• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Zum [r]-Laut im Saterfriesischen

1 februari 2021 door Henk Wolf Reageer

Von Henk Wolf

Obwohl Saterfriesisch dem niederländischen (West)Friesisch in manchen Hinsichten stark ähnelt, offenbart es dem westfriesischkundigen Sprachenliebhaber auch ständig wundervolle ‘exotische’ Eigenschaften. Eine davon ist der saterfriesische Umgang mit dem R-Laut.

Rechtschreibung

Wie im Westfriesischen ist im Saterfriesischen die vorherrschende Variante des R-Lauts das Zungenspitzen-R. Auch wie im Westfriesischen wurde dieses R im Silbenauslaut unmittelbar vor den alveolaren (‘Zahn-‘)Konsonanten /s/, /z/, /t/, /d/ gestrichen. Die westfriesische Rechtschreibung richtet sich hier nach dem etymologischen Prinzip: das längst verschwundene [r] wird konsequent geschrieben, wie folgende Wortbeispiele zeigen:

  • oars [oəs] ‘anders’
  • ferzen [fɛ:zn̥] ‘gefroren’
  • koart [kwɑt] ‘kurz’
  • wurd [vYt] ‘Wort’

Für diese etymologische Schreibweise spricht einiges, wohl an erster Stelle, dass die Worterkennung durch die verwandten Wortformen in den Kultursprachen Niederländisch und Deutsch erleichtert wird. Die saterfriesisischen Autoren gehen hier anders vor: vor /s/ und /z/ wird in der Regel etymologisch buchstabiert, vor /t/ und /d/ ist die Aussprache entscheidend:

  • uurs [uəs] ‘anders’
  • fäärzen [fɛ:zn̥] ‘gefroren’
  • kut [kut] ‘kurz’
  • Woud [vout] ‘Wort’

Das [r] wird zum [d]

Viel interessanter ist, dass das [r] im Silbenauslaut sich vor einem [n] zum alveolaren Plosiv entwickelt hat. Im westfriesischen tritt [r]-Synkope vor allen alveolaren Konsonanten auf. Diese unterschiedlichen Entwicklungen ergeben unter anderem folgende Unterschiede:

Saterfriesisch:            Westfriesisch:            Deutsch:

  • bäiden [bejdn̥]            bern [bɛ:n]                 ‘Kind’
  • ietenst [i.tn̥st]             earnst [jɛ̃:st]               ‘Ernst’

Das [r] wird zum [g]

Die beiden friesischen Varianten haben die altfriesische Brechung größtenteils erhalten. Dieser Wandel hat steigende Lautreihen wie [jo], [jɑ] und [ju] ergeben. Im Westfriesischen hat sich vor solgenden Brechungslauten das [r] im Anlaut erhalten, während das Saterfriesische es durch [g] (oder bei manchen Sprechern durch [ɣ]) ersetzt hat:

Saterfriesisch:            Westfriesisch:            Deutsch:

  • gjucht [gjʊχt]             rjocht [rjoχt]               ‘recht’
  • gjome [gjo:mə]                                              ‘Riemen’

Das [r] wird gestrichen

Während der komplexe Silbenanlaut [trj] im Westfriesischen relativ häufig vorkommt, wurde dieser im Saterfriesischen tjoo ‘drei’ größtenteils zu [tj] vereinfacht, indem das [r] gestrichen wurde. Andere Wörter mit dieser Anlautreihe habe ich nicht finden können. Auch in anderen komplexen Anlautreihen kann das [r] verschwinden.

Saterfriesisch:            Westfriesisch:            Deutsch:

  • tjoo [tjo:]                    trije [trɛjə]                  ‘drei’
  • gjouwel [gjouwl̥].     grouwel [grouwl̥].     ‘Ekel’

Ein neues [r] entsteht aus [əd]

Interessant ist auch, dass nicht nur alte [r]-Laute durch [d]-Laute ersetzt wurden, sondern, dass sich auch eine Veränderug in die Gegenrichtung durchgesetzt hat. Dies ist mir bei den Demonstrativpronomen für jene aufgefallen. Diese haben sich aus den bestimmten Artikeln entwickelt, denen das Präfix ke- angehängt wurde:

  • krie [kri.] < kedie < ke + die ‘jener’
  • krän [krɛn] < kedän < ke + dän ‘jenen’
  • kru [kru.] < keju < ke + ju ‘jene’ (weiblich)
  • krät [krɛt] < kedät < ke + dät ‘jenes’

Eerder verschenen op het blog van Henk Wolf.

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: fonologie, Fries, taalgeschiedenis

Lees Interacties

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Willem Bilderdijk • Vertalen

Geloof my vry, wat andren snoeven;
Die d’ echten smaak en geur wil proeven,
Drink’ uit de oorspronkelijke flesch!

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

JUNI ’57

Met niets meer bij me dan het te vlug geleefde,
nog in de flarden van haar vertrek gekleed,
loop ik het land op om naar de lucht te kijken
en hoe mijn liefde allengs in niets meer leek
op die voor haar.

Het is een juninacht – de kortste nacht
bijna. Ik voel met mijn hoofd het hooi van de opper
waartegen ik zit. Ik zie een blijvende
zonsondergang boven een vuurtorenlicht
en weinig sterren.

Bron: Spinroc en andere verzen, 1958

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

2 juli 2025: Boekpresentatie ‘Een nieuw geluid’

2 juli 2025: Boekpresentatie ‘Een nieuw geluid’

21 juni 2025

➔ Lees meer
26-29 juni: Dichters in de Prinsentuin 2025

26-29 juni: Dichters in de Prinsentuin 2025

18 juni 2025

➔ Lees meer
Een rijk leven: afscheidsrede Johan Koppenol, VU Amsterdam

Een rijk leven: afscheidsrede Johan Koppenol, VU Amsterdam

17 juni 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

sterfdag
1991 Cornelis Stutterheim
➔ Neerlandicikalender

Media

De structuur van wetenschappelijke artikelen

De structuur van wetenschappelijke artikelen

21 juni 2025 Door Marc van Oostendorp Reageer

➔ Lees meer
Het culturele landschap van Frits van Oostrom

Het culturele landschap van Frits van Oostrom

19 juni 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
De internationale positie van het Engels

De internationale positie van het Engels

14 juni 2025 Door Marc van Oostendorp Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
 

Reacties laden....
 

    %d