeken kan het wel nuttig zijn. Spoiler alert: het is dus niet zoals de naam suggereert een theorie over hoe de menselijke geest werkt, maar het slaat op de “theorie” die je in je eigen geest over die van anderen kunt vormen.
Een van de nadelen is ook dat je het meteen kunt opzoeken, en kunt ontdekken dat het hele oude wijn in een oerlelijke neonzak is. Terwijl je zo graag nog even verder had gedroomd over het intelligente gesprek dat je meende hebben.
Zo heb elk voordeel ook zijn nadeel
Een term bekend uit de philosophy of mind. Maar zomaar een term lanceren in een discussie zoals op dit blog, vraagt om enige weerstand. Bovendien, een TOM is ook een theorie over je eigen geest., dunkt me. Als ik mijn medemens bepaalde emoties toedicht, dan moet ik er rekening mee houden dat ik wellicht op mijn medemensen lijk. 🙂
>Wie biedt er meer aan oplossingen?
Je zou bijvoorbeeld ook kunnen overwegen hun hoofdjes niet twintig jaar lang vol nutteloze informatie te proppen? Wellicht gaan ze juist dan naar goede informatie op zoek. Het is een idee!
Zinloze informatie? Wat is dat? Ongestructureerde informatie, hapsnapjes? Me dunkt dat informatie in gestructureerde, samenhangende kaders dient te worden aangeboden. En dat gebeurt dikwijls dan ook, althans als je goede leraren hebt. Maar als leerling dien je pook open te staan voor het idee van samenhang. Misschien heeft u best goede leraren gehad maar ervaarde u, subjectief als een mens soms kan zijn, die aangeboden kennis als los zand.
IK weet niet wat u allemaal schrijft. Maar in elk geval, een literaire tekst is pas een literaire tekst als hij enige interne semantische coherentie bezit. Iets wat u natuurlijk ook wel weet.
Zeg ronnepon, als je denkt dat ik hier even kom uitleggen waarom de Pimko’s een pedofielenkaste zijn – ik heb wel beter te doen, en je las Gombrovicz toch wel?
Het gaat hier de hele tijd over literatuur.
Maar het probleem ligt natuurlijk heel ergens anders: de grote hoeveelheden tijd die mensen steken in allerlei oppervlakkige (overigens vrij onschuldige) digitale bezigheden zoals tiktokken, chatten, bloggen, vloggen, reageren, reaguren (wat we hier de hele tijd doen), appen, twitteren, flutberichtjes lezen op nu.nl, surfen, porno kijken, derderangs tv-series kijken, etcetera, zodat er helaas steeds minder tijd overblijft voor de traditionele (in mijn ogen nuttige) intellectuele bezigheden zoals het lezen van een goed boek.
Stine Jensen heeft daar ook geen antwoord op.
Een antwoord is: mensen via prikkelend onderwijs stimuleren tot het lezen van hoogwaardige literatuur en intellectuele ideerijke boeken. Zulk stimuleren dient eigenlijk in ieder vak te gebeuren. Maar vooral in taallessen, maatschappijkunde en geschiedenis. En zulk stimuleren dient niet dogmatisch schools te gebeuren maar creatief en tentatief. En natuurlijk kan af en toe een echte schrijver worden uitgenodigd om iets te zeggen over zijn werk.
Dit alles veronderstelt wel hoogwaardige, enigszins ouderwetse docenten die niet hun lesjes opdreunen maar in een soort dialoog gaan met de leerlingen en een goed verhaal hebben.
Natuurlijk, goed wordt het nooit. Maar thans kan het echt zoveel beter.
‘Fiction readers have made best leaders in Covid-19 crisis, says Val McDermid’, zo luidt de kop van een artikel in “The Guardian” van 16 augustus jl. Het is een kort verslag van een lezing die deze ‘queen of crime’ (zoals de auteur van misdaadromans in het VK genoemd wordt) tijdens het ‘Edinburgh International book festival’ gehouden heeft. Waar iemand als Boris Johnson zich beperkt tot het lezen van biografieën van witte Britse grote mannen (waarbij diens beleid t.o.v. de pandemie ‘completely shambolic’ is), lezen eerste ministers als die van Schotland, Nieuw-Zeeland, IJsland en Finland fictie, resp. Nicola Sturgeon, Jacinda Ardern, Katrín Jakobsdóttir en Sanna Marin.
