Gids voor verborgen spraakverwarringen tussen Belgen en Nederlanders (4)

De landsgrens NL-BE trekt een duidelijke scheidingslijn doorheen het Nederlandse taalgebied voor wat betreft de huidige betekenis(sen) van een handvol woorden en uitdrukkingen; in deze gevallen gebruiken Nederlanders en Belgen dus dezelfde termen maar bedoelen ze er iets anders mee.
Het spreekt voor zich dat je hier een momentopname ziet, want zoals het een levende taal betaamt, is ook de onze altijd in beweging – met regelmaat vinden er dan ook talige uitwisselingen plaats tussen noord en zuid.

N.B. Geïnspireerd door mijn lezing van het boek Buurtaal, schrijf ik voortaan België, Belgisch(e) en Belg i.p.v. Vlaanderen, Vlaams(e) en Vlaming; immers, het ‘Belgisch-Nederlands’ wordt niet alleen in het Vlaams Gewest gebruikt, maar bijvoorbeeld ook in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest.

Poep(en)

In Nederland wordt zich ontlasten gemeenzaam betiteld met het woord poepen. De Belg spreekt hier onder meer over kakken en – in kindertaal – kaka doen. Het werkwoord poepen zal hij nooit gebruiken om het menselijke ontlasten mee aan te duiden; in België – en dan bijna uitsluitend in het mannenvocabulaire – is het een vulgair woord voor geslachtsgemeenschap. Qua gevoelswaarde heeft het wat weg van het ‘neuken’ in Nederland.

De (menselijke) ontlasting zelf wordt in Nederland – wederom in informele context – betiteld met poep. In België dicht men het woord óók die betekenis toe, maar geldt het enkel de uitwerpselen van dieren. Wanneer het mensen betreft, duidt de Belg met het zelfstandig naamwoord poep iets heel anders aan, namelijk de kont, jawel! Een Belgische juf of meester in het Nederlandstalige basisonderwijs verordonneert haar of zijn kindjes dus regelmatig: ‘Ga eens op je poep zitten, allemaal!’

U ziet: een heerlijke cocktail van betekenisverschillen. Bij een eerste overpeinzing zou je denken dat er geen gekkere contrasten kunnen bestaan. Bij een tweede overpeinzing bevestigt men over ‘t algemeen die gedachte. Maar! Heeft al die poep wel dezelfde etymologische achtergrond? Nee natuurlijk niet, ha! Hieronder wat over de woordherkomst van poep en poepen. (zie: M. Philippa, e.a. (2003-2009) Etymologisch Woordenboek van het Nederlands, Amsterdam)

Vanaf ergens in de 18de eeuw betekent het woord poepen in Nederland: zijn gevoeg doen. Daarvóór betekende het scheten laten, en dit in zowel de noordelijke als de zuidelijke Lage Landen – althans dat vermoed ik, aangezien het woord behandeld wordt in Kiliaan 1599 .

Het Belgische poepen (geslachtsgemeenschap) gaat terug op het thans niet meer gebruikte woordje poppen: met poppen spelen! Vandaaruit ‘koesteren, strelen’, en dan zijn we natuurlijk snel aanbeland bij het volledige minnespel, het huidige Belgische poepen. Blijkbaar werd dit poppen in de betekenis van geslachtsgemeenschap in een zekere periode ook gebruikt in Nederland (bron voor deze laatste bewering: interview met Nicoline van der Sijs, 08-12-2017).

Ten slotte: poep in de betekenis van kont, komt van het Franse ‘le poupe’: de achtersteven (= achterkant) van een schip. Wel verdraaid!

De max

‘De max!’ is in België een uitroep die gelijkgesteld kan worden aan het Hollandse ‘te gek!’. Ziehier wat voorbeelden:

Rijden Karen en Brecht ook mee met ons? Dat is de max!

Ik vind uw haar echt de max, zo lang.

De max, al die buitenlanders hier!

Dit gebruik van de max is de Nederlander vreemd, maar de woorden op zich gebruiken sommige NL’ers wel, namelijk om aan te geven dat iets aan zijn maximum zit. (Zie ook dit artikel in dagblad Trouw.)

Bijvoorbeeld:

We zitten aan de max inschrijvingen voor het evenement.

Je mag de max 4 paracetamol per dag nemen.

De max temperatuur was vandaag 25 °C.

Terug naar de drie BE-voorbeelden. Door de intonatie en de (zins)context van de uitspraken zullen totaal verkeerdelijke interpretaties allicht niet snel optreden bij de Nederlandse toehoorder. Maar toch, wie weet maakt hij er dit van:

Rijden Karen en Brecht ook mee met ons? Dan zit de auto nu echt vol hoor!

Je haar moet echt niet nóg langer worden!

En nou zijn er genoeg buitenlanders!

Ik besluit met de volgende observatie. Het online woordenboek van Van Dale maakt het volgende van de max:

max (de; m) (België): dat is de max dat is het toppunt, erger kan niet

Nu breekt mijn klomp! Erger kan niet? Beter kan niet, ja!

Vorige aflevering