Voornamendrift 82

Na het beschrijven van voornamen met een migratieachtergrond leek het me logisch om het ook eens te hebben over typisch Nederlandse voornamen. Dat bleek veel moeilijker dan ik dacht. Intuïtief denk je dat Aart en Trijntje klassieke Nederlandse namen zijn en Joep en Sterre moderne. Dat klopt wel, maar als je probeert dat systematisch te onderzoeken komen de problemen. Want om typisch Nederlandse voornamen te onderscheiden moet je weten welke dat niet zijn. En eigenlijk moet je dan weten welke voornamen in de rest van de wereld gegeven worden. Er zijn een paar websites die dat proberen.

De omvangrijkste lijkt forebears.io, in 2012 vooral gestart ter ondersteuning van genealogisch onderzoek. Het is een ingang tot een indrukwekkende reeks genealogische bronnen (via onder andere Familiy Search van de Mormonen waarvoor je je wel moet registreren), ook voor Nederland. Er worden voornamen en achternamen getoond, per land, in getal en in een fraaie wereldkaart. Precieze onderliggende bronnen daarvoor worden echter niet gegeven. De claim is dat de halve wereldbevolking  gerepresenteerd wordt, en 44% van de Nederlandse bevolking. Even testen: ze geven in 2014 voor Cornelis 3.536 naamdragers en rang 746. Maar de voornamenbank geeft voor datzelfde jaar in totaal 134.951 naamdragers en rang 3. Ook een modenaam zoals Laura gaat mis: Forebears geeft 45.766 naamdragers met rang 62 maar de realiteit is 25.681 en rang 30.

Gebruikstaal

Behindthename.com is een in 1996 gestart initiatief van Mike Campbell en gebaseerd op openbare, vermoedelijk betrouwbare bronnen uit tientallen landen/talen. Voor 34, vooral westerse landen, wordt de populariteit gegeven voor de jaren waarvoor gegevens beschikbaar zijn. Voor Nederland komen de gegevens van de Sociale Verzekeringsbank, en populariteit wordt daarom vanaf 2008 gegeven (onze eigen voornamenbank geeft die vanaf 1790). De site geeft de betekenis van een naam, naamvarianten per taal, en de fonetische spelling van een naam, en dat ziet er gedegen uit. Gebruikers kunnen daarnaast namen en informatie toevoegen, wat als zodanig wordt vermeld, inclusief een indicatie van betrouwbaarheid. Dat laatste vormt het leeuwendeel van de site: 141.000 namen tegen 24.000 namen als basisbestand uit officiële bronnen. Cornelis wordt bijvoorbeeld opgevoerd als de Nederlandse vorm van Cornelius. Daarnaast worden nog veel varianten van Cornelis voor diverse talen gegeven, in de vorm van een nuttige naamstamboom. Voor Laura wordt de populariteit in 31 landen getoond, over verschillende tijdvakken per land overigens wat vergelijken lastig maakt. Het totaal aantal dragers van een naam (of percentage) per land wordt niet gegeven, wat een goede vergelijking tussen populariteit in landen onmogelijk maakt. Niettemin wordt per naam aangegeven in welke talen deze het meest voorkomt (zonder verdere onderbouwing). Zo kan gecontroleerd worden of een voornaam – volgens deze site – vooral een Nederlandse naam is.

Nu terug naar de typisch Nederlandse voornamen. Ik ga er vanuit dat die door ouders worden gegeven die in Nederland zijn geworteld, dat zijn 12,4 miljoen namen. Maar het blijkt dat herkomsten in Duitsland, België (Vlaanderen) en bijvoorbeeld Nederlands-Indië ze ook opleveren. Daarom is een eerste selectie gemaakt van voornamen die naast Nederland nog maximaal 3 andere landen als herkomst van ouders laten zien. Voor deze namen is vervolgens in Behindthename gekeken wat daar als gebruikstaal wordt opgegeven. Als dat ook alleen Nederlands was dan werd de naam geaccepteerd. Ten slotte is er een onderscheid gemaakt in namen die voor 1970 het meest populair waren (voornamelijk vernoemingsnamen), die tussen 1970 en 2000 hun top hadden (vroege modenamen) en na 2000 (moderne modenamen). Per periode wordt de top-50 voor mannen en vrouwen in tabel 1 gegeven.

