Het begin van het einde van de ‘witte’ spelling?
Door Henk Wolf
Opvallend spellingnieuws op de eerste dag van het nieuwe jaar: een van de grote landelijke Nederlandse dagbladen gaat een ander spellingsysteem hanteren. Sander Becker meldt op de website van de Trouw dat die krant de ‘witte’ spelling door de ‘groene’ vervangt.
Je kunt het Nederlands op allerlei manieren schrijven. De redacteuren van het Woordenboek der Nederlandsche Taal gebruiken een klank-naar-tekenomzetting die Matthias de Vries en Lammert te Winkel in 1863 hebben bedacht. Volgens die regels schrijf je bijvoorbeeld visch en kerkeraad.
Nederlandse en Belgische ambtenaren zijn verplicht de in 2005 door de Nederlandse Taalunie ontworpen spellingregels te gebruiken (te vinden in de Leidraad bij het Groene Boekje). Dat is ook het systeem dat op school wordt aangeleerd en dat leerlingen op hun schriftelijke examens moeten toepassen. Volgens die zogenaamde ‘groene’ spelling schrijf je vis en kerkenraad.
En veel Nederlandstalige kranten en tijdschriften stellen voor hun redacteuren de spellingregels verplicht die in 2005-2006 ontworpen zijn door het Genootschap Onze Taal (en die zijn hier te vinden). Die ‘witte’ spelling is grotendeels gebaseerd op de spelling die in 1946-1947 door de ‘Nederlandsch-Belgische Commissie’ is ontworpen. Volgens die spelling schrijf je vis en mag je zowel kerkenraad als kerkeraad schrijven.
De Trouw hanteert, zo staat er in het stuk van Sander Becker, een door voormalig hoofdredacteur Jaap de Berg ontworpen, strengere versie van de ‘witte’ spelling, waarbij er minder ruimte is voor keuze tussen spellingvormen. De spelling-De Berg schrijft vis en kerkeraad voor.
In het dagelijks leven bestaan ‘groen’, ‘wit’ en ‘De Berg’ dus naast elkaar, met voor fanatieke woordenboekgebruikers ook nog ‘De Vries & Te Winkel’ en voor andere doelgroepen nog weer andere spellingsystemen. Krantenlezers in Nederland en Vlaanderen komen zeker twee systemen voortdurend tegen. Omdat het onderwijs kinderen de ‘groene’ spelling doorgaans bijbrengt zonder erbij te vertellen dat dat maar één set regels is en dat er ook andere klank-naar-tekenomzettingen gebruikelijk zijn, hebben nogal wat krantenlezers het idee dat de krant spelfouten maakt wanneer die volgens ‘wit’ of ‘De Berg’ een vorm schrijft die afwijkt van ‘groen’.
Dat is natuurlijk een beetje alsof een werknemer van een bedrijf waarin als kledingvoorschrift jasje-dasje geldt, een werknemer van een ander bedrijf berispt, die volgens de daar geldende regels in een overall achter de balie verschijnt.
Maar ‘groen’ is dankzij het onderwijs en de daar vaak ontbrekende relativering van het bereik van de ‘groene’ norm wel zo dominant geworden dat een groot nieuwsmedium zich voortdurend ten overstaan van z’n lezers moet verantwoorden als het van die norm afwijkt. Dan gaat zo’n medium om en dan is er een grote kans dat andere grote en kleine media volgen. Zo is het gegaan met de overgang van veel Nederlandse kranten naar het tabloidformaat, zo is het gegaan met keuzes in het krantenvocabulaire (bijvoorbeeld het snel opkomen van migrant en lockdown in specifieke betekenissen) en zo zal het ook wel gaan met de spelling.
Heel verstandig van Trouw om over te stappen op de groene spelling en ik hoop dat andere kranten en andere media gaan volgen. Ik heb me er in het verleden druk om gemaakt, te druk, maar ik heb het onderwerp ook al weer wat jaren terug achter me gelaten.
