• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Michiel de Vaan

Van Loubfläcke naar Sommersprosse

7 juni 2025 door Michiel de Vaan 2 Reacties

Dialektatlassen laten taal en geografie samenkomen, je zou ook kunnen zeggen: tijd en ruimte. Vandaag bespreek ik een boek dat weliswaar niet over het Nederlands gaat, maar waar Nederlandstaligen ook veel interessants in kunnen vinden. Het is een dik en kleurrijk salontafelboek dat je ook simpelweg online kunt lezen op https://dialektatlas.ch/, waar alle kaarten en … [Lees meer...] overVan Loubfläcke naar Sommersprosse

Hoe het Nederduits naar Friesland kwam

25 maart 2025 door Michiel de Vaan Reageer

Toevallig heb ik kort achter elkaar twee boeken over de geschiedenis van Friesland gelezen. Het eerste daarvan, Sandra Langereis’ recente biografie Machineman. De tijden van Eise Eisinga (2024) staat hier niet ter recensie maar riep wel een taalvraag bij mij op die in het tweede boek centraal staat. Eisinga (1744-1828) groeide op in Dronrijp en woonde daarna in Franeker, de … [Lees meer...] overHoe het Nederduits naar Friesland kwam

Etymologica: De herkomst van het Limburgse deelwoord op -ntere

4 december 2023 door Michiel de Vaan Reageer

In het midden en zuiden van Belgisch en Nederlands Limburg kennen de dialecten een deelwoord dat meestal op -ntere of -ntèère eindigt, al zijn er ook andere varianten. Het wordt gebruikt om een handeling of een toestand uit te drukken die gelijktijdig is met het hoofdwerkwoord. In het Nederlands kan het vaak met ‘al X-end’, ‘tijdens het X-en’ vertaald worden: zingentere trokke … [Lees meer...] overEtymologica: De herkomst van het Limburgse deelwoord op -ntere

Etymologica: teers ‘balk, penis’

3 januari 2022 door Michiel de Vaan Reageer

Het Nederlands kent zowel teers als taars, beide met de betekenissen ‘balk, dikke stok’ en ‘penis’ (en afgeleid daarvan ‘domme kerel’). De afwisseling tussen ee en aa wijst erop dat het oorspronkelijke woord teers was, waarvan de ee voor een r plus dentale medeklinker vooral in het Zuid-Hollands en Utrechts tot aa werd, zoals in haard, aarde, paars en andere woorden. Inderdaad … [Lees meer...] overEtymologica: teers ‘balk, penis’

Etymologica: Hongaren zijn geen tovenaren

7 juni 2021 door Michiel de Vaan 4 Reacties

Over de herkomst van Vroegnieuwnederlands unger, unjer ‘tovenaar’, ungersei ‘duivelszwam’ en Noord-Hollands unjer ‘heermoes’ Hongaar Van ‘Hongaar’ en ‘Hongaars’ komen in de geschiedenis van het Nederlands twee varianten voor. De oudere variant luidt Honger, hongersch, met de klemtoon op de eerste lettergreep. Die benaming is waarschijnlijk via het Duits ons taalgebied … [Lees meer...] overEtymologica: Hongaren zijn geen tovenaren

Jezuïetenpannen

3 januari 2020 door Michiel de Vaan 10 Reacties

Door Michiel de Vaan Een bezinnelijke Kerstvakantie thuis was het perfecte voorwendsel om Paul Begheyns De Nederlandse Jezuïeten. Een geschiedenis in 50 voorwerpen tot me te nemen. Het is een mooi uitgevoerd boekje met kraakheldere foto's en deskundig commentaar van een historicus die ons meeneemt naar alle hoofdstromingen en zijtakken van de Jezuïeten in Nederland tussen … [Lees meer...] overJezuïetenpannen

Maan(zaad)

7 maart 2019 door Michiel de Vaan 7 Reacties

Door Michiel de Vaan maan zn. ‘papaver’, maanzaad zn. ‘papaverzaad’ In het Middelnederlands vinden we vooral samenstellingen van maan of meen met de woorden kop en knop (een verwijzing naar de grote zaadbollen van de papaver), later ook met zaad:  mecopin (West-Vlaanderen, 1226–1250), mecoppen (Hs. De Vreese), macopijn (1287), mancopyn (1351), mancnop (Holland, 1450–1470) … [Lees meer...] overMaan(zaad)

