• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

klovenier

8 maart 2018 door Michiel de Vaan 1 Reactie

klovenier zn. ‘schutter’

 

Middelnederlands coloverier (Brielle, 1445–1455) ‘schutter, soldaat die een schietbus ofwel colover bedient’, colloevenier (Dordrecht, 1451–1500, echter geciteerd in 1677), culuvrenier (Ieper, 1488), culoverier (Gent, 1489).

Nieuwnederlands coluevrenier (Oudenaarde, 1507), culluevrier (Gent, 1510), collovrier en coluvrenier (Gent, 1512–1514), coleuvrenier (Gent, 1515), culverenier (Holland, 1514), cloevenier (Amsterdam, 1522), clovenier (Brielle, 1538), colveneur (Aalst, 1555), colveurier (1562, Naembouck), coleverier (1567, Junius), colveniers erve (Antwerpen, 1576), clovienier, cluyvenier, cleuvenier (Antwerpen, 1584), coloveniers gilde (Antwerpen, 1584), koluvrier (Kiliaan, 1599).

 

In het midden van de 15e eeuw in het Nederlands afgeleid van colovere, coluevere, culuevre, ‘schietbus, vuurroer’, Nnl. klover, dat omstreeks dezelfde tijd uit Frans queuleuvre (1429), couleuvre (1435), colouvre (ca. 1440) is ontleend. Het Franse wapen berust op overdrachtelijk gebruik van couleuvre ‘slang’ dat uit zich uit Latijn colubra had ontwikkeld; vgl. ook het gebruik in de 15e eeuw van Mnl. slange voor een bepaald type geschut.

 

De oudste Nederlandse vormen zijn coloverier, coleuverier, afgeleid met het suffix –ier van colover, coleuver ‘schietbus’. In theorie zou de beroepsnaam op –ier al in het Frans gevormd kunnen zijn, maar van het bestaan van een dergelijk Frans woord wordt nergens melding gemaakt. In plaats daarvan kent het 15-e eeuwse Frans de couleuvrinier ‘soldaat die een couleuvrine bedient’, het wapenwoord dat couleuvre was gaan vervangen.

 

Al vanaf 1488 wordt, zowel in Vlaanderen als in Holland, een Nederlandse afleiding met –enier aangetroffen (culuvrenier, coluevrenier, culverenier). Als we de Dordtse vorm colloevenier als onzeker beschouwen zijn vormen als cloevenier, klovenier van iets later datum. Die zijn uit colovenier ontstaan door verlies van de onbeklemtoonde klinker, vgl. courant > krant, couleur > kleur.

 

Op het eerste gezicht lijkt in klovenier de eerste r van c(o)lover-ier door een n te zijn vervangen, dus met eenzelfde dissimilatie van r_r tot n_r als bijv. in kamerier >> kamenier; dat is de tot dusverre gangbare interpretatie. Maar ook denkbaar is dat klovenier berust op het oudere coloevrenier, waarbij de eerste r door dissimilatie r_r, of omdat onbeklemtoond -vre- een ongebruikelijke combinatie was, geheel verdween.

 

De variant kolvenier die in de 17e eeuw wel gevonden wordt, is volgens sommigen door analogie met kolf ontstaan, maar de Zuidnl. varianten met colv- reeds in de 16e eeuw suggereren eerder dat in sommige dialecten niet de eerste maar de tweede onbeklemtoonde klinker in colo- wegviel.

Afbeeldingsresultaat voor couleuvrine

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: Addenda EWN, etymologie

Lees Interacties

Reacties

  1. Klaas Jac. Eigenhuis zegt

    25 april 2018 om 14:20

    Het stukje -ier komt in talloze nl woorden voor, en ook in de vogelnamen Brauwier, Klauwier, Kopier, Passagier, Plevier en Tapier ‘Tapuit’ [Eigenhuis, EENO]. Ik voer bovendien nog

    Rapierlijster Rapierelijster Rapiereklijster Volksnaam voor de Koperwiek in Moorslede (WVl) [WVD 1996: 64; niet opgenomen in Blok & Ter Stege 1995].
    Rapiere ‘land waarop Rapen Brassica rapa verbouwd (gaan) worden’, dus ook ‘vooralsnog braakliggend veld’ uit fra ravière (1539) [Debrabandere WEW 2002: 309, OVEW 2005: 309 i.v. ww. rapieren]. Het gaat dus niet om het steekwapen uit fra (épée) rapière (1479), als eventuele verwijzing naar de streepjes/v’tjes op de borst bij de Lijstersoorten.
    Benoemingsmotief ws. naar het zoeken naar voedsel op braakliggende veldjes zoals ook gemotiveerd in Balklijster ♤, een brabants/kempense naam voor de Grote Lijster ♤ [Eigenhuis 2004: 58-59] ofwel gemotiveerd als bij Looflijster ♤ [Eigenhuis 2004: 335; Swanenberg 2000: 72 i.v. Zanglijster; contra Blok & Ter Stege 1995: 188].
    Etymologie Raap zie Eigenhuis, Verklarend en etymologisch woordenboek van de Nederlandse plantennamen in prep. Zie ook Raep-hoen in Eigenhuis, EENO.
    Etymologie -ier zie Eigenhuis EENO. Voor het personificerend suffix -(en)ier bij znw.en en (in het geval van vliegenier ‘piloot’) ww.en zie EWN-2 2005: 495.
    KJE

    Beantwoorden

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Willem Bilderdijk • Vertalen

Geloof my vry, wat andren snoeven;
Die d’ echten smaak en geur wil proeven,
Drink’ uit de oorspronkelijke flesch!

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Agenda

19 september 2025: Laatzomer Conferentie NDN

19 september 2025: Laatzomer Conferentie NDN

22 juni 2025

➔ Lees meer
2 juli 2025: Boekpresentatie ‘Een nieuw geluid’

2 juli 2025: Boekpresentatie ‘Een nieuw geluid’

21 juni 2025

➔ Lees meer
26-29 juni: Dichters in de Prinsentuin 2025

26-29 juni: Dichters in de Prinsentuin 2025

18 juni 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1774 Matthijs Siegenbeek
1872 Jacobus Heinsius
➔ Neerlandicikalender

Media

Hoe je taal maakt en hoe taal je raakt

Hoe je taal maakt en hoe taal je raakt

22 juni 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
De structuur van wetenschappelijke artikelen

De structuur van wetenschappelijke artikelen

21 juni 2025 Door Marc van Oostendorp 1 Reactie

➔ Lees meer
Het culturele landschap van Frits van Oostrom

Het culturele landschap van Frits van Oostrom

19 juni 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
%d