Zelfs iemand zoals ik, die iedere sportbijlage in de kranten mijdt als de pest, kan het niet ontgaan dat er a new kid on the block is in de Nederlandse woordenschat, namelijk sterkhouder. Het kind blijkt trouwens al een puber, want op 28-4-2014 schreef een sportverslaggever in de Volkskrant: “Sterkhouder is een nieuw woord in het land, dat de laatste maanden ineens door … [Lees meer...] overEtymologica: sterkhouder
Etymologica
Etymologica: De gudde in dienst der goden
Verspreid in de Germaanse wereld zijn oordnamen die herinneren aan de gudde, een heidense geestelijke uit lang verleden dagen. De aanduiding is afgeleid van god en lijkt ook verdacht veel op een oud woord voor doopgetuigen. Vele opzichten We weten dat onze heidense voorouders hier in goden en elven en dwergen en andere bovenzinnelijke wezens geloofden en daar allerhande … [Lees meer...] overEtymologica: De gudde in dienst der goden
Etymologica: De zoetelaars en hun steeg
De wereld van de oude topografische elementen blijft verrassingen opleveren. Ditmaal de Zoetelaarssteeg. Dat is een doodlopend steegje met een begraafplaats ten zuidwesten van Almkerk. Het steegje ligt juist ten westen van de dijk die in 1461 aangelegd werd om het achterliggende gebied te beschermen tegen het steeds verder oprukkende zilte water uit wat nu de Biesbosch … [Lees meer...] overEtymologica: De zoetelaars en hun steeg
Etymologica: Een bos vol rams
Talrijk wit bloeit het aan het einde van de oostermaand. Dit kruid met eetbaar blad heet al enige eeuwen daslook en beerlook, kennelijk omdat het graag groeit waar das en beer leven: het bos. Maar hoe zit het met zijn eerdere, veel oudere naam rams? Onderbelicht Een liefhebber van schaduw en vochtige bodem, dit kruid heeft ondanks zijn nut en weligheid opvallend weinig … [Lees meer...] overEtymologica: Een bos vol rams
Etymologica: Sibbediksie
Een lezer vroeg me naar de etymologie van het Scheveningse woord sibbediksie ‘gezag, toezicht’: “Ik heb al bij latinisten geïnformeerd, Latijnse en Franse woordenboeken geraadpleegd, zonder resultaat. Sibi dictus? Kunt u dit raadsel oplossen?” Ik ga mijn best doen. Sibbediske Van dit sibbediksie had ik nooit gehoord, maar Scheveningse bronnen vermelden het woord … [Lees meer...] overEtymologica: Sibbediksie
Etymologica: Zekerfeest
Regelmatig schrijven lezers mij opgetogen dat ze een nieuw, nog onbeschreven woord ontdekt hebben in een oude tekst. Sceptisch geworden door jarenlange ervaring vraag ik altijd inzage in de oorspronkelijke bron. Meestal blijkt dan dat het gotische schrift of het handschrift verkeerd is gelezen en dat er een bekend, maar door de lezer niet herkend, woord staat. Geen probleem, … [Lees meer...] overEtymologica: Zekerfeest
Etymologica: Weten gaan!
Ter aanzetting van zichzelf en de zijnen kon men vroeger uit de voeten met het woord weten ‘laten we’, zoals in weten gaan ‘laten we gaan’. Dit is niet het ons bekende weten ‘kennis hebben’ maar een geheel ander erfstuk uit het Germaans. Een aansporing In de overlevering van onze taal komen we tot het einde der middeleeuwen dit eigenaardige weten tegen in … [Lees meer...] overEtymologica: Weten gaan!
Etymologica: Aalburg, Alem en Almere
Aalburg is een dorp met een rijke, deels in nevelen gehulde geschiedenis. Ja, de Romeinen waren er, weten we door gevonden scherven. En er was een verdedigingswerk. Waarschijnlijk was dat een wallenburcht of een motte op een hoger stuk land, nu buitendijks gelegen. De naam van het hogere stuk is De Kolkenwaard. Het verdedigingswerk was, mede gelet op de Oudnederlandse benaming … [Lees meer...] overEtymologica: Aalburg, Alem en Almere
Etymologica: Zeep
Zeep is een product dat we dagelijks gebruiken. Volgens het WNT gaat het daarbij om een reinigingsmiddel verkregen uit een vet met een loogzout, dat in water oplosbaar is en door zijn vet verdelende werking als reinigingsmiddel wordt gebruikt. De grondbetekenis van het woord zeep zou zijn: ‘het druipende’, en er wordt in het WNT aan toegevoegd, dat men waarschijnlijk … [Lees meer...] overEtymologica: Zeep
Etymologica: Uth rondom Aalburg
In het Boek van Abt Willem van Rijkel (1249 -1272) Polyptiek en Rekeningen van de Abdij van Sint-Truiden[i] staan o.m. aantekeningen van bezoeken van de abt aan de uithof in Aalburg bij Heusden aan de Maas. Bij herhaling komt daar het grotere gebied Uth in voor. Dat is geen afkorting van uithof. Het is het gebied in een straal om Aalburg waar de uithof zich al voor het jaar … [Lees meer...] overEtymologica: Uth rondom Aalburg
Etymologica: Never change a winning team
Onlangs raakte ik gefascineerd door de sportslogan ‘never change a winning team’. Tot mijn verbazing vond ik ze in geen enkel Engels woordenboek terug. Ook de achtenswaardige Oxford English Dictionary had er nog nooit van gehoord. De catchphrase wordt wel eens toegeschreven aan de Britse voetballer Alfred Ernest Ramsey (1920-1999) maar een zoektocht in de … [Lees meer...] overEtymologica: Never change a winning team
Etymologica: De herde
Hoor de hoeven over de heide gaan, de kiezen kauwen op kruid en struik, en bij hamel de bel van hals bengelen. Hier treedt een kudde, of een herde, om te spreken met een oud woord dat nog in herder schuilt en verwant is aan scheren—maar niet hoe u denkt. Rovers zelfs Al sinds zijn vroegste overlevering in onze taal wordt kudde voor groepen en troepen van … [Lees meer...] overEtymologica: De herde
Etymologica: Kaneshoek en Canisvliet
De Zuid-Hollandse Polder ligt ten oosten van de huidige Biesbosch. Rond 1700 werd het toenmalige waddengebied, ontstaan in de jaren na de Sint-Elisabethsvloed van 1421, her-ingepolderd met geld van leden van de welvarende elite uit Zuid-Holland, vandaar de naam Zuid-Hollandse Polder. Het gebied heet ook wel de Nieuwe Dussense Polder. Deze naam wordt op onderstaande kaart … [Lees meer...] overEtymologica: Kaneshoek en Canisvliet
Etymologica: Oerden, Orden en Orthen
In een eerdere bijdrage beschreven we namen voor wig- of spievormige percelen. Een scala aan toponiemen is voor dergelijke percelen te vinden, het ene taalkundig meer interessant dan het andere. Een interessant toponiem voor een puntig perceel verdient aparte bespreking, te weten Oerden. Hieronder bespreken we de etymologie van dat woord en verkennen we enkele locaties met de … [Lees meer...] overEtymologica: Oerden, Orden en Orthen
Etymologica: Klabanus
Een lezer schreef me: “Ik zie dat Van Dale het trefwoord klabanus ‘mannelijk geslachtsdeel’ in oktober 2008 heeft toegevoegd. Waar komt dit woord vandaan?” Een intrigerende vraag. Hieronder mijn antwoord. Iets groots Mijn eerste opwelling was dat klabanus wel een Bargoens woord zou zijn, vergelijkbaar met even welluidende namen als tampeloeres en slamassel. Maar in … [Lees meer...] overEtymologica: Klabanus
Etymologica: Vlijtig liesje
De Schotse ontdekkingsreiziger John Kirk stuurde rond 1880 uit Zanzibar een wardiaanse kist met planten naar Kew Gardens in Londen. Daar kwamen uit onder een kweektafel gegooide Zanzibarse aarde zaailingen op, die met hun scharlakenrode bloemen de aandacht trokken. De directeur van Kew, Joseph Hooker, beschreef de planten in 1882 als nieuwe soort onder de naam Impatiens … [Lees meer...] overEtymologica: Vlijtig liesje
Etymologica: Bilwijck
We vinden het toponiem Bilwijck in een verslag[i] van 1523 door de graaf van Holland op pad gestuurde commissarissen. Zij moeten, een eeuw na eerste rampzalige stormvloed van 1421, de aanspraken op gronden en rechten in het door de Sint-Elisabethsvloed en latere overstromingen in een waddengebied veranderde gebied ten oosten van de huidige Biesbosch in kaart brengen. De … [Lees meer...] overEtymologica: Bilwijck
Etymologica: Pommel
Onlangs werd in Friesland door iemand met een metaaldetector een fragment van een Viking-zwaard gevonden. Het nieuws haalde zelfs het NOS-journaal en de landelijke pers. Het betreffende fragment betrof de pommel van een zwaard. Dit onderdeel maakt deel uit van de greep van een zwaard. Het gaat om een verdikking aan het uiteinde van de greep die moet verhinderen, dat het zwaard … [Lees meer...] overEtymologica: Pommel
Etymologica: Jij-bak
In het Nederlands Dagblad van 23 mei 2024 karakteriseerde journalist Gerard Beverdam het huidige extraparlementaire kabinet als een ‘jij-bak-coalitie’, vanwege de manier waarop de fractieleiders op kritische vragen van de Tweede Kamer reageren. En Sander Schimmelpenninck schrijft in De domheid regeert dat politici het debat saboteren door de jij-bak of de fophef. … [Lees meer...] overEtymologica: Jij-bak
Etymologica: Het gebied Rekselaar bij Genderen
Het Rekselaar is het gebied ten noorden van Genderen. Soms is het ‘de’ Rekselaar, soms ‘het’ Rekselaar. Dit inconsistente lidwoord-gebruik is te zien als een teken dat mensen niet weten waar de naam voor staat of vandaan komt. Hieronder volgt een poging de naam te verklaren. Het Rekselaar op de kadastrale kaart van Genderen van 1832. De smalle percelen ten westen van de … [Lees meer...] overEtymologica: Het gebied Rekselaar bij Genderen
Middelnederlands tere ‘boom’: een spookwoord?
Het Middelnederlandsch Woordenboek (MNW) noemt in deel VIII in kolom 247-48 een zelfstandig naamwoord tere m. of vr. met de betekenis ‘boom’. Er wordt daarbij verband gezocht met gelijksoortige vormen, die inderdaad ‘boom’ betekenen, zoals Engels tree; Gotisch triu; Oudfriesch trê, Oudengels treo, trio; Oudnoors tré, en het zou verder verwant zijn met Grieks doru en drûs. Het … [Lees meer...] overMiddelnederlands tere ‘boom’: een spookwoord?
Etymologica: De Germaanse heilwens
Wanneer in The Lord of the Rings de koning van Rohan na lange tijd zijn zwaard weer in hand krijgt—en zo uit zijn sluimer komt—wordt hij begroet met de woorden westu Théoden hál! Het is een vorm van een ooit gangbare heilwens uit de Germaanse oudheid. Een van vele erfstukken Meer dan de meeste van zijn vaak smalende maatnemers was J.R.R. Tolkien … [Lees meer...] overEtymologica: De Germaanse heilwens
Etymologica: hokkeling, hommel (de plant hop) en inpeperen
In deze aflevering van Etymologica wordt aandacht besteed aan twee woorden die in het Nederlands zijn ontstaan (hokkeling en inpeperen), en een oud woord waarvan de uiteindelijke herkomst onzeker is (hommel voor de platennaam ‘hop’). hokkeling zelfstandig naamwoord ‘eenjarig kalf’. Mnl. Hokelinc alleen als geslachtsnaam geattesteerd; Nieuwnederlands Men hoort in … [Lees meer...] overEtymologica: hokkeling, hommel (de plant hop) en inpeperen
Etymologica: De Blaasbalg en andere toponiemen voor scheve percelen
Tegenwoordig zijn, als gevolg van ruilverkaveling, de meeste percelen rechthoekig. Vroeger was dat anders. Toen waren er vele driehoekige, wigvormige, kortweg schuin begrensde percelen. In dit artikel gaan we op zoek naar toponiemen die ontstaan zijn omdat een perceel geen rechthoekige, maar een meer driehoekige, spitse begrenzing had. De Blaasbalg bij Woudrichem Ten … [Lees meer...] overEtymologica: De Blaasbalg en andere toponiemen voor scheve percelen
Etymologica: mozesmandje
Onlangs vroeg een jonge moeder me of ik haar even het mozesmandje wilde aanreiken. Hoewel ik het woord mozesmandje niet kende, was het niet moeilijk te raden dat ze het rieten babymandje bedoelde. Wie heeft die toepasselijke naam bedacht en sinds wanneer kennen we hem? Mozes Ook de niet-bijbelvaste lezer kent wel het verhaal van Mozes, die door zijn moeder in een rieten … [Lees meer...] overEtymologica: mozesmandje
