Van smartlap tot boerenpummelrock (7)

Deze tekst is het resultaat van de Olympiade van PlusNederlands, die dit jaar in aangepaste vorm doorging. Leerlingen konden individueel deelnemen aan een Onderzoekslab, waarbij ze onder begeleiding van een of meerdere onderzoekers van een Nederlandse of Vlaamse universiteit met een eigen project aan de slag gingen. Tom Withaar uit vwo 5 van het Praedinius Gymnasium in Groningen was een van de enthousiaste deelnemers. Samen met zijn begeleiders Kristel Doreleijers (Tilburg University/Meertens Instituut) en Jos Swanenberg (Tilburg University) verdiepte hij zich de afgelopen maanden in de motivaties voor artiesten om in dialect te zingen. In deze blogserie bespreekt hij de belangrijkste resultaten van zijn taalkundige verkenning. Vandaag in deel VII de zesde en laatste casestudy: Sophie Straat.

Casestudy 6: Sophie Straat (Amsterdam, 2020 tot heden)

Tweede Tweede Kamer […]
Ik stem niet meer op jou […]
Tweede Tweede Kamеr […]
Ik stem op een vrouw! […]
Tweede Tweede Kamer […]
Oh, ik krijg het niet meer uit mijn kop […]
Tweede Tweede Kamer […]
Rot maar lekker op!

Tweede Kamer – Straat, 2021

Na de rurale dialectpop gaat de laatste casestudy over de Amsterdamse muziek van Sophie Straat, met specifieke aandacht voor haar keuze voor de smartlap en het Amsterdamse dialect.

Sophie Straat, haar eigenlijke naam is Sophie Schwartz, noemt haar eigen nummers ‘principiële smartlappen’. Smartlappen zijn van oudsher vaak romantisch en pathetisch: de teksten gaan over hevige tranen, liefdesverdriet en andere zwaarten des levens. Sophie Straat geeft een politieke draai aan het genre en gebruikt de stijl om te zingen over racisme, seksisme (‘Honderd jaar kiesrecht / Jij bepaalt nog steeds voor mij’, woningnood (‘Moet ik dan nu naar Lelystad, Almere of Parijs / Ik blijf optimistisch, maar sta onderaan de lijst’) en gentrificatie (‘Snap echt niet wat ik deed / Voor ik mijn bakfiets kreeg / En zo langzamerhand / Kijk je toe hoe ik je stad overnam.’) Zo vermengt ze een lokaal Amsterdams genre met een globale, geëngageerde boodschap. Sophie Straat is thuis absoluut niet opgegroeid met de Amsterdamse smartlap en ze was voor ze zelf zulk soort levensliederen ging maken ook bepaald geen fan van het pathetische genre. Voor haar afstudeerproject over gentrificatie in Amsterdam besloot ze de smartlap echter als medium te gaan gebruiken: bij een Amsterdams onderwerp hoort een Amsterdams genre. Sindsdien is ze volledig overgegaan op de smartlap en zijn haar liedjes, zoals ‘Tweede Kamer’, een groot succes.

Bij een Amsterdams genre hoort op zijn beurt weer het Amsterdamse dialect. Ook daar is Sophie Straat van huis uit niet mee opgegroeid: haar ouders voedden haar in het Engels op. Net zoals Marlene Bakker, hoorde Sophie Straat op jonge leeftijd wel veel dialect in haar omgeving: ‘als je in Amsterdam opgroeit, zit dat accent gewoon in je.’ Jos Verdonk schrijft in een artikel voor MUG Magazine het volgende over Sophie Straats manier van spreken als ze niet aan het zingen is: ‘Als je met Sophie Schwartz praat, hoor je accentloos Nederlands of Engels. Maar Sophie Straat zingt haar smartlappen met een vette Amsterdamse tongval.’ Ze spreekt dus van nature Standaardnederlands. Het Amsterdamse dialect is een vormkeuze om een bepaalde sfeer en een bepaald imago te creëren en is geen natuurlijke keuze (zoals de taalkeuze van bijvoorbeeld Gerard van Maasakkers dat wel is). Sophie Straat laat zien dat er niet alleen een verlangen naar lokalisatie bestaat op het platteland en dat ook mensen in de stad zo nu en dan wel eens wat dialect – of op z’n minst lokale tongval – kunnen gebruiken.

In de laatste bijdrage vergelijken we de zes casestudy’s: wat zijn de overeenkomsten en verschillen? Waarom kiezen artiesten ervoor om in dialect te zingen?

Literatuur

Bosch, S. (20 november 2020). Zangeres Sophie Straat (26): ‘Met de smartlap kan ik schreeuwen wat ik denk’. Trouw. https://www.trouw.nl/cultuur-media/zangeres-sophie-straat-26-met-de-smartlap-kan-ik-schreeuwen-wat-ik-denk~b8aaf810/
Straat, S. (18 juni 2020a). Geluk. Genius. https://genius.com/Sophie-straat-geluk-lyrics
Straat, S. (18 juni 2020b). Groen Amsterdam. Genius. https://genius.com/Sophie-straat-groen-amsterdam-lyrics
Straat, S. (5 februari 2021). Tweede kamer. Genius. https://genius.com/22200286
Straat, S. (z.d.). Muziek. Sophie Straat. https://www.sophiestraat.com/
Verdonk, J. (5 januari 2021). Sophie Straat: ‘Ik wil terug naar huis!’. MUG Magazine. https://www.mugmagazine.nl/sophie-straat-ik-wil-terug-naar-huis/