• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek

Etymologica

Etymologica: lente

3 april 2023 door Jan Stroop 4 Reacties

Er is geen jaargetijde waarvan de komst van oudsher zozeer wordt verwelkomd als de lente, in ’t bijzonder de maand mei. ‘Die winter is verganghen, ic sie des meien schijn”, schreef een middeleeuws dichter. Dat was in zijn tijd toen de winters doorgaans bar koud waren, een nog grotere belevenis dan tegenwoordig. ’t Was ook vooral de maand mei waar men naar uitzag. De literatuur … [Lees meer...] overEtymologica: lente

Etymologica: genomen en goedgeefs

27 maart 2023 door Arend Quak Reageer

Op deze etymologiemaandag komen de herkomst en betekenisontwikkeling van twee Nederlandse bijvoeglijke naamwoorden aan de orde: genomen in de betekenis ‘bedrogen’ en goedgeefs ‘geneigd tot geven’. Genomen De betekenis ‘bedrogen’ heeft het bijvoeglijk naamwoord genomen pas recent gekregen, en het komt met name voor in de vaste verbinding zich genomen voelen. Die … [Lees meer...] overEtymologica: genomen en goedgeefs

Etymologica: Mandelig, een Fries-Saksische rechtsterm

20 maart 2023 door Nicoline van der Sijs 10 Reacties

In koopcontracten blijken veel woningen een mandelige muur, schutting of grond te hebben, of andere mandeligheden. Voor makelaars en notarissen is mandeligheid een vertrouwde term, maar de gemiddelde Nederlander of Vlaming heeft geen idee wat ermee wordt bedoeld. Hulpvaardige notarissen bieden hun cliënten op internet uitleg: mandeligheid slaat op gemeenschappelijk eigendom van … [Lees meer...] overEtymologica: Mandelig, een Fries-Saksische rechtsterm

Op zoek naar de houw van Houwelingen

13 maart 2023 door Bas van Andel 3 Reacties

Schaatsen op glad ijs over het Biesboschslib In het noordoosten van het huidige Biesboschgebied, tussen Werkendam en Hardinxveld-Giessendam, lag ooit het ambacht Houwelingen. In een bisschoppelijk schrijven in het Latijn uit 1105 staat de plaats vermeld als Hougninke. In 1168 heet de plaats: Houninge; in 1181 Howeninge. In 1266 Houninghen (Oorkondenboek van Holland en … [Lees meer...] overOp zoek naar de houw van Houwelingen

Etymologica: Vacht

6 maart 2023 door Arend Quak 1 Reactie

Het woord vacht in het Nederlands is eigenlijk een heel eigenaardig woord. Het verschijnt hier voor het eerst in Maerlants ‘Rijmbijbel’ in 1285: Des anders nachts dat doe de vacht / Droge bleue bi der gods cracht (VMNW IV,4934). Het moet teruggaan op Protogermaans *fahti-, maar als men op zoek gaat naar verwante vormen in andere Germaanse talen, is die zoektocht al gauw … [Lees meer...] overEtymologica: Vacht

Nederscouwe: verdwenen na de Sint-Elisabethsvloed, 600 jaar later herontdekt

27 februari 2023 door Bas van Andel 2 Reacties

Op 11 juli 1327 sloot Willem, graaf van Holland, een overeenkomst met o.m. Lysbet, dochter Jan van der Merwede (aldus het Groot Charterboek der Graaven van Holland van Zeeland en Heeren van Vriesland deel 2, Leiden 1754 pag. 432). In dat document, op de inhoud waarvan we verder niet ingaan, komen de namen van een serie gerechten (dorpen met een lagere vorm van dorpsbestuur) … [Lees meer...] overNederscouwe: verdwenen na de Sint-Elisabethsvloed, 600 jaar later herontdekt

Etymologica: in groot jolijt

20 februari 2023 door Arend Quak Reageer

De Duitse dichter Oswald von Wolkenstein (1376/77-1445) heeft een relatief groot aantal ge­dichten geschreven in zijn Zuidtiroolse dialect. Het eigenaardige is daarbij dat enkele van die gedichten niet in dat dialect zijn geschreven maar in een Nederduitse of Neder­landse taalvariant. Het gaat daarbij om het “maccaronigedicht” Do fraig amors, (Kl. 69) waarbij de regels van elke … [Lees meer...] overEtymologica: in groot jolijt

