• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Is heten een koppelwerkwoord?

27 april 2021 door Marc van Oostendorp 4 Reacties

Koppelen. Foto: Rob Kievit, Flickr

Inmiddels weten we dus dat minstens even interessant als wat er allemaal veranderd is in de nieuwe editie van de Algmene Nederlandse Spraakkunst is: wat er allemaal niet veranderd is. Zoals de paragraaf over koppelwerkwoorden. Keurig wordt daarin het rijtje opgesomd waarvan ook ik op school heb geleerd dat ze deze klasse uitmaken: zijn, worden, blijven, blijken, lijken, schijnen, heten, dunken en voorkomen.

Maar met geen woord wordt gerept van het feit dat die woorden onderling van elkaar verschillen in hun syntaxis.

Iemand kwam er onlangs over met een vraag bij me (iemand met een heel leuk hondje, maar dat doet er nu niet toe) (als het er niet toe doet, waarom vermeld ik het dan) (omdat Neerlandistiek de Times is van mijn ziel). Wat verklaarde het volgende verschil tussen de volgende twee zinnen:

  • Ik ben Pieter niet.
  • Ik heet niet Pieter.

Als je een zin met zijn ontkent, komt niet normaliter achter de naam, niet ervoor (al kun je ‘ik ben niet Wouter’ wel zeggen, met een heel specifieke intonatie en een contrast: ‘ik ben niet Pieter maar Wopke’). Maar bij heten kan niet niet voorafgaan: ik heet Pieter niet is geen welgevormde zin van het Nederlands.

Wat verklaart dat? Ik ben er niet helemaal uit. Het moet iets te maken hebben met een ander verschil tussen Ik ben x en ik heet x. Als je x vervangt door iets voornaamwoordelijks zie je ook een verschil:

  • Wie ben jij? Hoe heet jij?
  • Pieter, dat ben ik. / Pieter, zo heet ik.

Het zogenaamde naamwoordelijk deel van heten heeft met andere woorden iets bijwoordelijks. Ook andere bijwoorden volgen op niet:

  • Ik loop niet veel.

Een complicerende factor is dat je bij heten niet ook kunt vervangen door geen. Bij zijn gaat dat helemaal niet (met namen):

  • Ik heet geen Pieter.
  • Ik ben geen Pieter.

De tweede zin is alleen goed als je Pieter leest als een soort prototype (‘ik ben geen Pieter dat ik de regering de hele tijd lastig val met ingewikkelde vragen’). Hoe dan ook is er, lijkt mij, reden om de classificatie van koppelwerkwoorden te herzien. Daar lees je de kranten niet over, dol als ze altijd zijn op de nieuwste snufjes van de ANS. Dat lees je alleen in de Times van mijn ziel.

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend)
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend)
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend)
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend)
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend)
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend)

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel, Uitgelicht

Lees Interacties

Reacties

  1. Peter-Arno Coppen zegt

    27 april 2021 om 09:23

    Je hebt natuurlijk ook nog ‘heten’ in de zin ‘Hij heet geschikt voor deze functie (te zijn).’ Daar is de benoeming gebaseerd op het weglaten van het koppelwerkwoord ‘zijn’ (net als bij lijken, blijken en schijnen).

    Beantwoorden
  2. F. Huygen zegt

    27 april 2021 om 11:11

    Is het verschil tussen de twee zinnetjes niet dat ‘Pieter’ in zin ‘Ik ben Pieter niet’ verwijst naar de persoon Pieter, en in de zin ‘Ik heet niet Pieter’ naar de naam Pieter? Volgens mij wordt dat bevestigd als je ‘Pieter’ vervangt door een niet-bestaande naam. ‘Ik ben Xhjerwlvwac niet’ is evenmin goed Nederlands als ‘Ik heet Xhjerwlvwac niet’, als we aannemen dat er niemand bestaat die Xhjerwlvwac heet.
    Het verschil lijkt iets te maken te hebben met eindigheid vs. oneindigheid, vergelijkbaar met het Engelse ‘which’ versus ‘what’: Met ‘ik ben Pieter niet’ zeg je: ‘uit een eindig aantal personen die ik zou kunnen zijn, ben ik in elk geval niet Pieter’ maar bij ‘ik heet niet Pieter’ zeg je: ‘uit een oneindig aantal namen die ik zou kunnen dragen, is Pieter in elk geval niet de juiste’.

    Of in programmeertermen: in het eerste geval is ‘Pieter’ een variabele, in het tweede geval een string. Bij een oneindig aantal opties, dus bij een string, is het onzinnig (en dus onmogelijk) om die string ergens anders in de zin te plaatsen.

    Waarom kun je wel zeggen: ‘Ik ben de directeur niet’ en niet ‘Ik ben directeur niet’? Omdat in de eerste zin altijd de implicatie is van het syntactische verschil: iemand anders is wel de directeur (indien de klemtoon op ‘Ik’), of ik heb wel een andere functie in het bedrijf (indien klemtoon op ‘directeur’). In de tweede zin (oneindig aantal mogelijkheden) is er geen implicatie dat iemand anders wél directeur is, of dat je zelf iets anders bent dan directeur. Daarom is dat een onmogelijke zin.

    Beantwoorden
  3. Jan Odijk zegt

    28 april 2021 om 08:47

    Is zijn ( hier) een koppelwerkwoord?

    Is in de voorbeelden met ‘ zijn’ hier niet sprake van identificationerl zijn, in tegenstelling tot predicatief ‘ zijn’?

    Is zijn ( hier) een koppelwerkwoord?

    Is in de voorbeelden met ‘ zijn’ hier geen sprake van identificatie in plaats van predicatie, vol Taalportaal https://taalportaal.org/taalportaal/topic/link/syntax__Dutch__np__n8__nouns8_Syntactic.8.2.1.xml

    Beantwoorden
  4. Henk Wolf zegt

    28 april 2021 om 11:41

    Ik vergelijk voor de studenten het benoemen van ‘heten’ als ‘koppelwerkwoord’ met het gebruik van namen als ‘vleermuis’ en ‘walvis’ voor dieren die helemaal geen muizen en vissen zijn: het is een historische categorisering die bij nadere beschouwing niet goed te onderbouwen is, maar waar we ons lastig aan kunnen onttrekken.

    Beantwoorden

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Cornelis Crul • Acrostichon

Rasch, Heere, helpt mij, tis meer dan tijt.
Vecht teghen mijn strijders ten daghe van heden;
Laet mij niet langher in dit verwijt.
Salveert mij, want ghij de verlosser sijt.

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

80 jaar Gerrit Komrij

Vooruitgang is zowat het ergste wat er is: je wordt ouder, je gaat dood... en dat heb je allemaal te danken aan de vooruitgang. Maar ik wil ook helemaal niet terug naar het verleden. Toen was het ook al één en al vooruitgang.

Bron: 'Vooruitgang' in De buitenkant (1995)

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

april-juni 2025: Muziektheatervoorstelling over Piet Paaltjens

april-juni 2025: Muziektheatervoorstelling over Piet Paaltjens

29 maart 2025

➔ Lees meer
4 april 2025: Colloquium Hertalen

4 april 2025: Colloquium Hertalen

28 maart 2025

➔ Lees meer
28 maart 2025: Oratie Jan Don

28 maart 2025: Oratie Jan Don

27 maart 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1857 Roeland Kollewijn
1860 Cornelis Kaakebeen
1931 Olga Krijtová
1936 Jacobus Knol
1944 Gerrit Komrij
1949 Jos Hermans
1951 Johan Diepstraten
➔ Neerlandicikalender

Media

AI & Poëzie

AI & Poëzie

30 maart 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Hier en nu. Over de Surinaamse talen en literatuur

Hier en nu. Over de Surinaamse talen en literatuur

30 maart 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Podcast: Vertaalstemmen

Podcast: Vertaalstemmen

25 maart 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
 

Reacties laden....
 

    %d