Twee jaar geleden begon ik een onderzoek naar de authenticiteit van het Multatuli-portret uit 1853 waarvan G.H.C. Overman in 1887 een tekening maakte. Multatulianen – van E. Du Perron tot W.F. Hermans – betwijfelden dat de man op deze foto Douwes Dekker is. Van de Ven schakelde forensische specialisten en een biometrie-deskundige in. Met gebruikmaking van de nieuwste technieken op het gebied van gelaatsherkenning konden zij uitsluitsel geven en daarmee een jarenlange discussie beslechten. Het verslag van de speurtocht met een voor Multatulianen verheugende uitkomst, was bij het ter perse gaan van dit Jaarboek nog niet in druk verschenen. We volstaan daarom met een samenvatting.

Na de publicatie van Max Havelaar in 1860 liet Multatuli zich diverse malen fotograferen. Het portret van Overman was lange tijd omstreden, omdat het dateert van voor de Lebak-zaak, toen Douwes Dekker nog een onbekende bestuursambtenaar in Nederlands-Indië was. Na zijn dood dook het op uit het niets. In 1887, Multatuli’s sterfjaar, publiceerde het vrijdenkerstijdschrift De Dageraad de pentekening van Overman, gebaseerd op de foto die Dekker volgens Multatuli’s tweede vrouw Mimi Hammink-Schepel tijdens zijn verlof had laten maken voor zijn toenmalige echtgenote Tine. De glasplaat van de foto zou gebroken zijn.

In Over Multatuli (1978) noemde W.F. Hermans het Overman-portret de mooiste foto van Multatuli. … als hij het is! ‘Hij heeft zich in 1853 laten fotograferen door een verder onbekend, maar haast onvoorstelbaar groot fotografisch genie of de foto is van veel recentere datum en dus iemand anders.’ De pose van Multatuli was in 1853, hoogst ongebruikelijk, stelt Hermans. Zo liet men zich toen niet fotograferen, evenmin als in de daaropvolgende twee decennia. Men keek destijds meestal recht in de lens. Niet zoals op dit portret, ongedwongen en met neergeslagen ogen.

De foto, die pas rond 1910 werd gepubliceerd, was kortom te modern voor die tijd, aldus Hermans. Wat hem bovendien deed twijfelen aan de authenticiteit van het portret is dat hij Multatuli’s kleine handen met mollige vingers en brede, platte nagels er niet op terug zag. Ook was zijn oorlelletje niet ‘puntig’ genoeg en het boordje van zijn jasje zou pas veel later in de mode raken. Maar in hetzelfde artikel oppert hij de mogelijkheid dat de foto oorspronkelijk groter was en de geportretteerde figuur aan een tafeltje zat, een pose die toen wél gebruikelijk was. Het zou kunnen dat een stuk van de (gebroken) glasplaat nagetekend werd en vervolgens afgedrukt als foto: een soort uit- of deelvergroting. In dat geval zou het toch Multatuli kunnen zijn die hier is afgebeeld.

Ik veronderstelde dat het met de huidige technische middelen mogelijk moest zijn met zekerheid vast te stellen of de man op het ‘Overman-portret’ wel of niet Dekker is. Ik zocht contact met specialisten bij diverse instanties en kon na lang wachten de vraagstelling en vergelijkingsmateriaal opsturen. Men wilde wel eerst weten welke belangen er speelden. Het ging weliswaar niet om de authenticiteit van een Rembrandt, maar niemand wilde er zijn vingers aan branden. En net als bij strafzaken werd anonimiteit van de onderzoekers en de instanties waarvoor zij werken als voorwaarde gesteld.

Na weer een tijd wachten werd ik telefonisch geïnformeerd over de conclusie van de biometrie-deskundige. Er was een aantal avonden zeer zorgvuldig en volgens vaste protocollen aan het onderzoek gewerkt. Het Overman-portret werd naast onbetwistbaar authentieke Multatuli-foto’s ingevoerd in een computersysteem met de naam Cognitec FaceVACS. De softwarevergelijking resulteerde in een getal tussen de 0.0 en 1.0. Bij een score van 0.7 of hoger is er sprake van dezelfde persoon. Evenals bij het vergelijken van vingerafdrukken is niet uitsluitend de computer bepalend. Er moet volgens de Nederlandse richtlijnen een menselijk eindoordeel volgen van een deskundige op het gebied van biometrische gelaatsvergelijking, om tot een definitieve conclusie te komen.

EN JAWEL, HIJ IS HET!

De biometrie-deskundige deelde per e-mail mee dat het onderzoek ‘op een bewijswaardige manier is uitgevoerd’, zoals bij een strafzaak waarin rechters zich laten leiden door biometrische research. Fijn voor alle Multatulianen met ingelijste Overman-portretten in hun studeerkamers. Ze kunnen blijven hangen.

Een uitgebreider artikel over dit onderwerp verschijnt in het Multatuli Jaarboek.