door Viorica Van der Roest
Het is niet eens Kerst, maar deze keer toch een dubbelaflevering; een excursie vanuit de editie-wederwaardigheden naar het boeiende literaire landschap van het twaalfde-eeuwse Frankrijk. Gisteren heb ik het culturele milieu geschetst waarin Partonopeus de Blois tot stand kwam; vandaag gaat het over de roman zelf.
Intermezzo 1: de literaire betekenis van de Oudfranse Partonopeus de Blois – deel 2
Een uitgebreid inhoudsoverzicht van Partonpeus de Blois staat in aflevering 1 van deze serie, maar in een notendop is dit het verhaal: Partonopeus, graaf van Blois in de zesde eeuw, wordt met een bemanningloos schip ontvoerd door een jonge vrouw. Melior, want zo heet ze, kan toveren en eerst lijkt ze een fee, maar uiteindelijk blijkt ze de erfprinses van het Griekse rijk. Partonopeus krijgt van Melior alles wat hij wil en deelt elke nacht het bed met haar, maar hij mag haar niet zien totdat zij het zegt. Dan zal ze met hem trouwen en wordt hij dus keizer van het Griekse rijk. Maar tijdens familiebezoek in Frankrijk daartoe aangemoedigd door zijn moeder en de bisschop van Parijs is Partonopeus zo onverstandig om Melior op een nacht met een lamp te beschijnen, waardoor zij haar toverkracht kwijtraakt. Het huwelijk en de glorieuze toekomst lijken van de baan. Uiteindelijk verovert Partonopeus zijn geliefde dan maar op de ouderwetse manier: door een toernooi om haar hand te winnen. Dat doet hij natuurlijk incognito, want dan is het spannender voor het publiek en niet te vergeten Melior. Eind goed al goed.
Het bijzondere van Partonopeus de Blois in literair opzicht is een vermenging van allerlei genres die populair waren in de twaalfde eeuw. Je had de romans over de klassieke oudheid, je had de Lais van Marie de France en andere, anoniemde lai-dichters, waarin feeën aan de lopende band ridders ontvoeren en hen dan onmogelijke voorwaarden opleggen. Als die voorwaarden geschonden worden, is het natuurlijk gedaan met de liefde en de rijkdommen die de ridders krijgen. Ten slotte waren er de romans van de dichter die koning Arthur en zijn ridders bij het grote Franse publiek bekend maakte: Chrétien de Troyes.
De dichter van Partonopeus de Blois zet zijn publiek eigenlijk voortdurend op het verkeerde been: zijn proloog begint in Troje, met Marcomiris. Maar via de afstamming van Marcomiris komen we al snel terecht in het zesde-eeuwse Frankrijk van koning Clovis. Zou eveneens geen verkeerde held zijn, maar ook die speelt geen rol van betekenis in de roman. Zijn neefje Partonopeus, de jonge graaf van Blois, echter wel. Hij wordt ontvoerd door een fee die hem als minnaar wil en alles geeft wat hij maar kan wensen. Aha, denkt het publiek nu, het is een lai! Maar ook dat klopt niet. Want Melior is geen fee, maar een prinses die magie heeft gestudeerd aan de universiteit (die studie is sindsdien al lang wegbezuinigd helaas).
Het moment dat Partonopeus Melior met de lamp beschijnt, is een keerpunt. Melior stuurt haar geliefde terug naar Frankrijk. Na wat verongelijkt drama (hij is tenslotte nog een tiener) herneemt Partonopeus zich, en gaat hij welgemoed terug naar het Oosten om in een toernooi om Meliors hand te vechten. Nu heeft de dichter zijn publiek genoeg in de war gemaakt en houdt hij zich verder bij het gebruikelijke schema van een roman van Chrétien de Troyes: held doet iets stoms (dat was dus die lamp-scène) waardoor hij zijn uitverkoren dame dreigt kwijt te raken, en kan dit alleen nog goed maken door op een toernooi het alfamannetje uit te hangen. Omdat alleen dit laatste verhaalschema uiteindelijk succesvol is (want: leidt tot het huwelijk tussen Partonopeus en Melior), zou je kunnen concluderen dat de dichter een fan van was de nieuwe literaire mode die zijn tijdgenoot Chrétien net aan het vestigen was rond 1180. Ze kunnen elkaar trouwens best gekend hebben, want Chrétien schreef regelmatig voor het hof van Champagne, waar de oudere zus van Alix van Blois de kasteelvrouwe was.
Al behoorlijk knap in elkaar gezet, die roman, toch, als je het zo op een rijtje zet? Maar dat is nog niet alles. Het verhaal van Partonopeus en Melior is namelijk ook nog een omkering van het verhaal van Amor en Psyche, bekend sinds de oudheid en waarschijnlijk daarvóór al. Daarin gaat de god Amor een relatie aan met de sterfelijke vrouw Psyche. Ze mag zijn minnares zijn, maar altijd alleen ‘s nachts, in het donker. Psyche wordt echter zo nieuwsgierig met wie ze nu eigenlijk het bed deelt, dat ze op een nacht een kaars aansteekt en Amor hiermee beschijnt. Blijkbaar houdt ze de kaars een beetje te scheef, want er valt een druppel kaarsvet op zijn rug, waardoor hij wakker schrikt. Einde relatie natuurlijk, want zo hadden ze het niet afgesproken. Net als Partonopeus door veel inspanning Melior weet terug te krijgen, lukt het Psyche uiteindelijk na hard werken aan lastige opdrachten om Amor weer voor zich te winnen. Haar geliefde is een god, dus ze wordt verheven tot onsterfelijkheid. Melior blijkt niet eens een fee te zijn, dus dat zit er voor Partonopeus niet in. Maar keizer van het Griekse rijk worden is ook best oké.
Foto: Viorica Van der Roest
Laat een reactie achter