Driewerff Leiden

31 januari 2019 door Michiel de Vaan Reageer

Er zijn maar weinig steden met een drievuldige oorsprong. Leiden is er zo een. In de Goederenlijst van de Utrechtse Sint Maartenskerk, uit de tiende eeuw, staan in de buurt van het huidige Leiden maar liefst drie villa’s (‘nederzettingen’) met de naam Leithon opgesomd. Hier is een uitsnede uit de tekst: In Holtlant IIII mansa. In prima Leithon II, in secunda I, in tertia I.  … [Lees meer...] overDriewerff Leiden

Tijdverlies

15 november 2018 door Michiel de Vaan 1 Reactie

Door Michiel de Vaan tijdverlies zn. ‘tijdverspilling, tijdverlies’ Samenstelling van tijd en verlies. Vroegmiddelnederlands titverlis betekent vooral ‘tijdverspilling, het verdoen van tijd’. Oudste attestatie in Dijn wise wort si sonder fel ende sonder tijtverlies dijn spel (van Maerlant, Spiegel Historiael, Eerste partie, 1283), en ook regelmatig na 1300, bijv. Al haer … [Lees meer...] overTijdverlies

zoeven

23 augustus 2018 door Michiel de Vaan 1 Reactie

Door Michiel de Vaan zoeven ww. ‘suizen, snorren’ Mogelijk in oorsprong een klanknabootsende vorm *sūf of *sōf, vgl. ook suizen uit klanknabootsend *sūs. De overlevering laat een opvallende verdeling zien: het woord komt eenmaal voor in het Middelnederlands, als gesoef ‘gehuil’ in 1360 (tgesoef van den heere ‘het gehuil van het leger’). Daarna pas weer in de 19e eeuw, als … [Lees meer...] overzoeven

Zieltogen

14 juni 2018 door Michiel de Vaan Reageer

Door Michiel de Vaan zieltogen ww. ‘op sterven liggen’ Middelnederlands sieltōghen ‘de laatste adem uitblazen, in doodsstrijd liggen’ (1455–1465, in Devote oefeninge van Brugman: Ooc sach se hem bleeck werden ende sieltoghen, ende in dat leste saghen se hem ... sinen geest geven); met Gelderse overgang o > a in Teuthonista (1477) syeltaighen ww., syeltaigher ‘die op … [Lees meer...] overZieltogen

wurgen

7 juni 2018 door Michiel de Vaan 3 Reacties

Door Michiel de Vaan wurgen ww. ‘de keel dichtknijpen’ Vroegmiddelnl. verworgen ‘wurgen’ (1240), worgen ‘bij de keel grijpen’ (1291–1300), ghewurghet ‘gewurgd’; Middelnl. worgen, verworgen ook onovergankelijk ‘stikken, smoren’, (1479). Nieuwnl. worgen (1510), gewercht (1573), wurgen (1617). Nog rond 1900 geldt worgen ook in het Noordnederlands als de standaardvariant, na … [Lees meer...] overwurgen

wuft

31 mei 2018 door Michiel de Vaan 2 Reacties

Door Michiel de Vaan wuft bn. ‘frivool’ Mnl. wijft ‘beweeglijk’ (1475–1495), Nnl. wift ‘beweeglijk, onbezonnen, lichtzinnig’ (1562), bw. wifjes ‘op levendige wijze’ (1659); met -u- Nnl. wuft ‘beweeglijk; dwalend, zwervend; lichtzinnig, onbestendig’ (1602), zelden wuf (1624). De u-vormen lijken vooral Hollands. Dialecten: Gronings, Oostfries wif ‘beweeglijk, wispelturig, … [Lees meer...] overwuft

