• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Nederlandse plaatsnamen vóór 1200

21 december 2020 door Redactie Neerlandistiek 1 Reactie

door Arend Quack

Het ‘Lexicon van Nederlandse toponiemen tot 1200’ (LNT) is een nuttig handboek voor de naamkundige, waarin de meeste Nederlandse plaatsnamen die vóór 1200 zijn aangetroffen zijn opgenomen. Toch zijn er soms nog buitenlandse bronnen, waarin vindplaatsen van zulke plaatsnamen voorkomen, die niet in LNT staan. De Oudhoogduitse glossen zijn hier een voorbeeld van.

In het zogenaamde ‘Summarium Heinrici’, dat in de eerste helft van de 11e eeuw, mogelijk in het klooster Lorsch, is ontstaan, bevinden zich onder de ‘Nomina civitatum nobilium Regni Francorum’ ook twee Nederlandse plaatsnamen: Utrecht en Deventer. De naam deventer (e uit a verbeterd) verschijnt echter alleen in een Praags handschrift uit de 13e eeuw. De naam uztrieht ‘Utrecht’ duikt echter al op in handschriften uit de 12e eeuw: München Clm. 2612, Wenen, ÖNB 2400, Einsiedeln 171 en Schlettstadt (Steinmeyer-Sievers: III,125,46; 208,31; 611,40).

Het opvallende is, dat de toevoeging ūt- ‘stroomafwaarts gelegen’ aan het oudere Treht (uit lat. trajectum ‘oversteekplaats’) ter onderscheiding van Maastricht in de volkstalige bronnen eerder in Duitsland lijkt voor te komen dan in Nederland. LNT noemt weliswaar Uttret en Utrect uit de 11e eeuw, maar die staan in oorkonden die in de 12e eeuw zijn vervalst. Verder verschijnen in LNT twee vormen met uz- in Keulen [ca. 1159-1169]. Ook in de Vroegmiddelhoogduitse ‘Merigarto’ [2e helft 11e e.] staat in strofe 11 uztrehte en in 12 uztriehte.

Uit de Latijnse vormen in LNT blijkt, dat de toevoeging Ulterius ‘verderaf gelegen’ in 1052-56 voor het eerst voorkomt en Ultra- met dezelfde betekenis begin 12e eeuw. De Hoogduitse attestaties lijken dus gelijktijdig te zijn en dat is misschien begrijpelijk, omdat vanuit Duitsland gezien het voor de hand ligt de steden Maastricht en Utrecht op deze manier uit elkaar te houden.

Bronnen

Reiner Hildebrand (Hg). Summarium Heinrici. Band 1. Textkritische Ausgabe der ersten Fassung Buch I-X (QF NF 61 (185), Berlin/New York 1974.
E. Steinmeyer & E. Sievers, Die althochdeutschen Glossen. Bd. I-V. Berlin 1879-1922.
N. Th. J. Voorwinden, Merigarto. Eine philologisch-historische Monographie. Leiden 1973.

  1. ‘Merigarto’; 2. ‘Summarium Heinrici’

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel, Naamkunde

Lees Interacties

Reacties

  1. Berthold van Maris zegt

    21 december 2020 om 19:41

    Komt ut- van ulterius en ultra? Lijkt toevallig op elkaar?

    Beantwoorden

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Willem Bilderdijk • De taal

Die Taal sluit meer, meer ziel, meer wijsheid in,
Dan Platoos school, dan heel Atheen bevatten;
Houdt Waarheid, ja, en echten hemelzin,
En ’t inbegrip der ons verleende schatten.

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

LOOPMUIS

Niet eenzamer, maar even eenzaam,
welk huis hij kiest of welke plaats,
zijn poten laten hem niet los,
hij loopt, soms eet hij uit zijn poot,
hij loopt,
tot hij zijn graf haalt, inderhaast.

Bron: Enkele gedichten, 1973

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

26 mei 2025: Nederlands Centraal

26 mei 2025: Nederlands Centraal

7 mei 2025

➔ Lees meer
9 mei 2025: een avond over patiëntenliteratuur in Perdu

9 mei 2025: een avond over patiëntenliteratuur in Perdu

7 mei 2025

➔ Lees meer
16 mei 2025: In contact met collecties

16 mei 2025: In contact met collecties

5 mei 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1777 Nicolaas Anslijn
1910 Jo Daan
1941 Ton van der Geest
sterfdag
2013 Marijke Spies
➔ Neerlandicikalender

Media

Nachoem W. Wijnberg

Nachoem W. Wijnberg

11 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Kruispunt/Croisement: Nederlands in Noord-Frankrijk

Kruispunt/Croisement: Nederlands in Noord-Frankrijk

10 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek 1 Reactie

➔ Lees meer
Bespreking vwo-examen Nederlands 2025

Bespreking vwo-examen Nederlands 2025

9 mei 2025 Door Arnoud Kuijpers Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
 

Reacties laden....
 

    %d