Val McDermid zegt het zo: ‘They are all people who read fiction. What fiction gives you is the gift of imagination and the gift of empathy. You see life outside your own bubble. If you’re sitting there reading your endless biographies of Churchill or Attlee or whatever, you’re not looking at the world outside your window. You’re not understanding the lives of ordinary people who populate the country you’re supposed te be governing’. En daarom: ‘My advice to any politician is: go and read a novel and you’ll understand the world better and you can imagine a changed world better’.
En dan te bedenken, dat Donald Trump niet leest, ‘nada’, ‘niente’, ‘nothing’.
Het lezen van degelijke, geschiedkundig verantwoorde biografieën lijkt mij niet zo verkeerd. Geschiedkunde is net als literatuurwetenschap een hoogwaardige wetenschap. Maar men zou inderdaad daarnaast ook eens een doorwrochte roman moeten lezen, al is het voor het slapen gaan. Of misdaadromans zo hoogwaardig zijn, betwijfel ik, al wil ik niet bij voorbaat enkele genres desavoueren. Er zijn bijvoorbeeld enkele zeer aardige sf-verhalen. Donald Trump is een lompe boer. Sorry, boeren, maar zo is de uitdrukking. Maar inderdaad, door het lezen van een roman verdiep je je in andere personen en dat kan de empathie versterken en je eigen zelfbeeld relativeren. En daarnaast is het gewoon een zeer aardige tijdsbesteding. Homo legens verveelt zich niet gauw. Ik heb in mijn kast nog een driedelige biografie van Churchill, over Churchill dus. Nooit gelezen echter. Foei mij. 🙂
Weet je wie ook belezen was? Johnny Hoes, de volkszanger. De goede man las klassieke Russische romans.
En Henny Vrienten, bekend van Doe Maar, leest veel poëzie, ook moeilijke poëzie. Zo was hij eens te gast bij Mathijs van Nieuwkerk en hij, Vrienten dus, wilde met veel geestdrift iets uitleggen over één van de Four Quartets van T.S.Eliot. Op onbehouwen wijze onderbrak Van Nieuwkerk hem met een opmerking, zoiets als: we gaan niet moeilijk doen, kappen. Van Nieuwkerk is niet echt een cultuurdrager, al wil hij zichzelf wel zo afficheren.
Ook Aboutaleb houdt van poëzie. Mede daarom is hij een goede burgemeester, vermoed ik.
Een paar mensen lazen wat doorsnee auteurs en nu moeten wij hallelujah roepen omdat?
Beste meneer Maanantal
Ik heb een vermoeden dat u het betoog van de heer Flaton en van mij, en ook van de heer Van Oostendorp, niet geheel en al begrijpt. U hoeft natuurlijk niet alles te begrijpen. Zo begrijp ik niets van de hogere kwantummechanica. Maar ik bemoei me dan ook niet met de dames en heren kwantumfysici.
Of de klassieke Russische schrijvers zoals Gogol (zijn “Dode zielen” behoort u ook eens te lezen) en dichters als Eliot doorsneeliteratoren zijn? Nou nee.
En wat verstaat u eigenlijk onder literatuur, die niet doorsnee is? Een aantal onsamenhangende kretologieën, die zeer zelfexpressionistisch lijken maar die tezamen een dusdanig gebrek aan interne semantische samenhang vertonen dat ze eigenlijk zelfs het woord “tekst” niet waard zijn? Verklaar u nader. Of vindt u slechts romans als Finnegans Wake echte literatuur? Als dat zo is, dan zeg ik: hmm, best wel een interessante visie.
U snapt niets van kwantummechanica, maar gelukkig heeft u wel verstand van cultuurdragers als Johnny Hoes en Henny Vrienten.
Rita Corita hoorde wel eens the Rolling Stones, wist je dat? En toen was er een televisieprogramma waarin Willem Ruis zei dat Rita een wel erg moeilijke muzieksmaak had of want ja ze kwam niet aan het woord, logisch. En Ome Cor heeft wel eens The Beatles gehoord. Doorsnee? The Beatles doorsnee?
Laat me aan het lijstje van Val McDermid Jo Biden mogen toevoegen. Die citeerde (ik ontleen dit gegeven aan opnieuw ‘The Guardian’) in de speech waarin hij de nominatie aanvaardde, verzen uit Seamus Heaney’s vrije bewerking van Sophokles “Philoctetes”. Ik citeer: ‘History says, Don’t hope / On this side of the grave. / But then, once in a lifetime / The longed-for tidal wave / Of justice can rise up / And hope and history rhyme’. Biden houdt van poëzie, met name van die van de Ierse dichters en leest Yeats en Heaney om zijn stotter de baas te worden. [Stel je voor dat Trump hetzelfde zou doen: het zou het niveau van zijn tweets ten goede komen.] Interessant is nog, dat Biden een passage citeert die door het koor wordt uitgesproken als om zo te onderstrepen, dat hier niet maar een enkeling aan het woord is maar een gemeenschap, ‘a kind of choral element, coming in and instructing individual people to hope in a great sea-change’ (om het met Shelley te zeggen). Het Guardian-artikel spreekt van een ‘(…) moment of genuine poetry that reaches back to the Greeks, is filtered through Heaney’s Irish-tinged English, and comes to us in the American idiom’ en ‘It’s an important moment of cross-cultural knowledge’.
Je bedoelt deze reptiel? https://www.facebook.com/charlie.gittings1/videos/2940189942724513/
Zinnen beginnen met een hoofdletter en het is niet ‘de’ maar ‘het’ reptiel. De ‘fake’-naam is het Finse woord voor “maandag” in de nominativus maar vandaag is het zondag en dus laat ik het hierbij.
Scheer je weg, reptielenlikfabriek.
Jullie tijd is geweest met de reptiel.
Tweet
@djwvos DirkJan Vos
De onvolprezen literatuuranimator Marc van Oostendorp (@fomolog ) heeft mij door zijn columns op @Neerlandistiek op het spoor van Pfeijffer gezet en ik was gelijk super-enthousiast. Op mijn beurt heb ik mijn zoon warm weten te maken. Ik kijk zelden Zomergasten, maar vanavond wel.
vpro @vpro
Schrijver en classicus Ilja Leonard Pfeijffer is de zesde en laatste zomergast van dit seizoen. ‘Ik zou het liefste willen dat de avond op onvoorspelbare wijze alle kanten op schiet en de kijkers in verbijstering achterlaat.’ Kijk #zomergasten, 20.15 uur op #NPO2 #zg20
__
NB. En ik kan me maar niet aan een roman van Waterdrinker zetten. Ik ben bevooroordeeld, want ik vind hem een irritante twitteraar die in een zogenaamd erudiet-sjieke, archaïsche, pseudo-Reviaanse stijl twittert, wat op mij zeer snobistisch en oubollig overkomt en ik totaal niet kan pruimen, nog los van zijn wat verholen angehauchte Poetin- sympathieën als exil-schrijver in Rusland. Nee, ik pas.
Maar misschien moet je toch een literair werk los zien van de schrijver als persoon. Vergeet even de persoon Waterdrinker en geef zijn roman een eerlijke kans. Zomaar een suggestie, hoor. En nee, schrijvers behoren niet te twitteren. Politici ook niet.
Zoals ik wel verwachtte, vind ik Ilja Leonard Pfeiffer als schrijver veel interessanter dan wat hij als Zomergast had te vertellen en liet zien. Ik vind hem als politiek denker en columnist ook niet bijzonder, in tegenstelling tot zijn grote kwaliteiten als moderne romancier met een mooie, klassieke, maar altijd glasheldere schrijfstijl.
1.
Pfeijffer zei dat hij door de corona-crisis (in Italië/Genua) kennelijk niet meer de ijdele egoïst is die hij altijd was, hij zei, ;Vrijheid is geen vrijheid als die gebaseerd is op egoïsme. Vrijheid kan enkel vrijheid zijn als je altijd eerst aan de andere denkt.’ Het zal ook wel komen door zijn grote liefde Stella die hij een aantal jaren geleden inruilde voor zijn alcoholverslaving, maar ik vond het een mooie, nobele gedachte om eerst aan anderen te denken en ik ben ook een aantal jaren geleden tot deze conclusie gekomen. Ik hoop dat hij er naar kan en gaat leven.
2.
Ilja vindt, zoals heel veel mensen, met name kunstenaars en ook de meeste volgers van deze blog, dat je het werk van kunstenaars, schrijvers moet scheiden van de persoon. Zo zal Pfeiffer het werk van zijn grote voorbeeld en inspirator Lucebert nooit verwerpen vanwege zijn later bekend geworden nazi- sympathieën. Dat doet voor hem niet ter zake als het om zijn, om de kunst gaat. Ik ben het daar in zoverre mee eens dat je kunstwerken nog wel mag waarderen en bewonderen, ongeacht de denkbeelden of een fout verleden van een kunstenaar, maar dat je bij apert foute misstappen de kunstenaar niet openbaar moet eren met standbeelden, straatnamen of zijn naam moet verbinden aan een school, zoal in Bergen is gebeurd met de Lucebert school. Ik vind dat zijn naam voor deze school vervangen zou moeten worden. Maar maak u geen zorgen, dat is niet gebeurd en gaat niet gebeuren. Wel heel tegenstrijdig en hypocriet, want als de kunst dan los staat van de maker, waarom dan toch een foute kunstenaar ook als persoon eren, in plaats van alleen zijn werk? En Ik stel de mens nog altijd boven de kunst, dat is een keuze.
3.
Pfeiffer herkent in Lucebert dat hij niet altijd weet hoe de woorden uit zijn pen vloeien, alsof ze van buitenaf tot hem komen. Maar daar gelooft Ilja niet echt in en hij denkt dat zijn muze ergens in zijn geest verborgen moet zitten. Ik herken dat ook wel en ook ik dacht altijd dat alles uit de krochten van de geest vandaan komt, maar nu weet ik dat niet meer zeker. Misschien worden we als mens, als kunstenaar, ook gevoed door bronnen buiten onze existentie, daarom is taal mogelijk ook zo raadselachtig en wonderlijk. Ik weet niet hoe of wat, ik geloof niet dat de aarde plat is, dat corona een complot is, ik geloof niet in exorcisme, voodoo of in een messias .dat heeft allemaal niet mijn interesse zoals Ilja daar wel belangstelling voor heeft, maar ik heb wel steeds sterkere aanwijzingen dat toeval niet bestaat …
Net als Ilja sluit ik af met, Wees een goed mens.
mooi hoor, dirkjan!!!!
=harry reintjes
Tweet
@djwvos DirkJan Vos
Nu al online te lezen in nrc.next, morgen ook in NRC Handelsblad, mijn korte ingezonden brief naar aanleiding van het gespreksonderwerp over Lucebert in Zomergasten: met Ilja Leonard Pfeiffer: Eer geen foute kunstenaars, maar alleen hun werk:
https://www.nrc.nl/nieuws/2020/08/25/brieven-2582020-a4009664
__
En nog over Martijn Benders:
https://neerlandistiek.nl/2019/06/allemaal-leven-we-in-de-strooi
Het is allemaal één groot complot!
🙂
Harry Reintjes schreef:
Ik had heus wel het werk van Benders op waarde willen proberen te schatten, maar zijn eigenlijk best wel kinderachtige uitbarstingen en zeer persoonlijke aanvallen en aantijgingen “got the better of me”.
Het is nog altijd beter dan iemand die gaat zitten doen of Joe Biden een literaire grootheid is (met die andere salontafelnaam, mijn god Heaney en Eliot, let op over vijf minuten komt er iemand met Pessoa aanzetten) – dan kun je inderdaad nog beter naar die smakeloze Zorro kijken.
Ik ben blij met het oeuvre van Pessoa, al is het thans een modedichter, helaas. Jij lijkt mij toch een beetje een rebel without a cause. En, als ik het zeggen mag, je lijkt me ook enigszins tegenstrijdig. Volgens mij hou je best van goede literatuur en van reflecties over literatuur maar anderzijds smaal je op beide. Waarom zeg je niet gewoon: “Lees de klassieken maar probeer ook iets verder te kijken dan enkel naar de klassieken”? Dat iets verder kijken kan uitstekend worden gerijmd met het pleidooi van Van Oostendorp voor een goede Neerlandistiek op school en universiteit en in de media. Toch? 🙂
Ik vind mensen die alleen the Rolling Stones en the Beatles kennen geen geloofwaardige muziekliefhebbers. Ik verwacht gewoon iets meer van een ‘muziekliefhebber’, namelijk dat die me dingen kan noemen die goed zijn en ik nog niet ken (en niet dat eindeloos oplepelen van amateurdichters, dat zijn ook al geen liefhebbers maar frustraten). Liefhebber? Dingen noemen die Benders nog niet kent. Is dat nou zo moeilijk?
De Stones baseren zich mede op oudere bluesmuziek. Niet alleen Muddy Waters maar ook Robert Johnson. Van Robert Johnson is het een klein sprongetje naar Son House, van wie er een prachtige opname is waarop hij begeleid wordt door Allan Wilson van Canned Heat (een naam ontleend aan een oud bluesnummer) op de mondharmonica. Enzovoort. Zoiets?
Maar hoe dan ook, ik pleit voor het verder kijken dan Stones, Beatles (nooit van gehouden), Coldplay en noem de bekende groepjes maar op. Verder kijken moet je leren. En dat kun je leren via bijvoorbeeld een bloeiende literatuurwetenschap, die als zij bloeit, uiteraard verder kijkt dan mainstream en populistische faam.
Volgens mij heb jij een vooroordeel jegens de betere neerlandistiek.
En als jij zo graag verder kijkt dan mijn vermeende wijsneus kort is, welke literatoren wil jij onder mijn aandacht brengen?
Wat een onzinvraag, lees de Honingzaag van welke ik hoofdredacteur ben, wed dat je geen enkele auteur erin al kende. Ik weet in elk geval dat je Gombrovicz nooit las, en dat is voor mij al een heel vuig teken.
Laat Gombrowicz (Witold Gombrowicz) (over de spelling valt wellicht te twisten?) nou net op mijn studeertafel hebben gelegen voordat ik onlangs verhuisde. Thans heb ik mijn studeerkamer nog niet volledig ingericht maar het boek van G. heeft nog steeds mijn aandacht. Dus eigenlijk weet je niet echt wat ik lees. 🙂 WG is gewoon een bekende naam, hoor.
Maar De Honingzaag doet ook aan filosofie? En wat voor filosofie dan wel?
Vaak zijn vragen helemaal geen onzin. Jij als hoofdredacteur van een magazine dat ook aan filosofie doet, behoort dat te weten. 🙂
harry reintjes schreef:
beetje rebel? een verrezen rebelse 50-er, een gereïncarneerde angry young man, een back-to-the-future- mastoodont!!!
Martijn is nog geen 50, hij is van 1971. Eind vorig jaar verscheen er een interview met hem in Trouw in een serie van Erik Jan Harmens die overigens onlangs door Trouw aan de kant is gezet. Ik ken het werk van Benders een beetje en las al twintig jaar geleden gedichten van hem op internet, maar altijd aardig om ook wat meer te weten over iemand, de mensch achter de dichter.
https://www.trouw.nl/nieuws/helemaal-nuchter-volgens-dichter-martijn-benders-is-niemand-dat~bf27d2a8/?referer=https%3A%2F%2Fwww.google.nl%2F
__
Marc van Oostendorp schreef een mooie en tamelijk complete necrologie over het werkzame leven van Liesbeth Koenen in de NRC. Ik neem aan morgen in de krant en nu al online.
https://www.nrc.nl/nieuws/2020/08/23/een-sprankelende-taalbewonderaar-a4009533
Harry Reintjes schreef
Met 50-er doelde ik op de groep “rebelse” schrijvers uit de jaren 50 van de vorige eeuw (Lucebert, Claus, Kouwenaar) en de Britse Angry Young Men, maar vooral bedoel ik, dat ik maanantals reacties, op zijn minst, niet chic vind. Bovendien uit hij zijn boosheid over keuzes van boeken (en muziek), terwijl het in het artikel gaat over ontlezing, weer leesplezier creëren bij jonge mensen. Niet over wat er dan per se gelezen moet worden.
Mooi en duidelijk gezegd.
Voor mij zit de ontlezing al in de banale keuzes en de monotone aanprijzingen van steeds dezelfde figuren. Als je dat geen ontlezing moet vinden dan is het einde zoek.
En die rotzooi aanprijzen die in de boekhandels te koop ligt vind ik ook ontlezing. Dus wat een ander leespromotie vind vind ik ontlezing. Bijvoorbeeld Reve of Wolkers promoten, ik noem maar wat, of Hermans.
Uw remedie tegen ontlezing? Baah Baah Krakschaap lezen? Ik vind het kinderliedje leuker: baa baa black sheap (schaapje, schaapje heb je witte wol) en ik wed dat jonge mensen, ook na uitleg van Sander Meij, al snel afhaken bij Krakschaap en snel winter gaan slapen.
anoniem=harry reintjes
sheap was is een ongewild portmanteau van sheep en schaap 😉
Ontlezing begint bij Schopenhauer en het besef dat 99÷ van de boeken hersenkrimp veroorzaken. Dan is het een kwestie die 1% te vinden, mits het brein niet al door het lezen van de verkeerde boeken teveel kromp. Dat lijkt me bij u wel het geval dus blijf vooral doen wat u al doet, hersenkrimp verspreiden onder nietsvermoedende jongeren.
Als er al bij mij een hersenkrimp geconstateerd zou kunnen worden, komt dat beslist niet door lorazepam of alcohol.
Het enige wat ik tegenwoordig zou kunnen verspreiden is het coronavirus, maar in mijn werkzame jaren als docent probeerde ik slechts leesplezier te verspreiden en als student en als leerling las ik datgene wat mij plezier verschafte en heden ten dage eveneens. Uw werken noch uw reacties verschaffen mij dat plezier.
en, martijn? ik zie nog geen remedie, alleen maar gescheld en getier.
Dat zei ik al ja, mijn werken zijn niets voor u. Leesbevordering wel, dat is precies uw straatje. Wat is dus precies het probleem?
Eh, wat zei u al? Dat uw werken niets voor mij zijn? Dat lees ik nergens terug. Overigens zegt dat niets over uw werken, maar over mijn smaak, zo u wilt, mijn hersens, Het probleem is dat u alleen maar zegt wat hersenkrimp veroorzaakt, maar niet wat lezen bevordert. En daar ging het hierom. Als het u daarom niet gaat, hebben uw reacties hier niets te zoeken. Of liggen hier, zoals ook een paar maal genoemd elders in de discussie, commerciële, promotionele motieven ten grondslag?
Harry Reintjes
Uw misvatting schuilt in het idee dat ik zou menen dat gekrompen hersenen minderwaardig zijn en niet het volste recht hebben om hun gekrompen meningen te verspreiden, niets is echter minder waar. Bevordert u toch vooral het lezen, mijnheer Reintjes! Ik ben alleen niet de mening toegedaan dat u het hoogste van het hoogste bent, en voorts denk ik ook dat u meer kwaad doet dan goed, en zo wat meer dingen, maar daarover met u in discussie gaan is volstrekt zinloos.
De Kaneelfabriek zal wel blij met u zijn.
Overigens knap hoor om met
“oote, oote, boe”
en
“kenoeffer, kenoeffer” en “noelke in de fikken”
een inkomen te genereren.
En met “vors en de strooi” waarop Meij en v.d. Heuvel zich ook de tanden stuk beten. Voor mij ook een raadsel, tenzij hier staat “vors ende strooi” = “onderzoek en verspreid”. Het Brabantse zelfstandig naamwoord voor stro is immers ook het strooi.
Raadsel of geen raadsel, voor leerlingen zijn bovengenoemde wangedrochten slechts uit te leggen als misbaksels in een tijdgewricht of (waan)zin (van) voor de creator himself. M.a.w. geen leesplezier. Ook geen onderrichtplezier overigens.
U lijkt echt de mening te zijn toegedaan dat het mij iets zou moeten kunnen schelen wat u van mijn werk vind. U heeft twee recensies gelezen en meent wat fragmenten af te kunnen kraken, en dat u daarmee een indrukwekkende slag slaat voor uw collegaatjes hier. Dat mag allemaal, maar ik vind u een giftige oude aap, die helemaal geen goed voorbeeld is voor de jeugd en dat ook nooit is geweest.
Want ondanks al dat vermeende gelees van u las u nooit een werk van mij, terwijl marc van oostendorp, zo’n beetje de gastheer hier, het werk dat u nu meent moeten afkraken de hemel in prees. Laten we dat eens analyseren, hoe kan het dat u in een omgeving post maar als ‘professioneel lezer’ meent niet bij te hoeven zijn, u denkt hier te kunnen poseren als een lezer, maar u kraakt een bundel af op basis van 2 kleine fragmentjes uit een recensie – u bent dus een slecht voorbeeld voor de jeugd, en dat bent u waarschijnlijk altijd al geweest. Een respectloos krom mannetjes, die meent de sier te kunnen maken met banale ideetjes als ‘leespromotie’ terwijl hij zelfs de meest basale dingen zelf nooit las.
Harry Reintjes schreef:
Als men uw fraaie, hoogst originele proza hier leest, “giftige oude aap, respectloos krom mannetje, trollewopserige etterbuilen”, dan hoeft men uw andere werken niet meer te lezen. Je weet dan al wat voor vlees je in de kuip hebt.
Ben je daar weer, aangekoekte pruik?
“En Martijn Benders is een veel beter schrijver dan Henk Smout”, citaat uit een onomstotelijk bewijs van niet kunnen lezen.
harry reintjes schreef:
wie citeert u hier en waar kan ik dat vinden?
Gevonden Henk:14 februari (Weg is de interesse in betekenis). Ik begrijp nu ook waarom de heer Van Oostendorp deze keer niet de censuurpen ter hand neemt bij alle brute uitingen van Benders.
Het idee dat felle bewoordingen slechte literatuur zijn is dan ook volstrekte larie. De regel hierboven is bijvoorbeeld VSB poëzieprijs waardig.
Geachte heer Maanantal
Mijns inziens maakt u ruzie over niets.
U wil aandacht voor uw werkjes en uw lievelingsliteratuur. Nou ja, op zich kan ik daar best mee leven. Maar u kunt er blijkbaar niet mee leven dat anderen aandacht willen voor bijvoorbeeld Schopenhauer. Maar waarom niet een brede aandacht voor literatuur, zowel de literatuur die in uw straatje past als die in andermans straatje past en daarbij leeservaringen uitwisselen op een intelligente wijze?
Ik heb geen zin in onzinnige ruzies. Dus tenzij u een vredespijp opsteekt, ga ik niet meer in op uw opmerkingen naar aanleiding van het betoog van Van Oostendorp.
Excuseer, maar ik was het zelf niet die over mijn eigen werk begon. Dat deden de trollen van dienst – zelf verwees ik inhoudelijk naar het uitgebreide argument dat, inderdaad, Schopenhauer ten beste gaf over de schadelijkheid van literatuur. Wie wil argumenteren over ontlezing kan immers filosofisch niet om dat argument heen. Maar in plaats van argumenteren komen er wat slijmende trollen met een boekje van mij op de proppen, een boekje dat ze nooit lazen maar wel menen te kunnen afkraken, en dat allemaal ter eer en glorie van de jeugd. Welnu: ik wens onze jeugd beter toe.
Aan Maan
Ik noem je maar Maan want Maanantal is mij te lang (en zo schrijf ik mezelf tegen. 🙂 )
Ik weet niet precies wat Schopenhauer beweerde over literatuur en waar hij die gewraakte uitspraak deed. Maar het schijnt dat Schopenhauer zelf goed schreef, met name in zijn essays (die ik bezit in een vooroorlogse vertaling). En daarnaast scheen hij zich aan poëzie te hebben bezondigd, scabreuze versjes in het Engels, die dan wel weer verloren zijn gegaan. Waarschijnlijk was Schopenhauer af en toe een beetje paradoxaal. En wellicht fulmineerde hij slecht tegen een bepaald soort literatuur waarbij hij overdrijvingen niet uit de weg ging. Filosofen zijn soms net mensen. 🙂
En misschien zou je eens een kort essaytje kunnen schrijven over Gombrowicz en de Nederlandse literatuur. Mijns inziens is Gombrowicz zeer zeker een interessante schrijver. En ik ben best wel benieuwd of hij her en der de Nederlandse literatuur een beetje heeft beïnvloed.
Ik vermoed dat je het best wel eens bent met het betoog van Van Oostendorp. Er is sprake van een zekere ontlezing. En dat is best wel kwalijk. Enerzijds doen mensen zichzelf tekort door weinig of helemaal niet te lezen. En anderzijds heeft de samenleving behoefte aan mensen die de menselijke maat hoog in het vaandel hebben staan. En je leert de menselijke maat kennen en waarderen door onder meer het lezen van hoogstaande romans en poëzie. Mijns inzien kun je dit alles best wel onderschrijven, al mag je natuurlijk je eigen woorden gebruiken.