Wichelen

24 mei 2018 door Michiel de Vaan Reageer

Door Michiel de Vaan wichelen ww. ‘voorspellingen doen uit tekens’ Middelnederlands vyghlen (1414), wijchelen ‘waarzeggen, voorspellen’ (1437). Nieuwnl. wijchelen ‘voorspellen’ (1528), wichelen (1588). Afleidingen onder andere Mnl. en Nnl. wichelare, wijchelaer, wijgheler ‘waarzegger’ en wichelije ‘waarzeggerij’. Zie voor de samenstelling wichelroede de desbetreffende … [Lees meer...] overWichelen

waterlander

10 mei 2018 door Michiel de Vaan Reageer

waterlander zn. ‘traan’   Waterlander (ca. 1300) betekent allereerst ‘bewoner van Waterland’, het gebied in Noord-Holland grofweg tussen Amsterdam en Edam. In verband met ‘huilen’ wordt het woord voor het eerst in 1561 aangetroffen in het spreekwoord De waterlanders op den dijck laten komen ‘beginnen te tranen’, in Sartorius’ bewerking en vertaling van Erasmus’ … [Lees meer...] overwaterlander

Vleet

3 mei 2018 door Michiel de Vaan 5 Reacties

vleet zn. ‘visnet; menigte’   Vroegmiddelnederlands vlete v. ‘bij één vissersboot behorende partij visnetten’ (1293–1298, Calais). Nieuwnl. vlete (1535), vleet (1630) ‘visnet, verzameling visnetten’, al de vleet ‘de hele boel’ (1612), bij de vleet ‘in overvloed’ (ca. 1720). In dialecten onder andere Westvlaams vlote, Zeeuws vloot, Zaans vleet naast vloot. Dezelfde … [Lees meer...] overVleet

zwachtel

5 april 2018 door Michiel de Vaan 7 Reacties

Door Michiel de Vaan zwachtel zn. ‘windsel’ Middelnederlands zwachtel (1421), swechtel (1425–1450) v. ‘doek, luier, windsel’. In de 15e eeuw is a-vocalisme kenmerkend voor Holland, e-vocalisme voor het Oostnederlands. In het zuiden wordt het woord niet aangetroffen. Nnl. swechtel ‘luier’ (1505, Antwerpen: Een Boecxken van deuocien gheheeten die Neghen couden), swachtel … [Lees meer...] overzwachtel

Zwerk

29 maart 2018 door Michiel de Vaan 4 Reacties

Door Michiel de Vaan zwerk zn. ‘hemel’ Vroegmiddelnederlands swerc o. ‘wolk, wolken’ (1285), swerkigh bn. ‘als van een donkere wolk’ (1285); Mnl. gheswerc ‘donkere wolken’ (1390-1410), beswerct ‘beneveld’ (1340-1360). Nnl. swerck ‘wolk, wolkendek’ (ca. 1500), swerrech (1612), swergh (1622), zwurf (18e eeuw, Den Haag), vaak ook ‘donkere, onheilspellende wolk(en)’ (va. 1500); … [Lees meer...] overZwerk

sneuvelen, sneven

22 maart 2018 door Michiel de Vaan 5 Reacties

Door Michiel de Vaan sneuvelen ww. ‘omkomen’ Mnl. snevelen ‘struikelen, vallen’ (1408), daarnaast sneuvelen en snovelen [waarin de o voor eu staat] (1399); bijna uitsluitend in het Noord-Nederlands. Nieuwnl. snevelen (1570), snuevelen, sneuvelen (1570), snuyvlen (1683, Gent) ‘struikelen, vallen; omkomen, vergaan, in de strijd vallen’; snevel, sneuvel ‘onheil, misstap’ … [Lees meer...] oversneuvelen, sneven

kreek

15 maart 2018 door Michiel de Vaan 4 Reacties

Door Michiel de Vaan kreek zn. ‘smal water’ Oudnederlands Creka (976), Crika (1003), grondbezit in Zeeland. Vroegmiddelnederlands van der Creke (1276, West-Holland), vander Kreke (Saaftinge), kreke ‘inham van de zee, ondiep water’ in Zuid-Holland en Zeeland (1321 Reimerswaal, 1324 ’s-Gravezande), nederzetting die Creke (Middelburg, 1341). Mogelijk is het bekende … [Lees meer...] overkreek

klovenier

8 maart 2018 door Michiel de Vaan 1 Reactie

klovenier zn. ‘schutter’   Middelnederlands coloverier (Brielle, 1445–1455) ‘schutter, soldaat die een schietbus ofwel colover bedient’, colloevenier (Dordrecht, 1451–1500, echter geciteerd in 1677), culuvrenier (Ieper, 1488), culoverier (Gent, 1489). Nieuwnederlands coluevrenier (Oudenaarde, 1507), culluevrier (Gent, 1510), collovrier en coluvrenier (Gent, … [Lees meer...] overklovenier

