Tanzania

‘Taalsmeedsels’, bewust gecreëerde woorden: blending, portmanteau, samentrekking (9)

Het antwoord op de vraag in deze kop van het Algemeen Dagblad is niet vindbaar in een atlas, alleen als taalsmeedsel is het begrijpelijk. Zwalk is de optelsom van het begin van Zwolle en de staart van Zalk – de fictieve plaatsnaam had te maken met de geheimhouding rond de aankomstplaats van Sinterklaas in de coronatijd van 2020. Ab dus als algemene typering.

Geografische aanduidingen in het algemeen zijn een graag benut object in de wereld van samentrekkingen. Bekende kwestie was het plan waar minister Plasterk (Binnenlandse Zaken) mee werd opgezadeld in Rutte II: er moesten enkele grote provincies komen, denk aan een term als superprovincie wat neer zou komen op het vroegere begrip landsdeel. Plasterk probeerde die boodschap in Flevoland, Utrecht en Noord-Holland te verkopen, maar hij kreeg daar niet veel handen voor op elkaar. Critici noemden de fusieprovincie spottend Flutland, type ABc – een samentrekking van de drie provincienamen. We herkennen achtereenvolgens Flevoland, Utrecht en Noord-Holland. Gewrongen? Effectief was het in elk geval, nomen erat omen.

Plaatsnamen zijn een nog geliefder voorwerp van taalsmeedsels, er zijn er immers ook meer van dan van provincienamen. Migra’s kunnen amateurmusici zich noemen als ze hun herkomst uit Mill en Grave willen laten zien. De bekende Belgische voetbalclub Beerschot is terug te voeren op een samentrekking van de Beerzen en Oirschot. Het is type A*b waarin in het tweede deel een element van het voetbalspel doorklinkt. Maar niet alleen musici of sporters gebruiken dit systeem van taal-lassen: Meerodebeek werd in Vlaanderen een eenvoudige samentrekking van de drie belangrijkste woonkernen van de nieuwe fusiegemeente: Meeuwen, Gruitrode en Opglabbeek: kop+staart+staart dus Abc.

WERV is in bestuurlijke kring wellicht ingeburgerd, waarschijnlijk niet erg daarbuiten. Wie zegt het samensmelten van Wageningen, Ede, Rhenen en Veenendaal iets? Buiten een gezamenlijk woningmarkt merkt de Wervenaar er niet zoveel van, veronderstelt een lokale krant. Vrij eerlijk toedelend type: ABCD.

Cordinië is een aanduiding waarmee in één keer de eilanden Corsica en Sardinië via A*b gevat zijn met een minimale overlap in de r. Ook sommige namen van landen gaan op deze wijze van taal creëren terug. Tanzania is een fusie van de twee stuks waaruit het voortgekomen is, Tanganyika en Zanzibar, nu dus type AB, aangevuld met een landen-achtervoegsel als in Kenia. Dat soort soldeersel is iets minder aanwezig in Pakistan. Dat is een naam gebaseerd op de reeks van de eerste vier letters van noordelijke regionen van Brits-Indië: P komt van Punjab, de A van Afghania, de K van Kasjmir, de S van Sindh en als laatste landennaamstukje Tan van Beloetsjistan. Bij Pakstan moest een klinker het nog uitspreekbaar maken: simpel, tan was onderdeel van istan, dus dat probleem loste zich simpel op (als ik het goed weergeef). Type: ABCDe. Het heeft er de schijn van dat Pakstan nog een keer gemixt werd met de staart van Beloetsjistan. Dezelfde manier als waarop Tanzania aan zijn eind kwam.

Tanzania zet ons op het spoor naar Limburg: de politieke perikelen in de Nederlandse provincie konden tot de spottende aanduiding Limbabwe leiden: Limburg + Zimbabwe weer met een mooie overlap (A*b). De politiek van Zimbabwe komt hier verder niet aan de orde, complimenteus was dit etiket zeker niet.

Van gemeenten gingen we naar de provincie en vandaar naar landennamen; na een provinciaal tussenvoorbeeldje nu terug naar het gemeentelijke niveau. Wie een uiensorteerbedrijf luisterend naar de naam Monie tegenkomt, zou met recht aan twee plaatsnamen kunnen denken: Moerdijk en Nieuwdorp. Alleen is Nieuwdorp hier de familienaam van de oprichters van de firma. Plaatsnamen zijn overigens vaker het rechterdeel van een naam, naar verluidt ook bijvoorbeeld in Page – daar staat Pa voor het begin van een woord met papier, ge is het begin van Gemert.

Groepjes straatnamen worden op lokaal niveau niet zelden naamkundig samengevlochten: het Zeedamspad is een samentrekking van Zeevang en Edam-Volendam, twee gemeenten die aan elkaar grenzen.

Het plein aan de Stationstraat in Alphen heet voortaan Renesplein en wordt daarmee vernoemd naar het naburige buurtschap. Daarmee volgen B&W van deze Brabantse gemeente het advies van een werkgroep van omwonenden. Renes is een samentrekking van de eerste letters van naburige straten bij het plein. De eerste twee letters zijn van Remijsen, de n is ontleend aan de Nieuwstraat, de volgende letter van Engelbertstraat en de s is van Stationstraat. Een woord van het type ABCD.

Een seniorencomplex in Eindhoven krijgt als naam voor de welzijnsruimte (humor!) de naam Jongemens. Dat is een lokale constructie op basis van de straatnamen waaraan het complex ligt: Jongemastate en Mensinge. Type A*B.

Ander Brabants nieuws, de naam van de gezellige buur(t)vereniging Gruworecht in Uden: samengesmeed uit Gruttostraat, Wolfstraat en Rechtestraat. ABC is het type. Over de staatsgrens is het niet minder gezellig tijdens het HeXelfest: iedereen uit Hechtel en Eksel in Limburg kunnen zich minstens voor een stukje in de naam herkennen en dus in het geheel van dit type A*Bb.

Feest is er soms ook in West-Vlaanderen, in Sijsele meer in het bijzonder, een deelgemeente van Damme. Het Kreikerfeest aldaar dankt dit woord aan de combinatie van de Kruisstraat, Meibosweg en Kerkweg – op dit apartige type AbC moet enige tijd creatief gepuzzeld zijn.

Laten we het klein bier noemen, vooral Zuidelijk gebrouwen, maar dat zijn niet alle voorbeelden in deze sector. Denk aan Oxbridge, de optelsom van top-universiteiten als die van Oxford en Cambridge. Loxbridge kan ook (de universiteiten van Oxford, Cambridge en de beste in Londen samengenomen, in contrast met Noordelijke, zogeheten redbrick universities: type A*Bc). Vergelijk de aanduiding Doxbridge: de universiteiten van Durham plus die van Oxford en Cambridge. Oxbridge zou overigens ook Camford genoemd kunnen worden, zou hetzelfde type zijn (namelijk Ab).