• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Anders ga je met pensioen!

15 oktober 2021 door Alex Reuneker 1 Reactie

Ter gelegenheid van het afscheid van Arie Verhagen als hoogleraar aan de Universiteit Leiden publiceren we deze week elke dag een column uit Aries netwerk. Een constructicon (2016), dat vanaf deze week on-line is. Vandaag de column van Alex Reuneker. Foto: Ronny Boogaart.

Het bijwoord anders kent volgens Smessaert en Van Belle (2010) drie typen gebruik, als in (1)-(3).

(1)          Ze zullen zich morgen anders gedragen (dan vorige keer).

(2)          Doe wat men je vraagt. Anders krijg je de baan niet.

(3)          Volgens het weerbericht gaat het regenen. Het ziet er anders niet naar uit.

In (1) markeert anders een vergelijking en in (2) wordt het bijwoord voegwoordelijk gebruikt – niet om een vergelijking, maar om een ‘negatieve voorwaarde’ uit te drukken.2 In (3) markeert anders commentaar op de voorgaande uiting. De directheid van het contrast gemarkeerd door anders neemt af van (1) tot (3), evenals de mate van syntactische integratie. Smessaert en Van Belle beargumenteren dat de typen anders in (1)-(3) respectievelijk een ideationele, een tekstuele en een interpersoonlijke functie uitvoeren en verschillende grammaticalisatiestadia representeren.

 Naast het gebruik in (1)-(3) wordt anders ook zelfstandig gebruikt, zoals in (4) en (5).

(4)          Anders zet u uw 30 kg wegende hutkoffer even op m’n voet neer… #bedankt #treinleven

(5)          Anders haal je even elke 3 seconden je neus op! #treinleven

Vergeleken met de typen in (1)-(3) lijkt anders hier het meest op (3), omdat het bijwoord noch vergelijkend is, noch afhankelijk van een antecedent. Het bijwoord wordt hier echter niet gebruikt om commentaar te leveren op de voorgaande uiting, maar om een situatie te evalueren. Dit gebruik is vergelijkbaar met het zelfstandig gebruik van het voegwoord of, zoals hieronder.

(6)          Of je gaat even met je schoolreis klas met drukke kinderen in de stiltecoupe zitten. #treinleven #zehebbenweleenleukedag

De constructie in (4) en (5) kenmerkt zich door anders op de eerste zinsplaats, de persoonsvorm in de tegenwoordige tijd, het onderwerp in de tweede persoon3 en de frequente aanwezigheid van partikels – met name even, zoals in de bovenstaande voorbeelden. Deze evaluatieve variant kan worden onderscheiden van de directieve variant die wordt gebruikt om suggesties te doen, zoals in (7) en (8).

(7)          Nou anders loop jij even verder ‘t lijstje door. (CGN, #fn000317.29)

(8)          (Moeder tegen kind:) Anders ga je lekker een ijsje halen.

Het directieve aspect is nog wel te herkennen in (4) en (5), maar wordt tegengewerkt door de werkelijkheidsstatus van de beschreven situatie; de situaties in (7) en (8) zijn wenselijk in plaats van werkelijk, maar in (4) en (5) zijn ze al verwezenlijkt op het moment van spreken. De suggestie in de directieve variant gaat nooit tegen het belang van de spreker in, terwijl dat bij de evaluatieve variant juist wel het geval is. De botsing tussen aansporing (wenselijk) en beschrijving (onwenselijk) levert zo een ironische, negatieve evaluatie op die ontbreekt in de directieve variant.4 Te midden van de positieve suggestie (wenselijk, onwerkelijk) en negatieve evaluatie (onwenselijk, werkelijk) vinden we een eveneens ironische tussenvorm waarmee een negatieve suggestie wordt geuit, zoals in (9).

(9)          (Tegen rumoerige bioscoopgangers:) Anders houd je even je mond!

