Achter het achtervoegsel (6)

Op zoek naar ingrediënten voor de pizzarette, maanden geleden, viel bij ons in de  voordeelsuper een fles Amaretto Likorette op, met als extra, misschien wat overbodige, aanduiding ‘almond flavour’. Ik had nog nooit van het woord likorette gehoord en dus ben ik eens in de herkomst van deze term gedoken. Er ging een wereld voor me open. En wat zie ik nu in een reclame van een grote Duitse supermarktketen: geheel in de stijl van het aanstaande Europees Kampioenschap voetbal voor mannen boven de 21 is nu de Oranje Likorette in de aanbieding! 

Via het Instituut voor de Nederlandse Taal vond ik de betekenis van likorette vanaf 1970: ‘zoete likeurachtige drank’. Duidelijk, -ette staat wel vaker voor – achtig. Denk hierbij nog maar eens aan de namen voor imitatiebont die we in deze rubriek in februari noemden. De oudste vindplaats van likorette in Delpher is een publicatie in Staatsblad van het Koningrijk (sic) der Nederlanden van 1953. In een besluit van 11 september over likeuren, advocaat en inmaakbrandewijn, staat als artikel 1 de volgende tekst:

Artikel 1. 1. Aangeduid mag uitsluitend en moet worden met een der namen likeur, tussen, likeur, verloflikeur, — likeur desgewenst geschreven als liqueur — of likorette, deze laatste naam onmiddellijk gevolgd door de vermelding van het alcoholgehalte in volumeprocent bij 15 °C, de waar, welke als kenmerkende bestanddelen aethylalcohol, suiker, aromatische stoffen en/of vruchtensap bevat en voor zover deze waar voldoet aan het bepaalde in artikel 3. Deze aanduidingen mogen worden samengesteld met woorden, welke de smaak of de geur nader aangeven.

Herkomst

In volgende artikelen staan nog meer specificaties.  Zo moet likeur 22% alcohol bevatten bij 15 graden Celsius, tussenlikeur ten minste 15% bij 15 graden Celsius, verloflikeur ten minste 13, maar ten hoogste 15% bij 15 graden Celsius en bij likorette mag het niet minder zijn dan het op het etiket aangeduide percentage alcohol. Likorette mag ten hoogste 50 milligram zwavelig zuur bevatten of ten hoogste 250 milligram benzoëzuur per kilogram.

En voor wat betreft de smaak? Daarover zegt artikel 6, lid 3: 

3. Het gebruik van in de handel algemeen gebruikelijke namen van likeuren bij de waren, aangeduid als likorette, is slechts geoorloofd, indien eerstgenoemde zonder onderbreking worden gevolgd door het woord „smaak”, bijvoorbeeld Curaçaosmaak. Het met het woord „smaak” samengestelde woord moet bestaan uit letters van onderling gelijke grootte, type, kleur en duidelijkheid, welke letters niet groter of meer opvallend mogen zijn dan die van de aanduiding likorette.

Vandaar dus de aanduiding ‘almond flavour’ op de fles in de supermarkt! Er moeten dus meer likorettes op de markt zijn of zijn geweest dan de amaretto-versie die ik tegenkwam. In het Staatsblad werd immers ook al Curaçaosmaak als voorbeeld gegeven. Opnieuw dook ik in Delpher, maar nu op jacht naar meer smaken, naar belangstelling voor deze drank en naar een eventuele herkomst van de term.

Groene bananen

In het Algemeen Dagblad van 20 december 1974, vlak voor Kerstmis, zien we een interessant bericht. Op 1 november van dat jaar is er een wet van kracht geworden die het schenken van alcoholische dranken verbiedt en dus wordt er naar een alternatief gezocht voor de feestelijke kerstdagen. Alcoholvrij bier? Siebrand in Kampen, overigens ook de producent van de hierbovengenoemde Oranje likorette, heeft een alcoholarm alternatief, Safeway:

De jongeren willen naast bier en frisdranken ook wel ééns wat anders. Alcoholgebruik wordt ook bij vermageren afgeraden. Om deze redenen zijn wij met Safeway op de markt gekomen. „Safeway, een aperitief met 5 procent alcohol kost ƒ3,95. Het heeft de kleur van sherry, maar zeker niet de smaak. De heer Siebrand zegt: „Het is geen wijn, het is een likorette, een zwakke likeurachtige drank. Omdat het de alcohol mist hebben wij veel met kruiden gewerkt om toch een pittige smaak aan het geheel te geven.”

Aha! Maar veel horen we er niet meer van. In 1979 vinden we wel advertenties voor Likorettebonbons van Verkade, bijvoorbeeld met advocaatsmaak.

