Orindek, orde in de keet

‘Taalsmeedsels’, bewust gecreëerde woorden: blending, portmanteau, samentrekking (4)

Orde in de keet – althans een poging daartoe. In veel blending-gevallen gaat het om stukjes van twee woorden die benut worden, soms zijn het er drie (en desnoods meer zoals Orindek toonde). Om wat abstract naar het resultaat van de samentrekkingen te kijken en gevallen makkelijker met elkaar te kunnen vergelijken, zoek ik naar een abstractere weergave. Het eerste woord dat een rol speelt noemen we A en het tweede B. Let niet op lettergrepen maar kijk alleen naar een begin van een woord (dat geven we aan met een hoofdletter, dus A, B, desgewenst C, D) en naar het eind (achtereenvolgens aangeduid met een onderkast, dus kleine a en b, c etc.). Het héle oorspronkelijke eerste woord (korter of langer) is dus weer te geven met Aa, het héle tweede woord is Bb. Een gewone samenstelling zou de AaBb-structuur hebben: groente+soep, tafel+laken, televisie+avond enz. Bij taalsmeedsels wordt er in principe ingekort.

Hoe kunnen we nu Brexit karakteriseren? Het bestaat uit het begin van Brits (of Brittannië) en het héle tweede woord exit: dat geven we weer via ABb. Grexit, Quexit zijn eender gevormd zij het in het Engels met optische overlap in de letter e. Trexit was wat langer en complexer: ABCc (de initialen in de vorm van het begin van Tillerson, het begin van Rex en het hele derde woord exit). Overigens, Brexit vóor willen zijn en het VK verlaten, leverde een woord op dat net zo in elkaar gesmeed is als Brexit: Brexodus. Volgens The Guardian van 23.03.2019 waren er veel Britten die een EU-paspoort vroegen nu dat nog kon en vervolgens zouden willen emigreren. Dat kon na 2016 niet meer Brexit heten, vandaar Brexodus – zelfde type ABb.

Megxit en Blaxit zijn een spel tussen oog en oor: exit klinkt hier wel door maar wordt vrijwel onhoorbaar gemengd met het slot van Meg– en er is zelfs complete overlap van het hele beginwoord Blacks met de kop van het woord exit. Als er overlap is, noteren we dat in de vorm van een sterretje: Megxit = Mexit is dan A*Bb (bijna net als Bumor = Buma+humor waar de overlap bestaat uit um) Blaxit is Aa*Bb (we moeten luisteren en horen dan zowel het hele eerste woord als het hele tweede, er is alleen een partiële samenval).

Zo kunnen we met behulp van een tekentje en een paar letters zien, hoe zo’n smeedsel gevormd is. Verreweg de meeste huizen en boten (zie aflevering 1) hebben de structuur AB, soms ABC als er drie namen in het geding zijn en de beginstukjes van drie woorden of namen samengevoegd zijn. Dat laatste zullen we vooral in Noordbrabant en in Vlaanderen tegenkomen, want die regio’s zijn er gek op. We zullen ook zien dat dit drieslagsysteem vooral met geografische namen benut wordt. Trouwens, ABC is ook een letterreeks als VVD, CDA maar dat is dus wel een apart genre: verderop.

In de sfeer van cultuur en kleinere bedrijven vinden we bij uitstek gecompliceerde en dus zeer geconstrueerde varianten. Conlang zou dat in het technische taalkundige Engels kunnen heten, constructed language (type AB): bestond dat woord al of is dat hier verzonnen? Het bestond al bijvoorbeeld voor het typeren van talen als Esperanto maar het woord conlang is dus een verzinsel dat voor de hand ligt.

Andere vraag, wat zien we op de foto? Twee woorden, het Latijnse aqua ‘water’ en het Engelse away ‘weg’. Ze lopen in elkaar over en als taalsmeedsel markeren ze het riool langs de openbare weg. Aquaway en dus type Aa*Bb is het maximale resultaat, inclusief een stukje overlap. Aquaway en Blaxit zijn dus een en hetzelfde type.

Neem dit complexere voorbeeldje als uitsmijter van deze aflevering: Quantore. De bedrijfsnaam Quantore stamt uit 2003 en is officieel een speelse samentrekking van: Quality, Quantity en Store. Bovendien refereert deze naam ook aan een kantoor, luisteren helpt misschien meer dan kijken. Maar quality hebben we helemaal niet nodig: het wordt er door de bedenkers misschien gratis bij geleverd, maar quantity en store is al genoeg, type Ab. Hier is vast een poos op gestudeerd, misschien is er wel een behoorlijke declaratie ingediend voor deze creatie. Quantore is een naam die in de zomer van 2021 bepaald nog via Google vindbaar is. Vergis ik mij of is hetzelfde bedenksel op meerdere plaatsen bedacht?

Samenvattend: AaBb is een maximaal maar onverkort geheel (in de vorm van Aquaway en Blaxit met overlap is het Aa*Bb en zo is bijvoorbeeld in het Engels Grexit naar de letter maar niet naar de klank als A*Bb te zien door de eerder genoemde las e in Greece of Greek). Het type AB kunnen we conlang noemen, ABb is de aanduiding voor Brexit. Voor de meeste vormen geldt: er zijn veel voorbeelden van, want we wéntelen ons in blendings, portmanteaus , samentrekkingen of hoe we deze taalsmeedsels ook noemen. Niet alleen in het Zuiden van ons taalgebied.