In een corpus van 17.000 tweets met de hashtag ‘treinleven’ – opgezet voor onderzoek naar insubordinatieverschijnselen – komt de evaluatieve anders-constructie negen keer voor. Om erachter te komen waar de evaluatieve functie van de constructie vandaan komt, loont het de moeite om de overeenkomsten in gebruiksgevallen te bekijken. De evaluatie kent altijd een aspect van verbazing over een contrast tussen twee perspectieven (cf. polyfonie; Ducrot 1996). Het ene perspectief doet een beroep op gedeelde achtergrondkennis (cf. common ground; Clark 1996) – of, specifieker, een norm – en het andere perspectief bevat een daar buiten vallende situatie. In (4) zijn dat bijvoorbeeld ‘plekken om een koffer neer te zetten’ en de onverwachte situatie waarin de koffer op de voet van de spreker wordt gezet. Waar de directieve variant in (7) en (8) gebruikt wordt om een voorstel te doen nadat andere (voor de hand liggende) opties zijn overwogen, worden die opties in de evaluatieve variant verondersteld te contrasteren met de geobserveerde situatie. In (5) zou dat contrast – zonder verdere context – kunnen bestaan tussen ‘dingen die je zonder irritatie op te wekken kunt doen in de trein’ en het geobserveerde gedrag – het zeer frequent ophalen van de neus.

 De evaluatieve functie laat zien dat we met een constructie op het interpersoonlijke of intersubjectieve niveau van taalgebruik (Verhagen 2005) te maken hebben. Het contrast en de negatieve evaluatie laten dan ook zien waarom de titel van deze bijdrage vreemd aandoet: het pensioen van Arie komt, gezien zijn 65 jaar, helemaal niet onverwacht en het geluk en de rust die ik mijn promotor toewens, zijn volkomen incompatibel met elke vorm van negatieve evaluatie.

Noten

1.   Met veel dank aan Eva Rieborn voor discussie en suggesties.

2.   Zie Reuneker (2016) voor andere manieren om impliciet conditionaliteit uit te drukken.

3.   De tweede persoon kan hierbij ook naar de spreker zelf verwijzen, als in ‘Anders stap je met je brakke hoofd in de verkeerde trein #treinleven.’

4.   De constructie wordt vooral gebruikt voor negatieve evaluaties, maar het corpus bevat ook een geval van mogelijk positieve evaluatie: ‘Anders sta je met je hoofd in de #metro #treinleven #HSL.’ Dit geval is, in zoverre dat op basis van de weinige corpusdata kan worden gezegd, afwijkend, ook omdat geen actie, maar een toestand wordt voorgesteld.

Referenties

Clark, H. H. (1996). Using language. Cambridge; New York: Cambridge University Press.

Ducrot, O. (1996). Slovenian Lectures: Argumentative Semantics. (I. Ž. Žagar, Ed.). Ljubljana: ISH.

Reuneker, A. (2016). Conditional use of prepositional phrases in Dutch: the case of zonder (‘without’). In: J. Audring & S. Lestrade (eds.), Linguistics in the Netherlands, 33. Amsterdam: John Benjamins, 121-134.

Smessaert, H., & W. Van Belle (2010). From manner expression to attitudinal discourse marker: The case of Dutch anders. In: A. Van linden, J.-C. Verstraete, & K. Davidse (eds.), Typological Studies in Language. Amsterdam: John Benjamins, 137-190.

Verhagen, A. (2005). Constructions of intersubjectivity. Discourse, syntax, and cognition. Oxford: Oxford University Press.

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel, Uitgelicht Tags: constructies

Lees Interacties

Reacties

  1. Berthold van Maris zegt

    17 oktober 2021 om 01:03

    Prachtige foto !

    Beantwoorden

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Twan Vet • Ochtendkrant

Morgen mag je heus wel weer over de wereld
lezen, maar vandaag nog niet. Dus blijf in bed.
Ik heb al thee voor je gezet.

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

OP EEN AFGEWEZEN HARING

Nee, haring moet je maar niet eten,
op zeebanket rust een bezwaar,
dan krijg je van die gekke dromen
met rare lintjes in het haar.

Bron: Barbarber, december 1971

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

14 juni 2025: Programma rondom Een nieuw geluid

14 juni 2025: Programma rondom Een nieuw geluid

11 juni 2025

➔ Lees meer
23 juni 2025: Boekpresentatie Nicoline van der Sijs

23 juni 2025: Boekpresentatie Nicoline van der Sijs

4 juni 2025

➔ Lees meer
2 oktober 2025: Symposium ‘Podium veur de Streektaol’

2 oktober 2025: Symposium ‘Podium veur de Streektaol’

2 juni 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

sterfdag
1973 Leendert van Dis
2020 Flip G. Droste
➔ Neerlandicikalender

Media

Inspiratiesessies in het Universitair Museum Utrecht

Inspiratiesessies in het Universitair Museum Utrecht

11 juni 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
De Inktpodcast 29: Muziek voor tekst deel I

De Inktpodcast 29: Muziek voor tekst deel I

10 juni 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Taal doe je samen

Taal doe je samen

9 juni 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
 

Reacties laden....
 

    %d