Op 21 september 1985 slaat de titel van een artikel in de Volkskrant wat mij betreft de spijker op z’n kop: ‘De sapachtige benadering van vloeibaar snoepgoed’. De kinderen gaan aan de likeur, aan de mixdrankjes, zoals we tegenwoordig trouwens ook nog in de supermarkt kunnen vinden, en likorette, met zoete smaakjes en opvallende kleuren, sluit helemaal aan op dit publiek. “De likorettemarkt stelt nog niet veel voor, maar iedereen praat erover”, aldus iemand van Cooymans, toen de grootste likeurfabrikant in Nederland.

In volgende jaren vinden we verschillende advertenties voor Kiwi Dream – “Een nieuwe heerlijk-lichte likorette van Interbrands. Puur? Prima! Gemixed? Verrukkelijk!” – African Dream cacaolikorette en Blue Bay sinaasappellikorette. Vervolgens Pisang Likorette, gemaakt van groene bananen.

Bacchus

In 1993 wordt een kersenlikorette van 14,8% alcohol opnieuw geïntroduceerd (Het Parool, 12 augustus 1993), maar verder kan ik niets vinden in Delpher. Al googelend werd ik opnieuw verrast. Likorette is niet alleen een bekende term binnen de slijterijwereld, er is zelfs een website die likorette.nl heet en waar op het eerste oog al 36 verschillende smaken likorette in jerrycans te koop zijn om zelf te bottelen. Van anijs- tot whiskey-, van drop-  tot honingsmaak. Sterker nog, een recent bezoek aan een slijterijsite (ik kwam in de verleiding om slijterette te gebruiken…) toonde me een groep vintage olieblikken met stoere namen als Accuzuur (limoncellolikorette), Benzine (rumlikorette), Diesel (koffielikorette), Motorolie (honingdroplikorette), Cardanolie (ook koffielikorette), Antivries (citrus-anijslikorette) en Remolie (cranberrylikorette). Geen drankjes voor watjes, zo lijkt het.

Wij hebben in ons corpus maar één andere –ette-naam voor een drank, bergerette. Over deze wijn van honing en kruiden is vrijwel niets te vinden, op één bijzonder stukje in het Rotterdamsch Nieuwschblad van 30 oktober 1913 na:

De lievelingsdans der geestelijkheid, zoowel van de hoogere als van de lagere, was een soort herdersdans, de ‘Bergerette’ genaamd. Bergerette was ook een dranksoort, die uit wijn, honing en kruiden bestond; men dronk dezen drank veel op dansfeesten, waarbij nogal veel aan Bacchus geofferd werd.”

Aardbeilikeurette

Enfin, likorettes? Voor elk wat wils! Op naar de mijns inziens vreemde naam likorette. De naam moet afkomstig zijn van ‘likeur’ en het suffix ‘–ette’ lijkt hier óf te wijzen op een soort verkleining (‘met minder alcohol’ of zoiets) of op imitatie (‘geen échte likeur’).  Maar likOrette? Zou het echt van het Middelnederlands licoor afkomstig zijn, dat echter heel weinig voorkomt in Delpher? Zou het een leenwoord uit een andere taal kunnen zijn? Ook hierin werd ik teleurgesteld. In het Frans kom ik de term niet tegen en in het Engels vind ik wel liquorette, maar met dit relatief jonge woord wordt een ‘likeurbar’ bedoeld en niet een drankje. Het suffix –ette heeft hier dus eerder de betekenis ‘plaats om likeur te drinken’, zie wasserette ‘plaats om de was te (laten) doen’.

Een andere mogelijkheid zou kunnen zijn dat likorette afkomstig is van likeurette. Van dit laatste woord zijn echter geen vindplaatsen in Delpher, maar wel op het internet te vinden. Helaas blijkt deze term van veel recenter datum. Zo biedt Landwinkel De Woerdt, uit 2006, een kersenlikeurette aan en is via Westlandseaardbei.nl, een website uit 2014, op dit moment aardbeilikeurette te koop. Al surfend kwam ik geen oudere voorkomens tegen. Helaas.

We blijven zoeken naar de oplossing van dit drankprobleem en we zijn natuurlijk ook benieuwd naar uw vondsten van liko-, maar ook andere –rettes! 

De afgelopen maanden hebben we heel wat ette-woorden toegestuurd gekregen. Hartelijk dank. Naar aanleiding van het woord zeldzame woord bardette hebben zelfs medewerkers van de Historische Collectie van het Korps Veldartillerie en het Marinemuseum meegezocht naar de juiste betekenis. Daar zullen we dus zeker in de toekomst iets mee doen. Wanneer u een ette-woord tegenkomt waarvan u vermoedt dat het niet in een woordenboek voor zal komen, dan willen we dat graag weten. De bron en een foto hebben we er graag bij.