Maar ik kan nog zo mijn drie belangrijkste argumenten voor de groene spelling uit mijn mouw schudden. 1. uniformiteit. Het is voor de lezer en bijvoorbeeld het onderwijs het meest eenvoudig om duidelijk in één uniforme spelling te schrijven. 2. democratisch. Ik vind een standaardspelling democratischer dan een alternatieve, lossere spelling die vooral geschikt is voor hogeropgeleiden en taalkenners. Tante Wil in Maassluis wil en kan niet zelf een keuze maken of ze nu ‘kerkeraad’ of ‘kerkenraad’ moet schrijven. Geef voor iedereen een eenduidige, uniforme spelling: ‘kerkenraad’, net als ‘pannenkoek’, mijn kinderen weten niet beter dat je dat zo spelt en mijn zoon ergert zich als ie ergens ‘pannekoek’ leest. 3. gezeik. Als je de groene spelling hanteert dan hoef je je nooit meer af te vragen hoe je een woord zou willen spellen en het levert je daardoor geen kritiek op van mensen die menen dat je verkeerd spelt. Allemaal nodeloos verlies van tijd en energie, allemaal nodeloos gezeik dat je zowel als schrijver als lezer van de inhoud afleidt.
Punt.
Iemand als Marc van Oostendorp is voor een vrije, anarchistische spelling, prima, maar hypothetisch, onrealistisch en ik laat ook al al die andere alternatieve opvattingen over spelling voor wat ze zijn. Ik ben er helemaal klaar mee .
Maar toch nog over bijzondere spelling gesproken. Dit twitterde ik gisteren.
Het viel me op dat de laatste tijd vrijwel iedereen 2020 nu uitspreekt als 20-20. Dat bracht me gisteren, Oudejaarsdag, op ’t idee om het zo te gaan schrijven: 20-20 en overweeg om vanaf nu ook 20-21 te spellen. Een goed idee? En nogmaals mijn apotheose van gisteravond, Oudjaar 20-20: http://dejongenskamer.nl/oudjaar2020.htm
Enjoy!
*
Een gelukkig 20-21, eh, ik bedoel een gelukkig en gezond Nieuwjaar allemaal!
Het gaat hier overduidelijk vooral om een softwarezaak. Je wilt de krant geautomatiseerd corrigeren en dan kies je voor het een of het ander.
Maar de TaalUnie schrijf in het doorgelinkte artikel: Uit psychologisch onderzoek weten we dat mensen woordbeeldspellers zijn, geen regelspellers”, zegt hij. “Ze spellen volgens het woordbeeld dat ze gewend zijn. Dus hoe meer instanties de officiële spelling hanteren, hoe gemakkelijker de schriftelijke communicatie verloopt’
Waarom heeft de Taalunie dan de spelling indertijd gewijzigd en wel door spellingsREGELS te bedenken en af te wijken van vertrouwde woordbeelden? En ook nog eens met uitzonderingen te komen dat het weliswaar ‘Koniniginnensoep’ is, maar ‘Koninginnedag’. En ‘zonnestralen’, maar ‘stenenregen’.
Mogelijk past de aanpassing door Trouw bij het ‘nieuwe gehoorzamen’. In het artikel wordt het woord ‘rebels’ ook als iets kinderachtigs weggezet: ‘Trouw stopt met rebelse spelling en schrijft eindelijk(sic!) ook ‘pannenkoek’. Schrijft een vroegere verzetskrant.
Het doorgelinkt artikel onthult nog meer:
‘In het verleden dachten mensen wel eens dat het onze hobby was om de spelling te veranderen’, zegt [Johan Van Hoorde, senior beleidsadviseur van de Taalunie]. ‘Dat we daar op geilden, om het even populair uit te drukken. Maar het was een opdracht van de overheid’.
En dus werd er heel lang vergaderd over welke niet uitgesproken tussen-n’en verplicht gespeld zouden moeten worden. Niet uit liefde (weggezet als ‘geiligheid’) voor taal, maar omdat het werk in de commissie geld op leverde. En zo hebben we een kudtspelling gekregen.