Etymologische aanvretingen van de morfologie

13 februari 2023 door Freek Van de Velde Reageer

Het werkwoord eten is op het eerste gezicht een doordeweeks werkwoord. Het komt frequent voor, en het wordt al vroeg verworven door kleuters, maar morfologisch is het bijzonder. Het voltooid deelwoord zou eigenlijk geëten moeten luiden, of samengedrukt: geten, en die vorm is ook geattesteerd in het Middelnederlands. Maar in de standaardtaal is het nu gegeten. Het ge-prefix … [Lees meer...] overEtymologische aanvretingen van de morfologie

Etymologica: Gaai

6 februari 2023 door Jan Stroop 10 Reacties

Duits: Eichelhäher; Engels: Jay; Frans: Geai; Fries: Houtekster; Kroatisch: kreja; Spaans: arrendajo; Turks: alakarga; Arabisch: جاي [jay] Een of twee keer in een jaar verschijnen er een of twee grote veelkleurige vogels in mijn achtertuin. Ze vallen erg op en zo kwam ik er in mijn Vogelgids al gauw achter dat ’t Vlaamse gaaien … [Lees meer...] overEtymologica: Gaai

Etymologica: Merel

30 januari 2023 door Jan Stroop 3 Reacties

In de taal van onze medetuinders: Arabic: طائر أسود (tayir ‘aswad); Frans: merle: Krowaats: kos; Spaans: mirlo; Turks: karatavuk. (vergeet ik er nog een?) Dat je ouder wordt merk je ook aan je gehoor. Dat gaat achteruit, de hoge tonen komen niet meer binnen. Bij mij ligt de grens bij zo’n 6000 Hz. Alles erboven hoor ik niet meer. Dat betekent dat … [Lees meer...] overEtymologica: Merel

Etymologica: Toponiemen over hogere gronden dankzij een historische rivier

23 januari 2023 door Bas van Andel 1 Reactie

La Hollande, c ‘est tout plat. Wie in Frankrijk komt kent deze zin. Als simpele Hollander probeer je dan iets te vertellen over duinen en Limburgse heuvels. Aan uitleggen dat er zelfs in ons rivierengebied reliëfverschillen zijn kom je niet toe. Al 10.000 jaar gaan er rivieren tussen Utrecht en Den Bosch westwaarts. Telkens kiezen ze een andere route. Langs de rivier wordt … [Lees meer...] overEtymologica: Toponiemen over hogere gronden dankzij een historische rivier

Plakken bij de boeren in Gemonde, een Klaverplak en meekes in Wijk en Aalburg en meetjes in Groningen

16 januari 2023 door Bas van Andel Reageer

Ik ging met een voormalige collega Adrie wandelen in Gemonde. Een klein plaatsje tussen St.-Michielsgestel, Boxtel, Schijndel en Sint-Oedenrode, waar de vier zojuist genoemde gemeentes elk hun stuk van het dorp hadden. Adrie verliet het dorp zo’n 50 jaar geleden. De ruilverkavelingsmachinerie was rond die tijd vanuit het zuiden (Son) onderweg naar Gemonde. Maar naarmate men … [Lees meer...] overPlakken bij de boeren in Gemonde, een Klaverplak en meekes in Wijk en Aalburg en meetjes in Groningen

Etymologica: Vuurwerk te land, te water en in de lucht

2 januari 2023 door Nicoline van der Sijs 4 Reacties

Na iedere onrustige jaarwisseling klinkt de roep om een algemeen vuurwerkverbod, en volgen er pleidooien voor een door de overheid georganiseerde vuurwerkshow. Daarmee keren we terug naar de oorsprong van het vuurwerk: toen dat in de zestiende eeuw zijn intrede deed in de Lage Landen, waren het de adel en de overheden die feestjes opluisterden met kunstvuurwerk om de bevolking, … [Lees meer...] overEtymologica: Vuurwerk te land, te water en in de lucht

Etymologica: Moraalridder

26 december 2022 door Nicoline van der Sijs Reageer

Columnisten en commentatoren karakteriseren Nederland vaak als een land van moraalridders die met opgeheven vingertje anderen de maat nemen. Moraalridders – het is geen compliment. Dat bleek wel uit de ophef die onlangs ontstond toen zanger Gordon tijdens een tv-uitzending de kritiek op het WK voetbal in Qatar vanwege schending van de mensenrechten afdeed als … [Lees meer...] overEtymologica: Moraalridder

Etymologica: Stichters van Schagen

19 december 2022 door Hans Vogelsang 7 Reacties

Volgens de 17-eeuwse Leidse professor Marcus Zuerius Boxhorn (1612-1653) waren de Denen verantwoordelijk voor de naamgeving van het Noord-Hollandse stadje Schagen. Tot eind vorige eeuw werd de bewering van Boxhorn dat de naam Schagen uit Denemarken stamt, niet heel serieus genomen. De gangbare verklaring over de herkomst van de plaatsnaam Schagen is dat het voortkomt uit het … [Lees meer...] overEtymologica: Stichters van Schagen

Etymologica: chowchow

12 december 2022 door Roland de Bonth 1 Reactie

Toen mij gevraagd werd de lustrumeditie van het Groot Leiderdorps Dictee te schrijven, probeerde ik zoveel mogelijk woorden te gebruiken die algemeen bekend zijn maar bij het opschrijven de nodige hoofdbrekens zouden kunnen opleveren. Een Duitse herder (met hoofdletter), een sint-bernardshond (met voluit geschreven sint, koppelteken en kleine letters) en een chowchow (kleine … [Lees meer...] overEtymologica: chowchow

Etymologica: Patta’s

5 december 2022 door Nicoline van der Sijs 7 Reacties

Sommige woorden worden eerst gebruikt door jongeren in hun zogenaamde straattaal, en stijgen vervolgens in aanzien en bekendheid doordat een deftig woordenboek als Van Dale ze opneemt. Dat geldt bijvoorbeeld voor de benaming patta’s voor (sport)schoenen, die Van Dale in 2005 aan zijn bestand heeft toegevoegd als: pata ‘linnen of canvas sportschoen’, een leenwoord uit het … [Lees meer...] overEtymologica: Patta’s

Afgelegen en verlaten in toponiemen

28 november 2022 door Bas van Andel 7 Reacties

Hij bestaat echt in ons dichtbevolkte land: een boerderij met de naam ‘De Eenzaamheid’. Je vindt hem boven Leiden, in het merengebied bij Warmond. Er bestaan in ons land meer toponiemen die duiden op een afgelegen ligging. Hieronder volgt een aantal namen uit allerlei delen van ons land. Daarna zoomen we in op het westelijk rivierengebied. Afgelegen plekken in den … [Lees meer...] overAfgelegen en verlaten in toponiemen

Etymologica: Over vergeten middeleeuwse molens en hun nagelaten sporen

21 november 2022 door Bas van Andel Reageer

De Korn is een buurtschap ten noordwesten van Dussen, gelegen aan de oude zeedijk van 1461 die Altena enkele eeuwen beschermde tegen het water uit de Biesbosch. Een intrigerende naam. Waar komt deze vandaan? Daarvoor kijken we naar oude citaten en etymologische boekwerken. Er zijn meer toponiemen met de naam ‘Korn’ of een naam die daar duidelijk mee verwant is. Ook die laten … [Lees meer...] overEtymologica: Over vergeten middeleeuwse molens en hun nagelaten sporen

Etymologica: Polkadot en polkahaar

14 november 2022 door Nicoline van der Sijs Reageer

Jurkjes, rokken, truien, pumps en zelfs nagellak met polkadots zijn in de Lage Landen zeer geliefd, en dat is, ondanks de jaarlijks veranderende modegrillen, al lang het geval: al in 1947 verschenen er advertenties voor ‘jurken met polkadot’, ‘strikdasje met polka-dot’ en ‘polkadot pyjama’s’. De naam voor het vrolijke stippelpatroon komt, gezien het tweede deel dot ‘stippel’, … [Lees meer...] overEtymologica: Polkadot en polkahaar