En nu maak ik even een sprong. De filosofie. Ik denk dat filosofie toch eerder een soort essayistische, reflecterende en metareflecterende alfastudie is dan een betastudie, al proberen nogal wat filosofen je thans Diets te maken dat filosofie een soort technische logicastudie is. Maar dat betekent niet dat ik geen fan ben van de logica. Integendeel. Zoals Lendering her en der ontevreden is over de academische oudheidkunde, zo vermoed ik dat het academisch filosofie-onderwijs toch wat breder mag. En dat brengt me op het idee van een Nationaal Deltaplan Cultuurwetenschappen.
slecht tegen = slechts tegen
Ik begrijp nooit zo goed waarom mensen kleine, begrijpelijke of onbegrijpelijke foutjes in een reactie in een apart bericht corrigeren, is nergens voor nodig. Nu lees ik hier, ‘slecht tegen=slechts tegen’, maar ik kan ‘slecht tegen’ nergens in de reactie terugvinden, wel lees ik in de eerste zin ‘en zo schrijf ik mezelf tegen.’ Nooit eerder gelezen, jezelf tegenschrijven, of zou de schrijver, ‘en zo spreek ik mezelf tegen’ bedoelen? Ik bedoel maar, ga niet corrigeren, niet nodig. we begrijpen parmantig geschreven, snobistische onzin ook met spel- en stijlfouten.
Ik schrijf hier, ik spreek hier niet. Dus als ik mezelf al schrijvende tegenspreek, dan schrijf ik mezelf eigenlijk tegen. Oftewel, men mag best enigszins creatief met taal omgaan. En taal is toch al met al een leuker materiaal om mee te werken dan kurk. 🙂
Zeker, ik maak ook niet echt bezwaar tegen een neologisme als tegenschrijven, maar u suggereerde dat er iets niet aan deze zin klopte, wat bedoelde u dan met uw erratum? En het pseudoniem van Martijn mag u te lang vinden, maar dan moet u hem wel goed spellen, het is maanantai en niet maanantal. En hoezo schrijft u zichzelf dan tegen, het kan niet door uw eigen ingekorte schermnaam komen, want die is juist ook niet volledig. Wat bedoelt u? En bedoelt u met “het schijnt dat Schopenhauer zelf goed schreef”. dat u hem niet gelezen heeft, terwijl u wel pocht zijn werk in de boekenkast te hebben staan? Kortom, ga nooit wat taalkundig in een aparte reactie corrigeren, het roept alleen maar meer vragen en reacties op en lijdt tot niets. QED.
(Morgen verschijnt een ingezonden brief van mij in NRC Handelsblad en nrc.next over het gespreksonderwerp in Zomergasten met Ilja Leonard Pfeiffer over Lucebert. Gisteravond heb ik hierover al in een iets andere vorm geschreven in deze lange reactiedraad. En inderdaad, op een punt ben ik het met u eens, creatief met taal vind ik een stuk leuker dan creatief met kurk, Martijn Benders is daar ook bijzonder goed in als dichter.)
Ik heb de essays van S. gelezen, hoor, maar ik kan de inhoud niet nu zo direct ophoesten. En om die essays nu te gaan pakken en weer door te lezen, lijkt me nu even niet heel erg relevant.
De plaats van het erratum uitleggen gaat sneller. 🙂
Nee precies, ook dit lazen de befaamde leespromotoren alweer niet – het wereldberoemde essay van Schopenhauer? Ze hebben geen flauw benul. Maar blijft u toch vooral boeken lezen! Oh en u mag ook best komen uitleggen waarom dat essay goed is. Wat een barmhartige samaritanen. Of wat een trollewopserige etterbuilen, het is maar hoe je het bekijkt.
DirkJan, alias Anoniem (dj),
Inderdaad, zou Jacques zich in zulke vreselijke bochten hebben moeten wringen als de muziek niet in de ijzeren greep van de Taliban had verkeerd, echt, hij zou 10 jaar langer geleefd hebben. Dat de literatuur anno 2020 vergeven is van zulke eh ‘pittoreske figuren’ en zedenmeesters die geschokt tot 3 uur ’s nachts op het computerscherm staren wanneer ze het woord ‘pruik’ op het scherm zien…ja, daar draai je zo’n misbaksel van een nummer bij, eeuwig zonde.