• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Een Joodse blackface bij de Halbertsma’s

8 december 2020 door Redactie Neerlandistiek Reageer

Door Bouke Slofstra

Levie Zadok, een Amsterdams-joods personage van Jan Schenkman, staat met een zwart gepoetst gezicht op de markt in Den Haag. Hij klopt het publiek geld uit de zakken door zich voor een “bosjesman” uit te geven. Het fragment komt uit de eerste van een serie Levie-Zadokbrieven, die vanaf 1854 verschijnt. De scène is waarschijnlijk op de werkelijkheid geïnspireerd. Op 15 mei mei 1854 werden vier “wilden” in Den Haag door vijftienduizend nieuwsgierigen bekeken, waaronder koning Willem III. (Ewoud Sanders, ‘Historische schaamte‘, NRC 1 juni 2020; Ewoud Sanders, Lachen om Levie. Komisch bedoeld antismemitisme (1830-1930) (p. 92); en de tentoonstelling ‘Levie Zadok en Zwarte Piet. Twee karikaturen’ in het Joods Historisch museum te Amsterdam.)

In 1993 verscheen de tiende druk van de Friese klassieker Rimen en Teltsjes van de gebroeders Halbertsma (uitgave Ph.H. Breuker e.a., Osinga Drachten; digitaal: DBNL). In die uitgave zijn een aantal niet eerder gepubliceerde verhalen opgenomen, waaronder Oer swarte minsken (pp. 551-4).

Het is een raamvertelling, zoals wel vaker bij de Halbertsma’s, waarin verschillende plotjes bij elkaar komen. Er is een bijgelovig boeren-echtpaar dat twee duivels meent te ontdekken in de paardenstal. Het gaat in werkelijkheid om twee verdwaalde zwarte Amerikanen, de kok en de koksmaat van een aangemeerd Amerikaans schip. Maar er is ook sprake van een zogenaamd “bosmens” uit de binnenlanden van Borneo, die te kijk staat op de kermis (merke) van Dokkum. Hij spreekt een volmaakt onverstaanbaar kunsttaaltje (“ienge de dienge de baja”, ‘ik ben 36 jaar’). Eén van de toeschouwers in een gezelschap van hoofdpersoen vermoedde al “dat it in opferve Amsterdamske joad wie”. En dat blijkt het geval, want als hem een jenever wordt aangeboden is het antwoord “alsjeblieft, mijheer”. Later komt het gezelschap de man in een andere rol tegen op de kermis van Bolsward. “Nha, ik ben niet meer swart, feint [vent, knecht]”, roept hij van verre. Het betreft dus inderdaad een joodse kermisman (“nha”).

Op het eind van het verhaaltje komt de moraal. Er zijn zwarten, zogenaamde zwarten en mensen met een zwarte ziel, namelijk slavenhouders en slavenhandelaars.

Ziehier een ‘foute’ blackface en een ‘deugend’ pleidooi voor de slaven-emancipatie in één en hetzelfde verhaal.

De uitgevers van deze heruitgave dateren het verhaaltje op 1853 (met een vraagteken) (p. 621). Gezien het bovenstaande zal het waarschijnlijker uit 1854 of iets later stammen. Joast Hiddes Halbertsma, of een van zijn broers, is blijkbaar heel vroeg op de hoogte geweest van de populaire Levie-Zadokbrieven.

In het werk van de Halbertsma’s komen joodse personages er meestal bekaaid vanaf. Elders en later in de negentiende eeuw komen regelmatig joodse figuren voor die een raar taaltje spreken, maar ze figureren dan niet meer als bedriegers. Opmerkelijk is ook dat het fictieve joodse etnolect bij de Halbertsma’s (anders dan bij anderen) weinig voorstelt. (Zie mijn artikel “O sjorem magaaije” in Us Wurk 2020.)

Overigens mis ik in het zeer informatieve en vlot geschreven Lachen om Levie één detail – of ik moet er overheen gelezen hebben. De Levie-Zadokbrieven werden door menigeen als echt en oorspronkelijk beschouwd. Onder meer door de neerlandicus pater Jac. van Ginneken. Zoals A.J.C. Kremer in De Navorscher van 1882 (p. 230, DBNL) het zogeheten Loosjenkautsch van ‘Itzig Feitel Stern’ (pseudoniem van Heinrich Holzschuher) voor bestaand Jiddisch hield. Maar dat is slechts een detail.

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: antisemitisme, Fries

Lees Interacties

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Lucebert • Tajiri

Het licht is de liefde is niets
Een gat grijpt naar een ander gat
Het beeld bijt een beeld
De spiegel is bleek en bont

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

ALSOF IK ER NIET GEWEEST BEN

Ik stel er prijs op na ergens gelogeerd te hebben geen sporen achter te laten. Zo wordt logeren een soort inbreken – trouwens, het hele bestaan lijkt er op.

Bron: Barbarber, september 1969)

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

19 september 2025: Afscheidscollege Fred Weerman

19 september 2025: Afscheidscollege Fred Weerman

15 juli 2025

➔ Lees meer
1 juli – 15 september 2025: Over de grenzen van het boek

1 juli – 15 september 2025: Over de grenzen van het boek

11 juli 2025

➔ Lees meer
26 september 2025: Afscheid Peter-Arno Coppen

26 september 2025: Afscheid Peter-Arno Coppen

10 juli 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1830 Eelco Verwijs
sterfdag
1989 Willem Beuken
➔ Neerlandicikalender

Media

Inclusive Dutch: Between Norm and Variation

Inclusive Dutch: Between Norm and Variation

15 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek 1 Reactie

➔ Lees meer
Hoe je taal maakt en hoe taal je raakt

Hoe je taal maakt en hoe taal je raakt

14 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Marc van Oostendorp over prijs voor Neerlandistiek

Marc van Oostendorp over prijs voor Neerlandistiek

13 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek 2 Reacties

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
 

Reacties laden....
 

    %d