Etymologica: Wereld, een oude samenstelling

7 november 2022 door Yoïn van Spijk Reageer

Woorden als pianokruk, brandweervrouw en toetsenbord zijn transparante samenstellingen. Pianokruk is bijvoorbeeld opgebouwd uit piano en kruk, woorden die allebei ook los gebruikt worden en die je dus goed in de samenstelling herkent. Daartegenover staan woorden die we niet meer herkennen als samenstelling doordat we de delen … [Lees meer...] overEtymologica: Wereld, een oude samenstelling

Etymologica: Beugel- en buggeltoponiemen

31 oktober 2022 door Bas van Andel Reageer

In Altena ten noorden van Waalwijk kennen we twee uit de middeleeuwen daterende veldnamen die beginnen met Buggel. Dat zijn de Buggelemse hoeve en de Buggeling. De hoeve bevindt zich ten noordwesten van Babyloniënbroek, de plaats waar Marianne Vos na een zoveelste wereldtitel op de fiets zich ontspant. De Buggeling bevindt zich ten zuidoosten van het dorp Eethen. Voorts kennen … [Lees meer...] overEtymologica: Beugel- en buggeltoponiemen

Etymologica: eik en eek, eekhoorn en acorn

24 oktober 2022 door Yoïn van Spijk 1 Reactie

Eik is een van de weinige woorden die het Standaardnederlands uit de zuidoostelijke streektalen heeft overgenomen. Hoe is dat zo gekomen? Wat heeft eek ‘eikenschors’ ermee te maken? Hangt dat woord samen met eekhoorn? En heeft dát op zijn beurt weer iets te maken met het Engelse acorn ‘eikel’? In dit artikel lees je hoe het zit. Eik en eek De … [Lees meer...] overEtymologica: eik en eek, eekhoorn en acorn

Etymologica: Het Strooiestuk

17 oktober 2022 door Bas van Andel Reageer

In het in cultuur gebrachte deel van de Biesbosch ten westen van Werkendam lagen de gronden van een bekend geslacht akkerbouwers. Een deel van de in de Kooiwaard (zie kaart hieronder) gelegen gronden had een eigen (informele) naam: “Het Strooiestuk”. De familie wist niet waar de naam vandaan kwam. Hoe was men ooit aan die naam gekomen? Kaart van het betreffende gebied in … [Lees meer...] overEtymologica: Het Strooiestuk

Etymologica: Het raadsel van roest

10 oktober 2022 door Olivier van Renswoude 2 Reacties

Met ons woord voor ijzerbederf is iets vreemds aan de hand: roest en kennelijke evenknieën als Duits Rost en Engels rust zijn alle van Germaanse oorsprong doch niet of maar moeilijk te herleiden tot een enkele, gemeenschappelijke voorloper. Dit bemoeilijkt de algemeen aanvaarde duiding dat het woord verwant is aan rood. Verschil in … [Lees meer...] overEtymologica: Het raadsel van roest

« Vorige
Volgende »

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Jaap Harten • Mijn geboortedatum

Toen ik negen jaar was
sloop er een fout in de
geschiedenis, die niemand
meer uit zou kunnen gummen.

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • Twitter
  • YouTube

Agenda

5-6 oktober 2023: Morfologiedagen

5-6 oktober 2023: Morfologiedagen

22 september 2023

➔ Lees meer
11 oktober 2023: Inspiratiedag – Literaire helden in de klas #4

11 oktober 2023: Inspiratiedag – Literaire helden in de klas #4

22 september 2023

➔ Lees meer
27 september 2023: Samespraak – een online gesprek n.a.v. 25 jaar Collectie Ernst van Heerden

27 september 2023: Samespraak – een online gesprek n.a.v. 25 jaar Collectie Ernst van Heerden

21 september 2023

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

Geen neerlandici geboren of gestorven

➔ Neerlandicikalender

Media

Valkuile vir die Afrikaanse vertaler van Nederlandse romans

Valkuile vir die Afrikaanse vertaler van Nederlandse romans

21 september 2023 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Suriname, ik ben van Bea Vianen

Suriname, ik ben van Bea Vianen

19 september 2023 Door Vlogboek Reageer

➔ Lees meer
Esther Kinsky blijft verliefd op de bioscoop

Esther Kinsky blijft verliefd op de bioscoop

18 september 2023 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • Twitter
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2023 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact