• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Etymologica: Het woord ‘jodenhaat’ ontstond uit antisemitisme

27 september 2021 door Ewoud Sanders Reageer


Silhouettekening van een buigende joodse handelaar door Jan Feith in het jeugdboek De levende mummie (1915)

Gek genoeg bestaat er, naar mijn weten, nog geen uitvoerige historisch-taalkundige beschrijving van de woorden antisemitisme en jodenhaat. De etymologiebank, de belangrijkste bron voor de herkomst van Nederlandse woorden, vermeldt bij antisemiet slechts dat het Indonesisch dit woord uit het Nederlands heeft geleend. Op zich is dit veelzeggend, maar nadere informatie over de geschiedenis van het woord antisemiet ontbreekt.

Anti- komt uit het Grieks en betekent ‘tegen’; Semiet is in 1781 bedacht door de Duitse historicus August Ludwig von Schlizer voor Semitisch sprekende volkeren, waaronder de joden. Hij verwees ermee naar Sem, de oudste zoon van Noah (voorheen bekend als Noach).

Wat dit betreft heb je ook niet veel aan het Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT). Dit wetenschappelijke woordenboek beschrijft de Nederlandse woordenschat van 1500 tot 1976, maar het woord jodenhaat ontbreekt. Jodenhak (betekenis ‘sleephiel’) en jodenhanden (‘vuile jodenhanden’) staan er wel in.

Naar het woord antisemitisme moet je goed zoeken in het WNT. Het staat bij anti- in de verouderde spelling antisemietisme. Een definitie ontbreekt daar. Wel haalt het woordenboek een bron uit 1920 aan waarin een betekenisomschrijving te vinden is: ,,Antisemietisme, een niet geheel juiste naam voor het daarmee aangeduid verschijnsel. Immers het ‘Anti’ betreft alleen de Joden, en wel voorzoover zij te midden van Christenvolken wonen.’’

Inhoudelijk klopt dat niet – antisemitisme kwam ook toen al elders voor – maar de redactie van het WNT is natuurlijk niet verantwoordelijk voor de inhoud van de aangehaalde citaten. Een eigen definitie en meer historische informatie waren wel op hun plaats geweest, want het woord antisemitisme kwam toen al zeker vijftig jaar in het Nederlands voor.

Voor zover mij bekend dateert het woord jodenhaat uit de achttiende eeuw. Men bedoelde er toen geen haat tegen joden mee, maar haat door joden. Joden zouden bijvoorbeeld Christus haten en daarmee alle christenen. Of andere joden als die zich hadden bekeerd tot het christendom. Je kunt stellen dat het woord jodenhaat in de toenmalige betekenis uit antisemitisme is ontstaan.

Het woord antisemitisme is naar alle waarschijnlijkheid bedacht door de joods-Moravische wetenschapper Moritz Steinschneider. Hij gebruikte het in 1860 voor het eerst in een publicatie tegen een Fransman die stelde dat joden vanuit gewelddadige en zelfzuchtige instincten hun monotheïstische geloof aanhingen. Vervolgens, in de jaren 1870-1880, werd het woord antisemitisme geregeld gebruikt door de Duitse agitator Wilhelm Marr, als eufemisme voor Judenhass. Marr was een werkloze journalist die meende dat hij door joden zijn baan was kwijtgeraakt.

In 1870 dook het woord antisemitisch voor het eerst in een Nederlandstalige krant op. Het staat in een bespreking van de roman Lothair van de joods-Britse staatsman en schrijver Benjamin Disraeli. De Java-Bode signaleerde daarin ,,anti-semitische paradoxen’’. Vanaf 1879 ging het in Nederlandse kranten vaak over de Anti-Semiten-Liga, een door Wilhelm Marr in Duitsland opgericht ‘Verbond tegen de Joden’.

Hoewel het woord antisemitisch dus al sinds 1870 in het Nederlands voorkomt, duurde het tot 1898 voordat het in Van Dale werd opgenomen. Volgens dit woordenboek was een antisemiet ,,hij die de joden uit Europa wil verbannen’’. Bij de afleiding antisemitisch gaf dit woordenboek als voorbeeldzin: ,,De anti-semitische partij is eene schande voor onze eeuw.’’

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: antisemitisme, Etymologica

Lees Interacties

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Willem Bilderdijk • Vertalen

Geloof my vry, wat andren snoeven;
Die d’ echten smaak en geur wil proeven,
Drink’ uit de oorspronkelijke flesch!

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

JUNI ’57

Met niets meer bij me dan het te vlug geleefde,
nog in de flarden van haar vertrek gekleed,
loop ik het land op om naar de lucht te kijken
en hoe mijn liefde allengs in niets meer leek
op die voor haar.

Het is een juninacht – de kortste nacht
bijna. Ik voel met mijn hoofd het hooi van de opper
waartegen ik zit. Ik zie een blijvende
zonsondergang boven een vuurtorenlicht
en weinig sterren.

Bron: Spinroc en andere verzen, 1958

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

2 juli 2025: Boekpresentatie ‘Een nieuw geluid’

2 juli 2025: Boekpresentatie ‘Een nieuw geluid’

21 juni 2025

➔ Lees meer
26-29 juni: Dichters in de Prinsentuin 2025

26-29 juni: Dichters in de Prinsentuin 2025

18 juni 2025

➔ Lees meer
Een rijk leven: afscheidsrede Johan Koppenol, VU Amsterdam

Een rijk leven: afscheidsrede Johan Koppenol, VU Amsterdam

17 juni 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

sterfdag
1991 Cornelis Stutterheim
➔ Neerlandicikalender

Media

Hoe je taal maakt en hoe taal je raakt

Hoe je taal maakt en hoe taal je raakt

22 juni 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
De structuur van wetenschappelijke artikelen

De structuur van wetenschappelijke artikelen

21 juni 2025 Door Marc van Oostendorp 1 Reactie

➔ Lees meer
Het culturele landschap van Frits van Oostrom

Het culturele landschap van Frits van Oostrom

19 juni 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
 

Reacties laden....
 

    %d