Gids voor verborgen spraakverwarringen tussen Belgen en Nederlanders (15) intermezzo (3)
De Noordwestelijke mens leeft bij de klok, zweert bij de klok. Wil je in onze contreien wat ondernemen met je medemens, dan zal je duidelijk moeten communiceren over starttijd, eindtijd, dagdeel, duur enzovoort. Ook op dit vlak zullen we hier enkele fascinerende spraakverwarringen bespreken tussen Nederlanders en noordelijke Belgen. Die verwarringen hebben de potentie om planningen helemaal in de soep te doen lopen, en dat feit brengt het Team Taaladvies van de Vlaamse Overheid ertoe om te adviseren in de communicatie over tijd tussen Nederlanders en Belgen, altijd (ook) exacte tijdstippen te gebruiken. Dat belooft!
Want neem nu de ochtend, daar begint het al mee op spraakverwarringsvlak. Voor de Vlaming is dat een eerder kortdurend dagdeel, startend bij het krieken van de dag en eindigend rond 08:00 à 09:00. Het behelst bijvoorbeeld de activiteiten opstaan, zichzelf en eventuele kroost reinigen en aankleden, ontbijten, eventueel wat actualiteit tot zich nemen, en het werk van de dag aanvatten.
Wanneer de Belgen het vervolgens gaan hebben over de voormiddag, die bij hen duurt van ongeveer 9 tot 12 uur, blijven de Nederlanders nog spreken over de ochtend. Die Nederlandse ochtend neemt de hele verdere ‘zuidelijke voormiddag’ in beslag en duurt dus tot 12 uur.
Als dan de zon ongeveer op haar hoogst staat, is het voor Belg en Nederlander middag. Men neemt dan pauze van het werk en verorbert zijn lunch. Voor de Belg is de middag dan al klaar. Het is voor hem dus een betrekkelijk korte periode ongeveer van 12 tot 13 uur, voor de trage eters en levensgenieters 14 uur. Na die middag begint in België de zogenoemde namiddag. die duurt op zijn beurt tot ongeveer 18 uur. Ook hier blijft de Nederlander wat hangen in zijn terminologie: zijn middag loopt van 12 uur tot 18 uur! En nu wordt het pas echt ingewikkeld: sommige Nederlanders delen hun middag nog op in – pas op! – een voormiddag (+-12-14u) en een namiddag (+-16-18u). Het woord namiddag wordt vandaag de dag weinig gebruikt in Nederland, en voormiddag vrijwel niet. Wel gebruikelijk is: aan het begin van de middag, aan het eind van de middag. Je kunt je wel voorstellen tot welke misverstanden dit in conversaties tussen Belgen en Nederlanders kan leiden.
Bron: Taalverhalen.be (Miet Ooms)
Maar we zijn iets te snel doorheen de dag gegaan. We moeten nog even terug naar het middaguur en de uren die daarop volgen. De Nederlander zegt dus niet middag om louter het 1 à 2 uur durende midden van de dag aan te duiden, zoals zijn zuiderburen dat wel doen. Voormiddag kan wel, maar is in de praktijk heel ongebruikelijk. Wat hebben de Nederlanders daarop gevonden? De woordgroep tussen de middag. De uitdrukking wordt hier en daar ook gebezigd in België, maar zij is daar veel minder gebruikelijk en ze wordt als dialect beschouwd. Trouwens, als je de Belgische terminologie hanteert, lijkt tussen de middag eerder ‘ dubbelop’, een pleonasme zo je wil. Want het voorzetsel tussen zou in de uitdrukking moeten betekenen ‘te midden van’, en dan heb je dus: te midden van het midden van de dag. Het Genootschap Onze Taal geeft op haar website als verklaring voor de uitdrukking dat ‘tussen’ hier betekent: ondertussen, gedurende. Wij vinden deze betekenis echter niet terug in de etymologische werken raadpleegbaar via de Etymologiebank.
Hoe het ook zij, hier is duidelijk geworden dat Nederlanders en Belgen de dag op een andere manier indelen: volgens de Belgen bestaat een dag uit vijf delen (ochtend, voormiddag, middag, namiddag, avond), volgens de Nederlandser uit drie (ochtend, middag, avond). Als ze even niet opletten, kunnen ze elkaar makkelijk mislopen gedurende die dag. Gelukkig komen we elkaar rond 18 uur sowieso weer tegen. Dan begint in het hele Nederlandstalige taalgebied de avond.
Link naar alle besproken spraakverwarringen
Volgende week zal er geen aflevering van De Gids verschijnen. Graag tot over twee weken!
Ontroerend om de uitdrukking ‘tussen de middag’ nog eens te lezen! In België hoor ik dan ‘op de middag’ en, minder vaak, ‘’s noens’. Die lunchtijd is een oud zeer tussen de twee landen… Klopt mijn geheugen dat je in Nederland alleen ’s ochtends iemand kan vragen te gaan ‘koffiedrinken’? In België kun je op elk moment van de dag ‘een koffie drinken’.
Bij de generatie die nu zo’n beetje uitsterft kon je ook ’s avonds ‘koffie komen drinken’ in Groningen. In Nijmegen ben ik in de jaren 80 ook door jongere mensen wel uitgenodigd om eens ‘koffie te komen drinken’ ’s avonds. 8 uur ’s avonds was dan een goed burgerlijke tijd om dat te doen.
Dan heb ik het nog niet over een ‘kop koffie komen drinken’ in plaats van afscheid nemen na het uitgaan.
Van de verhalen over vroeger van mijn vader staat me nog een heel bitter voorbeeld bij: een Joods echtpaar, hij handelaar in papier en enveloppen en zakenrelatie van mijn grootvader die drukker was, nodigde mijn grootouders uit om als afscheid koffie te komen drinken op de avond voordat zij zouden moeten afreizen naar het Oosten.
Ik heb een uitspraak als “ik zal dat gauw even tussen de middag doen” (ergens in de lunchpauze) nooit als (zuidelijk dialect) ervaren, wel als gewoon standaardtaal. In mijn Zuid-Brabants (Leuvens) dialect zou ik het niet kunnen zeggen. Daarin wordt trouwens ‘noen’ en niet ‘middag’ gebruikt. Ik betwijfel ook of dat ’tussen de middag’ alleen maar “hier en daar” in België wordt gebezigd.
Frans Daems, bedankt voor de opmerking. De mensen van vrt-taal beschouwen ’tussen de middag’ in ieder geval allerminst als dialect: https://vrttaal.net/taaladvies-taalkwestie/middag
In hoeverre het klopt kan ik niet zeggen, maar ik heb de betekenis van “tussen de middag” altijd gezien als “in de lunchpauze”, d.w.z. tussen de werk- of lesperiodes van ochtend en middag.