kleineren

1 maart 2018 door Michiel de Vaan 3 Reacties

kleineren ww. ‘in waarde verkleinen; krenken’   Middelnederlands cleeneren (1330-1332)? Nieuwnl. kleynéren ‘verminderen’ (1599, Kiliaan; naast kleynen met dezelfde betekenis), kleyneere (1648) ‘doen verminderen’, kleyneeren ‘minder (waard) worden’ (1671), kleineeren ‘minachten’ (1701). Nnl. vercleyneringhe ‘vermindering’ (1580) veronderstelt een ww. *verkléineren, in … [Lees meer...] overkleineren

zegge

15 februari 2018 door Michiel de Vaan 2 Reacties

zegge zn. ‘rietgras’ Middelnederlands alleen in plaatsnamen, bijv. Zecvelt (13e eeuw) ‘Zegveld’ (prov. Utrecht), Zegcamp, Zeccamp (1334, Moordrecht), Segacker (1417, Gelderland); cf. Schönfeld, Veldnamen in Nederland (1950), 65–66. Nieuwnederlands segge (1578), seck (1599, Zeeland), zegge (1608). In dialecten: Vlaams zagge, Zeeuws, Gronings, Drents sek, Twents zegge. … [Lees meer...] overzegge

Zavel

1 februari 2018 door Michiel de Vaan 3 Reacties

zavel zn. ‘zand, zandige grondsoort’   Oudnederlands Sauelberga ‘Zavelberg’ (1198), Middelnederlands Thomas de Zavle (Calais, 1282), savel m. ‘zand’ (1324), saveligh ‘zandig’ (1464), Savel ‘plein’ (1450–1470; waarschijnlijk als vertaling van Frans Sablon in dezelfde functie). Nieuwnl. sauel ‘zandige grond’ (1502), ‘grof zand’ (1552), zavel (1602); van de … [Lees meer...] overZavel

wouw (plant)

25 januari 2018 door Michiel de Vaan Reageer

Door Michiel de Vaan wouw ‘reseda luteola’, plant waaruit gele verfstof wordt gewonnen Middelnederlands woude v. (1288–1301) ‘wouw, plant gebruikt voor het verven van textiel’, wouwe (1498, Leiden), Nieuwnederlands woude (nog sporadisch in de 16e eeuw), wouwe (1554), wauwe (1562), wou (1531, Leiden), wouw (1696) ‘reseda, geelvervende plant’. Afleiding: Mnl. wouden ww. … [Lees meer...] overwouw (plant)

Volgende »

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Willem Bilderdijk • Vertalen

Geloof my vry, wat andren snoeven;
Die d’ echten smaak en geur wil proeven,
Drink’ uit de oorspronkelijke flesch!

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

JUNI ’57

Met niets meer bij me dan het te vlug geleefde,
nog in de flarden van haar vertrek gekleed,
loop ik het land op om naar de lucht te kijken
en hoe mijn liefde allengs in niets meer leek
op die voor haar.

Het is een juninacht – de kortste nacht
bijna. Ik voel met mijn hoofd het hooi van de opper
waartegen ik zit. Ik zie een blijvende
zonsondergang boven een vuurtorenlicht
en weinig sterren.

Bron: Spinroc en andere verzen, 1958

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

19 september 2025: Laatzomer Conferentie NDN

19 september 2025: Laatzomer Conferentie NDN

22 juni 2025

➔ Lees meer
2 juli 2025: Boekpresentatie ‘Een nieuw geluid’

2 juli 2025: Boekpresentatie ‘Een nieuw geluid’

21 juni 2025

➔ Lees meer
26-29 juni: Dichters in de Prinsentuin 2025

26-29 juni: Dichters in de Prinsentuin 2025

18 juni 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

sterfdag
1991 Cornelis Stutterheim
➔ Neerlandicikalender

Media

Hoe je taal maakt en hoe taal je raakt

Hoe je taal maakt en hoe taal je raakt

22 juni 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
De structuur van wetenschappelijke artikelen

De structuur van wetenschappelijke artikelen

21 juni 2025 Door Marc van Oostendorp 1 Reactie

➔ Lees meer
Het culturele landschap van Frits van Oostrom

Het culturele landschap van Frits van Oostrom

19 juni 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact