Op 23 maart 2021 is het 50 jaar geleden dat Simon Vestdijk (1898-1971) op 72-jarige leeftijd overleed. Om Vestdijks vijftigste sterfdag te gedenken heeft het Instituut voor de Nederlandse Taal een online gelegenheidswoordenboekje gemaakt: Verba van Vestdijk. 

Vestdijk in het Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT)

Verschillende boeken van Vestdijk hebben als bron gediend voor het Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT). Bij maar liefst 822 trefwoorden zijn één of meer citaten van de schrijver opgenomen. Ik heb ze gevonden door in de online Historische Woordenboeken bij Woord in citaat VESTDIJK in te vullen en de knop Aaà – hoofdletter- en accentgevoelig zoeken – aan te zetten. Als je dat laatste niet zou doen, vind je namelijk ook de naam Vestdijk in teksten van andere schrijvers.

De citaten zijn afkomstig uit zeventien verschillende werken die Vestdijk heeft geschreven tussen 1933 en 1965, van de dichtbundel Berijmd palet tot de essaybundel De leugen is onze moeder. In de onderstaande tabel zijn alle geëxcerpeerde titels van Vestdijk vermeld, gerangschikt op het jaar waarin een bepaald werk voor het eerst in het WNT is gebruikt. De laatste kolom bevat het aantal trefwoorden waarin citaten van Vestdijk te vinden zijn. Om die te vinden heb ik eerst de verkorte titel uit de bronnenlijst opgezocht [Zoeken in bronnenlijst en dan zoek op Auteur “vestdijk, s.”]. 

Vervolgens heb ik de titel bij “Aangehaald als” – in het bovenstaande voorbeeld is dat VESTDIJK, Berijmd Palet – ingevoerd bij Woord in citaat, met het filter Aaà aan. 

Titel	Genre	Editie	Sinds	Aantal
Meneer Visser’s Hellevaart	roman	1936	1938	48
Narcissus op vrijersvoeten	verhalen	1938	1939	3
Berijmd Palet	verzen	1933	1941	1
Het Vijfde Zegel	roman	21938; 11937	1941	4
Lier en Lancet	essays	1939	1947	507
Iersche Nachten	roman	1946	1953	142
Essays in duodecimo	essays	1952	1954	55
De schandalen	roman	1953	1959	5
De Fantasia en andere verhalen	verhalen	1949	1963	4
De vuuraanbidders	roman	1947	1964	3
Ivoren Wachters	roman	1951; 21957	1964	15
De koperen tuin	roman	1950	1967	1
Gestalten tegenover mij	autobiografie	1961	1969	4
Avontuur met Titia	roman	1949; 1957	2001	8
De koperen tuin	roman	61968	2001	8
De leugen is onze moeder	essays	1965	2001	2
De verminkte Apollo	roman	1952	2001	1

Als we de aantallen uit de laatste kolom bekijken, dan zien we dat van de tien romans uit Iersche Nachten (1946) veruit de meeste citaten in het WNT zijn opgenomen, op grote afstand gevolgd door Meneer Visser’s Hellevaart(1936). Toch is niet een van Vestdijks romans hofleverancier van bewijsplaatsen. Dat is de essaybundel Lier en Lancet. Essays over Emily Dickinson, James Joyce, Paul Valéry, Rainer Maria Rilke, Franz Kafka, J. Greshoff, Hendrik de Vries, Jan Engelman, E. Du Perron, J. Slauerhoff, e.a. (1939). 

Populaire woordsoorten

We weten nu welke werken van Vestdijk geraadpleegd zijn en hoeveel citaten daaruit zijn geselecteerd. Maar kunnen we ook vaststellen bij welke woordsoorten die aanhalingen zijn gekozen en verwerkt in het WNT? Ja, in de woordenboekapplicatie is dat eenvoudig na te gaan met de zoekterm VESTDIJK, Aaà en Woordsoort. Door op het pen-icoon rechts naast de zoekbalk Woordsoort te klikken verschijnt de tabel Woordsoortassistentie. Hierin kun je aangeven naar welke woordsoort moet worden gezocht. 

Ik heb dit gedaan voor álle afzonderlijke woordsoorten uit de Woordsoortassistentie. De resultaten daarvan staan in de tweede kolom van de onderstaande tabel. Met de combinatie Woordsoort en de verkorte titel uit de Bronnenlijst is het zelfs mogelijk voor één specifieke titel te zoeken naar de woordsoorten waarbij citaten te vinden zijn. In de laatste kolom staan daarbij de treffers voor Lier en Lancet.

Woordsoort	Totaal aantal treffers	Treffers Lier en Lancet
Achterzetsel	0	0
Bijvoeglijk naamwoord	223	156
Bijwoord	138	85
Lidwoord	0	0
Telwoord	5	3
Tussenwerpsel	2	0
Uitdrukking	0	0
Voornaamwoord	2	1
Voornaamwoordelijk bijwoord	0	0
Voegwoord	0	0
Voorzetsel	6	5
Woorddeel	4	4
Werkwoord	151	80
Zelfstandig naamwoord	450	273

Tel je de aantallen uit de tweede kolom bij elkaar op dan blijkt het totaalaantal boven de eerder genoemde 822 uit te komen. Dat komt omdat bij sommige lemmata twee categorieën woordsoorten staan vermeld. Zo kunnen de meeste bijvoeglijke naamwoorden ook voorkomen als bijwoord. In “De peer is hard” is hard een bijvoeglijk naamwoord, maar in “Hij loopt hard” een bijwoord. 

Verba voor Vestdijk

Vestdijk stond bekend om zijn onvermoeibare werklust. Zijn ontzagwekkende oeuvre omvatte romans, verhalen, essays en gedichten. Niet voor niets roemde de dichter Adriaan Roland Holst Vestdijk bij zijn vijftigste verjaardag met de bekende woorden “o gij, die sneller schrijft dan God kan lezen!”. Het leek ons daarom toepasselijk een gelegenheidswoordenboekje te maken waarin uitsluitend werkwoorden voorkomen. 

De hier gepresenteerde werkwoorden – vaak aan het Frans ontleend – eindigen in de oorspronkelijke spelling van het Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT) op –eeren; hier is gekozen voor de moderne spellingvariant op –eren. Na elk trefwoord volgt de omschrijving van het werkwoord in de betekenis die Vestdijk heeft gebruikt en het bijbehorende citaat uit het WNT. 

Zo kan dit woordenboekje dienstig zijn voor het lezen van Vestdijks werk maar biedt het op zichzelf staand ook de mogelijkheid om minder gebruikelijke werkwoorden te leren.