Chris van de Ven is een van de interessantste landgenoten die ik het afgelopen jaar ontmoet heb. Een ouderwetse idealist, een man die zo’n beetje in zijn eentje het culturele leven van zijn woonplaats, de gemeente Duiven. op stand houdt en die de organisatie HOPE XXL heeft opgezet, dat zomaar onbeschaamd tot doel heeft om de wereld beter te maken.
Een man die vanuit de negentiende eeuw een beetje warmte in de eenentwintigste heeft weten te brengen, zou je kunnen zeggen. En daarbij heeft hij dan ook nog Multatuli ontdekt, als een nieuwe nazaat van Een paar jaar geleden schreef hij onder de naam ‘Multaboni’ al het intrigerende Pax Havelaar, een vervolg op Max. Ter gelegenheid van het Multatuli-jaar maakte hij een nieuw boek: Multatuli verknipt. Een portret in 500 fragmenten.
Het boek is een samenvatting van de Volledige Werken en een aanzienlijke literatuur over Eduard Douwes Dekker, met daarbij speciale aandacht voor de vraag: wat was dat nu eigenlijk voor een man? Een introductie, zou je kunnen zeggen, op het werk voor de eenentwintigste-eeuwer die het werk vooral kan zien vanuit de auteur.
Multatuli verknipt bestaat uit hoofdstukken met titels als ‘De humanist’, ‘De atheïst’ en ‘De feminist’, met steeds dus wat korte citaten van de schrijver zelf en van – vooral – zijn biografen over het desbetreffende thema. Aan het eind van ieder hoofdstuk staat ook een langer citaat.
Juist doordat Van de Ven duidelijk de veelzijdigheid van Multatuli heeft willen laten zien, blijkt dat hij eigen keuzes heeft gemaakt. Dat kan misschien ook niet anders bij een iemand die zoveel kanten van zichzelf in zijn werk heeft laten zien. Zo blijft Max Havelaar duidelijk het favoriete boek. Uit of over de Millioenen-Studiën wordt niets gezegd, op een sneer van Maarten ’t Hart na:
Waarom niet erkend dat hij, bijvoorbeeld in de Millioenen-Studiën, de plank ver misslaat. Waarom niet toegegeven dat hij op het gebied van de exacte wetenschappen, die hem zo na aan het hart lagen zoals hij zelf altijd beweert, steevast blundert? Waarom niet onder ogen gezien dat al wat hij schreef over etymologie behoort tot het genus apekool?
Ook de onaangenamere kanten van Multatuli’s karakter krijgen wat minder aandacht. Ze kunnen natuurlijk niet helemaal worden verhuld – de aangifte bij de politie van zijn zoon voor moord zonder dat er ook maar één concrete aanleiding voor is; het ‘huwelijk’ met een minderjarige Indonesische – maar Van de Ven gaat er niet erg diep op in. Mij intrigeren juist ook die donkere kanten, het feit dat we een nationale schrijver hebben die in veel opzichten zo onaangenaam was, dát maakt hem ook tot iemand waar je het eindeloos over kunt hebben.
Maar dat is dan natuurlijk weer mijn persoonlijke invalshoek. Zo heeft iedereen zijn Multatuli. En het lijdt volgens mij geen twijfel dat Van de Vens Multatuli enorm nuttig is om bijvoorbeeld jongeren, die worstelen met de baksteen die Max Havelaar heet, toch nog over de streep te trekken. Het enthousiasme en de geestdrift die de negentiende-eeuwer deelt met de hedendaagse Duivenaar kunnen zo iemand misschien toch net over de streep helpen.
Chris van de Ven. Multatuli verknipt. Een portret in 500 fragmenten. Boom, Amsterdam, 2020. Bestelinformatie bij de uitgever.
Jaap Grave schrijft in dbnl jaargang 34. Delen 68-69: Kennis waarover Multatuli graag een mening had – ik noem als voorbeeld etymologie – was in zijn tijd onzekere kennis. Het is de stelligheid waarmee hij zijn oplossingen noteert, die tegenwoordig verwondering wekt. De wetenschapper van nu is zich ervan bewust dat hij de dilettant van morgen kan zijn. Atte Jongstra’s koppeling van Multatuli’s opvattingen aan het dilettantisme is interessant.