• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

‘Moet men Joden ook helpen?’ (1846)

13 december 2020 door Ewoud Sanders Reageer

Jeugdverhalen over joden (120)

Door Ewoud Sanders

Auteur: Jelle Mars Jzn. (1806-1887)

Jakob was om geld verlegen,
Want de handel liep hem tegen;
Maar een brave landman schoot
Honderd guldens aan den Jood.

Met die honderd zilvren schijven [munten]
Kon hij nu weêr handel drijven;
En hij won hiermeê voor ’t minst,
Meer dan vijftig gulden winst.

Jakob had nu eigen schijven,
En hij wou graag eerlijk blijven,
Daarom gaf hij blij en vlug
Aanstonds ’t geld met dank terug.

’t Liep hem nu niet verder tegen,
Want zijn eerlijkheid had zegen;
Toen zes jaar verloopen was,
Had hij reeds veel geld in kas.

Doch toen liep ’t den landman tegen
En dit maakte hem verlegen;
Want in eene maand of twee
Stierf op stal zijn beste vee.

Dit kon onze Jood niet dulden,
Hij leent spoedig duizend gulden,
En de landman is in nood,
Dus geholpen door den Jood.

Herkomst en drukgeschiedenis

Jelle Mars Jz. was onderwijzer in Utrecht. Daarnaast schreef hij een stuk of acht schoolboeken. Het gedicht ‘Moet men Joden ook helpen?’ is opgenomen in de bundel Lessen van levenswijsheid. Die verscheen in 1846 bij uitgeverij C. Campagne in Tiel en bevat, aldus de ondertitel, ‘Eene verzameling van versjes, spreuken, gezegden, zedekundige stellingen, wenken, raadgevingen enz’. Het idee was, zo zet Mars uiteen in zijn voorwoord, dat de jeugd met name de langere versjes – zoals het bovenstaande – uit het hoofd leerde. Met een toelichting erbij van een docent, konden zij zich de morele boodschap ervan dan geheel eigen maken. ‘Sporen wij dagelijks met vernieuwde moed onze kweekelingen daartoe aan.’

         Het boekje heeft een sterk christelijke inslag waarvan het doel wordt samengevat in een van de titels van de versjes: ‘Eene godsdienstige jeugd maakt eenen gelukkigen ouderdom.’ Aan het eind zijn ook wat ‘gezondheidlessen’ opgenomen. Ik kan de verleiding niet weerstaan er twee te citeren. ‘Bedden, die te zacht en te warm zijn, zijn hoogst schadelijk voor de gezondheid.’ En: ‘De invloed der hartstogten op de gezondheid en het leven is ongeloofelijk groot. Liefde en blijdschap kunnen zelfs krankzinnigheid veroorzaken; door toorn en ergernis is reeds menigeen geheel stijf of stom geworden, ja zelfs dood gebleven.’

Doelgroep en receptie

De Wegwijzer in de keus van schoolboeken en kinderwerkjes typeerde Lessen van levenswijsheid in 1848 als ‘een babel van verwarring’.‘Wij loopen met al die lessen (…) niet hoog.’ In 1849 wees een onderwijzer er echter op dat Lessen van levenswijsheid tot de boeken behoort ‘waarvan men in scholen bijna algemeen gebruikt maakt’.

In 1926 reflecteerde Louise J.Th. Wirth in haar proefschrift Een eeuw kinderpoëzie, 1778-1878 op de opmerkelijke titel van dit gedicht: ‘Waar de Joden met name worden genoemd of beschreven, vinden we dus over het algemeen een weinig waarderende houding. Het feit ook, dat de vraag zich voor kon doen: “Moet men Joden ook helpen?”, al wordt die vraag natuurlik bevestigend beantwoord, doet vermoeden, dat de houding tegenover hen nog wel wat te wensen overliet.’

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: 19e eeuw, jeugdliteratuur, Jeugdverhalen over joden

Lees Interacties

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

D. Hillenius • Wij hebben nog vergeten

men laat Hongaren de zee zien
hijst Hollanders op bergen
beren op fietsen
opoe Moses maakt schilderijen

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

Van zomers die wij niet kennen
ritselen de blaren,
in winters die wij niet kennen
sneeuw onhoorbaar valt.

Bron: Uit de hoge boom geschreven, 1967

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

7 oktober 2025: een cadeautje voor secties Nederlands

7 oktober 2025: een cadeautje voor secties Nederlands

18 juli 2025

➔ Lees meer
19 september 2025: Afscheidscollege Fred Weerman

19 september 2025: Afscheidscollege Fred Weerman

15 juli 2025

➔ Lees meer
1 juli – 15 september 2025: Over de grenzen van het boek

1 juli – 15 september 2025: Over de grenzen van het boek

11 juli 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1933 Aad Nuis
sterfdag
1994 Jacob Drewes
➔ Neerlandicikalender

Media

Inclusive Dutch: Between Norm and Variation

Inclusive Dutch: Between Norm and Variation

15 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek 3 Reacties

➔ Lees meer
Hoe je taal maakt en hoe taal je raakt

Hoe je taal maakt en hoe taal je raakt

14 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Marc van Oostendorp over prijs voor Neerlandistiek

Marc van Oostendorp over prijs voor Neerlandistiek

13 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek 2 Reacties

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
%d