• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Orindek, orde in de keet

30 juli 2021 door Siemon Reker Reageer

‘Taalsmeedsels’, bewust gecreëerde woorden: blending, portmanteau, samentrekking (4)

Orde in de keet – althans een poging daartoe. In veel blending-gevallen gaat het om stukjes van twee woorden die benut worden, soms zijn het er drie (en desnoods meer zoals Orindek toonde). Om wat abstract naar het resultaat van de samentrekkingen te kijken en gevallen makkelijker met elkaar te kunnen vergelijken, zoek ik naar een abstractere weergave. Het eerste woord dat een rol speelt noemen we A en het tweede B. Let niet op lettergrepen maar kijk alleen naar een begin van een woord (dat geven we aan met een hoofdletter, dus A, B, desgewenst C, D) en naar het eind (achtereenvolgens aangeduid met een onderkast, dus kleine a en b, c etc.). Het héle oorspronkelijke eerste woord (korter of langer) is dus weer te geven met Aa, het héle tweede woord is Bb. Een gewone samenstelling zou de AaBb-structuur hebben: groente+soep, tafel+laken, televisie+avond enz. Bij taalsmeedsels wordt er in principe ingekort.

Hoe kunnen we nu Brexit karakteriseren? Het bestaat uit het begin van Brits (of Brittannië) en het héle tweede woord exit: dat geven we weer via ABb. Grexit, Quexit zijn eender gevormd zij het in het Engels met optische overlap in de letter e. Trexit was wat langer en complexer: ABCc (de initialen in de vorm van het begin van Tillerson, het begin van Rex en het hele derde woord exit). Overigens, Brexit vóor willen zijn en het VK verlaten, leverde een woord op dat net zo in elkaar gesmeed is als Brexit: Brexodus. Volgens The Guardian van 23.03.2019 waren er veel Britten die een EU-paspoort vroegen nu dat nog kon en vervolgens zouden willen emigreren. Dat kon na 2016 niet meer Brexit heten, vandaar Brexodus – zelfde type ABb.


Megxit en Blaxit zijn een spel tussen oog en oor: exit klinkt hier wel door maar wordt vrijwel onhoorbaar gemengd met het slot van Meg– en er is zelfs complete overlap van het hele beginwoord Blacks met de kop van het woord exit. Als er overlap is, noteren we dat in de vorm van een sterretje: Megxit = Mexit is dan A*Bb (bijna net als Bumor = Buma+humor waar de overlap bestaat uit um) Blaxit is Aa*Bb (we moeten luisteren en horen dan zowel het hele eerste woord als het hele tweede, er is alleen een partiële samenval).

Zo kunnen we met behulp van een tekentje en een paar letters zien, hoe zo’n smeedsel gevormd is. Verreweg de meeste huizen en boten (zie aflevering 1) hebben de structuur AB, soms ABC als er drie namen in het geding zijn en de beginstukjes van drie woorden of namen samengevoegd zijn. Dat laatste zullen we vooral in Noordbrabant en in Vlaanderen tegenkomen, want die regio’s zijn er gek op. We zullen ook zien dat dit drieslagsysteem vooral met geografische namen benut wordt. Trouwens, ABC is ook een letterreeks als VVD, CDA maar dat is dus wel een apart genre: verderop.

In de sfeer van cultuur en kleinere bedrijven vinden we bij uitstek gecompliceerde en dus zeer geconstrueerde varianten. Conlang zou dat in het technische taalkundige Engels kunnen heten, constructed language (type AB): bestond dat woord al of is dat hier verzonnen? Het bestond al bijvoorbeeld voor het typeren van talen als Esperanto maar het woord conlang is dus een verzinsel dat voor de hand ligt.

Andere vraag, wat zien we op de foto? Twee woorden, het Latijnse aqua ‘water’ en het Engelse away ‘weg’. Ze lopen in elkaar over en als taalsmeedsel markeren ze het riool langs de openbare weg. Aquaway en dus type Aa*Bb is het maximale resultaat, inclusief een stukje overlap. Aquaway en Blaxit zijn dus een en hetzelfde type.

Neem dit complexere voorbeeldje als uitsmijter van deze aflevering: Quantore. De bedrijfsnaam Quantore stamt uit 2003 en is officieel een speelse samentrekking van: Quality, Quantity en Store. Bovendien refereert deze naam ook aan een kantoor, luisteren helpt misschien meer dan kijken. Maar quality hebben we helemaal niet nodig: het wordt er door de bedenkers misschien gratis bij geleverd, maar quantity en store is al genoeg, type Ab. Hier is vast een poos op gestudeerd, misschien is er wel een behoorlijke declaratie ingediend voor deze creatie. Quantore is een naam die in de zomer van 2021 bepaald nog via Google vindbaar is. Vergis ik mij of is hetzelfde bedenksel op meerdere plaatsen bedacht?

Samenvattend: AaBb is een maximaal maar onverkort geheel (in de vorm van Aquaway en Blaxit met overlap is het Aa*Bb en zo is bijvoorbeeld in het Engels Grexit naar de letter maar niet naar de klank als A*Bb te zien door de eerder genoemde las e in Greece of Greek). Het type AB kunnen we conlang noemen, ABb is de aanduiding voor Brexit. Voor de meeste vormen geldt: er zijn veel voorbeelden van, want we wéntelen ons in blendings, portmanteaus , samentrekkingen of hoe we deze taalsmeedsels ook noemen. Niet alleen in het Zuiden van ons taalgebied.

En Orindek? Inderdaad, aan de abstracte weergave alleen al is zichtbaar hoe geconstrueerd als zeldzaam type, ABbCcD (or + in + de + k).

We varen rustig als een beurtschipper voort, op zoek naar concrete, nieuwe lading: wordt vervolgd.

Dit stuk verscheen eerder op het blog van Siemon Reker

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: blending, morfologie

Lees Interacties

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Willem Bilderdijk • Vroeg en laat

’t Knopjen zweeg en hoorde ’t aan;
Maar de middag kwam haar wreken,
Deed heur’ boezem opengaan,
En de volle roos verbleeken.

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

De leeuw is in het hout geboren,
wortels zijn poten, wortels zijn kop.

Bron: Uit de hoge boom geschreven, 1967

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

23 mei 2025: Nijmegen taalhoofdstad

23 mei 2025: Nijmegen taalhoofdstad

16 mei 2025

➔ Lees meer
26 mei 2025: Nederlands Centraal

26 mei 2025: Nederlands Centraal

7 mei 2025

➔ Lees meer
9 mei 2025: een avond over patiëntenliteratuur in Perdu

9 mei 2025: een avond over patiëntenliteratuur in Perdu

7 mei 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

Geen neerlandici geboren of gestorven

➔ Neerlandicikalender

Media

Verschenen: Romanreuzen

Verschenen: Romanreuzen

15 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
25. alkalommal rendezték meg a Magyarországi Néderlandisztika Napját

25. alkalommal rendezték meg a Magyarországi Néderlandisztika Napját

15 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
De Vliegende Hollander. De Mythe bij Gerard Reve, Jef Last en Louis Ferron

De Vliegende Hollander. De Mythe bij Gerard Reve, Jef Last en Louis Ferron

12 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek 1 Reactie

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
 

Reacties laden....
 

    %d