Vondsten

De vernoemingsnamen zijn een combinatie van klassieke Nederlandse en Friese voornamen en die in gelatiniseerde vorm. Dat laatste is opmerkelijk, in andere landen worden de mannelijke latijnse vorm op -us niet gebruikt (althans, door gebruikers van Behindthename niet genoemd). Zo is Paul internationaal maar Paulus Nederlands (ook al wordt die dagelijks Paul genoemd). De klassieke Nederlandse mannennamen zijn Cornelis, Willem, Pieter, Gerrit, Dirk, Arie, Klaas,.. waarbij Jan (Johannes) ontbreekt, want die komt elders veel voor. Bij de vrouwen bepaalt het suffix -je het Nederlandse karakter. En uiteraard komen ook regionale voornamen in aanmerking zoals de Friese namen Anne, Marten, Douwe, Antje, Janke, of de oostelijke namen Harm, Geert, Berend, Roelof en vrouwennamen op -dina.

De typisch Nederlandse modenamen die dominant waren tussen 1970 en 2000 missen de kenmerken van de traditionele vernoemingsnamen, vooral vrouwennamen op -ke vallen dan op, die vervangen de vrouwelijke -tje en -a uitgangen. Dat Gabriëlle en Mariëlle als typisch Nederlands komen bovendrijven ligt aan ons gebruik van het trema, dat gebeurt in het Frans niet, daar zijn het Gabrielle en Marielle. Zo is er meer in de spelling: Marjon is Nederlands, Marion Engels/Frans; Joeri Nederlands, Youri Frans. Moniek en Manouk (Manon+Anouk) zijn Nederlandse vondsten/spellingen. De inmiddels landelijk populaire Friese namen halen de top-50 zoals: Jelle, Sjoers, Jochem, Gerben, Jelmer, Jorrit, Hessel; Sanne, Femke, Nienke, Nynke.

Ook Carlijn en Carolien zijn typisch Nederlands. Maar in perspectief noemt Behindthename: Charlize (Afrikaans); Carolina (oud Duits); Carla (Catelaans); Karla, Karolina (Kroatisch); Karla, Karolína, Kája (Tsjechisch); Caroline, Karla, Karoline, Ina, Karolina, Lina, Line (Deens); Carla, Carlene, Carlyn, Carolina, Caroline, Charla, Charlee, Charleigh, Caleigh, Cali, Calleigh, Callie, Cari, Carol, Carolyn, Carrie, Carrol, Carry, Caryl, Ina, Kali, Kallie, Karolyn, Karrie, Lina (Engels); Karoliina, Liina (Ests); Karoliina, Iina, Liina (Fins); Carole, Caroline, Charlène, Charline, Charlotte, Lina, Line, Lyna (Frans); Carla, Carola, Carolin, Caroline, Karla, Karola, Karolina, Karoline, Ina, Lina (Duits); Karola, Karolina, Lili (Hongaars); Carla, Carola, Carolina, Lina (Italiaans); Karolina, Lina (Lets); Karolina (Macedonisch); Caroline, Karla, Karoline, Ina, Karolina, Lina, Line (Noors); Karola, Karolina (Pools); Carla, Carolina, Lina (Portugees); Karolína (Slovaaks); Karoline, Ina, Inia, Lina (Sloveens); Carla , Carolina, Lina (Zweeds); Carola, Carolina, Caroline, Karla, Karolina, Ina, Lina (Zweeds). Verschillende van deze vormen komen ook in Nederland voor, maar blijkbaar meer in de betreffende talen. Het toont hoe lastig het is (en vaak niet mogelijk) om een voornaam aan een enkele taal toe te wijzen.

Hoogopgeleid

Na 2000 zien we hetzelfde patroon in een ander jasje, Danique (Danielle + de Franse uitgang –ique) en daaruit ook Daniek, of Milou (Marie-Louise), een enkele -tje keert terug: Noortje en Floortje met een revival van Teun, Siem, Jet en Cato; er zijn internationaal ongebruikelijke trema’s in Samuël en Fabiënne, en natuurlijk Friese (mode)namen: Hidde, Jurre, Jelte, Fedde, Jort, Sil; Fenna, Fenne, Famke, Yfke, Jente, Fem. Lieve is Vlaams maar zet ik hier toch ook bij.

Al met al zijn er in vorm en spelling veel voornamen waarbij je in het buitenland als Nederlander (of Fries) herkend zou kunnen worden, wellicht niet altijd met de bedoelde uitspraak. Het zijn vooral hoogopgeleide ouders die na 1970 deze voornamen voor hun kinderen kiezen.