• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Multatuli als taalkundige

12 oktober 2020 door Marc van Oostendorp 3 Reacties

‘Ik beweer, met terugzicht op deze en dergelyke beschouwingen, dat er geen dankbaarder vak van onderzoek is dan algemeene-taalkunde. (…) Wysgeerige taalkunde is de geologie van ’t levende woord. Het oudste monument van Kunst of Nyverheid is jong, en in z’n stomheid onbeteekenend, by vergelyking met de eerste klanken die de mensch opving van de Natuur, en gebrekkig nastamelde met ongeoefende keel. Er was al veel gebeurd, voor men zich waagde aan den eersten medeklinker. En de stam die ’t eerst de r duidelyk wist te onderscheiden van de l, heeft in zyn tyd aan ’t hoofd der beschaving gestaan!’

(Idee 1047d)

Er zijn waarschijnlijk weinig Nederlanders geweest voor wie de taal zo zwaar woog als voor Multatuli. Natuurlijk is taal voor iedere schrijver belangrijk – het is zijn instrument. Maar voor Multatuli was het vinden van het juiste woord, de juiste formulering zó belangrijk dat het hem soms belemmerde te schrijven. Hij wilde geen ‘frasen’ maken – de clichés waarop hij menig andere schrijver meende te betrappen – en daarvoor was het nodig om enerzijds zo precies mogelijk te zijn en anderzijds om zich zo natuurlijk mogelijk uit te drukken. En die twee dingen waren misschien wel hetzelfde. In de taal waren allerlei dingen aangekoekt, dood hout dat moest worden weggesnoeid, om te komen bij de ware taal, de levende.

Paradoxaal genoeg was de taal voor hem juist ook belangrijk als een sleutel tot dat verleden. De taalwetenschap was een van zijn grote liefhebberijen, en zoals hij in Idee 1047d zei, vond hij ‘geen dankbaarder vak van onderzoek’. Door al die lagen van tot frasen gestolde cultuur weg te bikken, en naar de vorm van een woord te kijken, kon je iets leren over hoe de eerste mensen gesproken moeten hebben: rust was een plaatje van de rust, met de beweeglijke r en de in een t tot stilstand komende s. Op de een of andere manier was bij dat ‘wysgeerige’ onderzoek geen empirie nodig: je hoefde niet écht te onderzoeken, met wat dichterlijke intuïtie kwam je al heel ver. Zo kwam je dus die mensen uit de oertijd naderbij en ontdekte je wat constant was aan de mens – dat moet ongeveer zijn gedachte zijn geweest.

Taal geeft dus de sleutel tot de menselijke natuur, en tegelijkertijd slibt de taal in de loop van de tijd vol cultuur. De taak van de taalkundige is gelijk aan die van de schrijver: het slib ruimen, op zoek naar de taal in haar volle glorie.

Met de taalkundigen van zijn tijd had Multatuli niet veel op. Zij waren juist te veel met het slib bezig: spellingkwesties bijvoorbeeld, of je algemeene nu met één of twee e’s moest schrijven. Hoewel Multatuli vond dat je eigenlijk beter algemene kon schrijven, als je toch ook levende schreef, was hij, zoals blijkt uit dit citaat geneigd zich aan die conventies aan te passen: het was toch niet waar het om ging, dus uiteindelijk maakte het weinig uit.

De spanning tussen natuur en conventie, tussen geleerdheid en intuïtie, tussen individu en collectief – het zijn thema’s in Multatuli’s leven en werk, ook als hij niet over taal of taalkunde schreef. Het zijn ook de spanningen die het onderzoek naar taal voor mij nog steeds maken tot het belangrijkste wat je kunt doen. Er is, inderdaad, geen dankbaarder vak van onderzoek.

Dit stukje is ook verschenen in het jubileumboek Multatuli.
Afbeelding: zwartwitfoto van Multatuli ingekleurd met kunstmatige intelligentie

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: Multatuli

Lees Interacties

Reacties

  1. Ronald V. zegt

    12 oktober 2020 om 09:51

    Twee of vier

    Even heel flauw, maar “algemeene” heeft volgens Bartjens en wellicht ook volgens die andere cultuurdrager genaamd Multatuli maar liefst vier E’s. Ik weet niet wat Multatuli van wiskunde (woord gemunt door Stevin?) vond, maar misschien kunnen we stellen, een beetje in navolging van Dijksterhuis, ook zo’n cultuurdrager, dat de wiskunde de moeder aller wetenschappen is. Multatuli en de wiskunde, hoe zat dat eigenlijk?

    RV

    Beantwoorden
  2. DirkJan zegt

    12 oktober 2020 om 18:33

    Ik kan me goed vinden in de pragmatiek van Multatuli, wel de taal- en spellingsregels kritiseren, maar ze toch maar opvolgen. Al vraag ik me af of Multatuli dat ook consequent heeft gedaan, want hij is toch ook bekend door zijn eigen, eigenzinnige spelling? (En waardoor ik hem moeilijker leesbaar vind.)

    Ik heb meerdere argumenten om de Taalunie in spelling te volgen, maar de belangrijkste en meest praktische is dat je dan in eider geval daarover nooit gezeik krijgt, terwijl bijvoorbeeld ‘pannekoeken- spellers’ nog steeds op hun milde spellingsanarchie kunnen worden aangesproken. Ik pas hiervoor en kies gewoon opportunistisch voor de pannenkoek, inderdaad om Multatuli na te spreken, Wat maakt het uit?

    Mijn zelfbedachte schrijfcredo is, ‘Ik schrijf zoals ik spreek en ik spreek zoals ik schrijf’, althans, dat probeer ik.

    +

    En leuk die ingekleurde foto, gemaakt door Marc, meestal vind ik dat inkleuren overbodig en de kleuren ook veelal kitscherig, maar dit is heel smaakvol kwa kleurenpalet. Op deze bekende foto is nu beter te zien dat hij weliswaar niet dronk, maar ik denk wel een groot slaapprobleem had vanwege zijn astmatische hoest.

    (of is het nou gezijk?)

    __

    http://www.dejongenskamer.nl/varia99.htm

    Mijn stukjes van gisteren op het KladBlokje van mijn website over recente blogs van neerlandistiek.nl zijn gecorrigeerd. Ik streef naar foutloos schrijven en spellen, maar dat gaat niet noodzakelijkerwijs in een keer helemaal goed!

    Beantwoorden
    • Ronald V. zegt

      12 oktober 2020 om 19:05

      De onderste oogleden zijn mijns inziens te rood. Maar wat een fraaie melancholische blik van Multatuli, Alsof ‘ie inderdaad veel geleden heeft. Je zou ‘m haast geloven op zijn ogen. Al het wereldleed neergedaald en samengebald in die blik. Woorden, alle literatuur, zijn overbodig. Of ervaar jij het toch anders? Hoe visueel was Multatuli ingesteld? Weet jij dat?

      Beantwoorden

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Jonathan Griffioen • Abnormale kinderen

Ja, Rutger Kopland is blauw.
M. Vasalis is blauwer,
veel blauwer, rode grond met blauwe
bergen. Kopland is grijzer, ik zag nooit
grijzer blauw.

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

LEER DER PROPORTIËN

Het teentje maan dat gisteren te klein was
maar nu zo klein dat ik het op zijn plaats vind staan,
er is steeds minder nodig om het te bedekken,
steeds minder nodig om het te verstaan.

Bron: Het zinrijk, 1971

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

21 juni 2025: J.H. Leopold-lezing

21 juni 2025: J.H. Leopold-lezing

19 mei 2025

➔ Lees meer
10 juni 2025: Lezingenmiddag Indische Letteren

10 juni 2025: Lezingenmiddag Indische Letteren

19 mei 2025

➔ Lees meer
23 mei 2025: Nijmegen taalhoofdstad

23 mei 2025: Nijmegen taalhoofdstad

16 mei 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1903 Cornelis Stutterheim
1904 Leendert van Dis
sterfdag
2020 Hugo Ryckeboer
➔ Neerlandicikalender

Media

Van Hogwarts naar Zweinstein

Van Hogwarts naar Zweinstein

20 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Verschenen: Romanreuzen

Verschenen: Romanreuzen

15 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
25. alkalommal rendezték meg a Magyarországi Néderlandisztika Napját

25. alkalommal rendezték meg a Magyarországi Néderlandisztika Napját

15 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
 

Reacties laden....
 

    %d