• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Arie kwam aanlopen/aangelopen

11 oktober 2021 door Maaike Beliën 4 Reacties

Vandaag geeft Arie Verhagen zijn afscheidscollege als hoogleraar Taal, Cultuur en Cognitie aan de Universiteit Leiden. Toen hij vijf jaar geleden afscheid nam als hoogleraar Nederlandse Taalkunde kreeg hij “Aries netwerk. Een constructicon” aangeboden. Het boek als geheel en de 72 individuele columns zijn vanaf vandaag on-line te vinden. Deze week publiceren we hier elke dag een column uit het boek, vandaag die van Maaike Beliën.

‘Arie kwam aanlopen.’ Of zeg je ‘Arie kwam aangelopen?’ Dat kan allebei. Het hangt er gedeeltelijk van af waar je vandaan komt. Volgens de Algemene Nederlandse Spraakkunst hebben sprekers in het noorden van Nederland een voorkeur voor de infinitief, aanlopen, en sprekers in het zuiden van Nederland en in België voor het voltooid deelwoord, aangelopen.

Maar er lijkt ook een subtiel betekenisverschil te zijn. Met het voltooid deelwoord, aangelopen, klinkt de beweging wat meer afgerond dan met de infinitief, aanlopen. Ebeling (2006: 418) zegt over vergelijkbare voorbeelden dat met het voltooid deelwoord het ‘arriveren’ wordt geactiveerd, en met de infinitief het ‘onderweg zijn’ (zie ook Honselaar 2010; Beliën 2016).

Nog los hiervan is de betekenis van dit soort zinnetjes al behoorlijk complex. ‘Arie kwam aanlopen’: slechts drie woorden, maar we moeten ons heel wat voorstellen om de volledige betekenis te begrijpen. Te beginnen met Arie natuurlijk, maar dat complexe concept laat ik voor het gemak aan de lezer zelf over.

Komen drukt uit dat iemand beweegt in de richting van een gezichtspunt. Dat kan de positie van de spreker zijn (‘Ah, daar komt Arie al aanlopen!’), maar ook een ander punt dat centraal staat op het moment van de uiting, zoals de positie van de verdachte in het volgende verslag: ‘Toen Van ‘t H. vertelde dat hij zijn kinderen al drie maanden niet had gezien, brak zijn stem en kwam de raadsman aansnellen met een glas water’ (de Volkskrant, 28 mei 2015).

Hoe er bewogen wordt, beschrijft het werkwoord dat volgt op aan-. Dat kan een bewegingswerkwoord zijn, zoals lopen of huppelen, maar ook een werkwoord dat een ander soort ‘gedrag’ uitdrukt, zoals kwispelen of ratelen:

(1)    Een groep schoolkinderen kwam aangehuppeld (Gisa Klonne, Verzwegen moeder)

(2)    Een ridgeback kwam aangekwispeld (Adriaan van Dis, Tikkop)

(3)    Vóór de deur, die open stond, kwam een straatorgel aangerateld (Cyriel Buysse, Verzameld werk)

Verder is de constructie ‘duratief’: of nu het voltooid deelwoord of de infinitief wordt gebruikt, de beweging wordt voorgesteld als zich voltrekkend (Booij & Audring 2007, Honselaar 2010, Beliën 2016). De verleden tijd van kwam in de zinnen hierboven, bijvoorbeeld, verwijst steeds naar een moment in het verleden dat een ‘intern perspectief’ biedt op de beweging: die is op dat moment aan de gang.

Wat aan– bijdraagt aan de constructie, tot slot, is niet eenvoudig te vatten. De Van Dale (12e druk, 1995) beschrijft deze gebruikswijze van aan– apart, als ‘op de door het grondwoord genoemde wijze naderen (alleen in de vorm van het infinitief of het voltooid deelwoord gebruikt, in combinatie met komen)’. Booij en Audring (2007) wijzen erop dat de werkwoorden met aan– niet buiten deze constructie voorkomen (cf. Ebeling 2006): ‘Arie liep aan’, bijvoorbeeld, is een rare zin, net als ‘Een straatorgel ratelde aan.’

Al met al, een prachtig voorbeeld van een constructie. Met twee vaste elementen, komen en aan-, en twee ‘lege’ slots: het onderwerp en het werkwoord dat volgt op aan-. En samen beschrijven die een ‘bewegingsgebeurtenis’ in allerlei facetten: duratief, met een bepaalde wijze van bewegen, en in de richting van een contextueel te begrijpen gezichtspunt.

Referenties

Beliën, Maaike (2016). Exploring semantic differences in syntactic variation: Dutch komen (‘come’) with a past participle or an infinitive.  In: Anne Bannink & Wim Honselaar (red.), From variation to iconicity: Festschrift for Olga Fischer. Amsterdam: Pegasus, 17-32.

Booij, Geert & Jenny Audring (2007). Uitgezwaaid en aangezwaaid: Morfologische en syntactische participiumconstructies. Nederlandse Taalkunde 12, 52-62.

Ebeling, Carl L. (2006). Semiotaxis: Over theoretische en Nederlandse syntaxis. Amsterdam: Amsterdam University Press.

Honselaar, Wim (2010). The infinitive or the past participle with the verb KOMEN in Dutch: variation or opposition? In: J. Chojak, T. Korpysz & K. Waszakowa (red.), Człowiek. Słowo. Swiat. Warschau: Wydawnictwo Uniwersitetu Warszawskiego, 316-325.

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel, Uitgelicht Tags: constructies

Lees Interacties

Reacties

  1. klaas zegt

    12 oktober 2021 om 06:35

    “…werkwoorden met aan– niet buiten deze constructie voorkomen”
    uitzondering: ‘aanvallen’ (de vijand viel aan)

    Beantwoorden
    • Peter-Arno Coppen zegt

      12 oktober 2021 om 09:21

      Het gaat om werkwoorden met de betekenis ‘‘op de door het grondwoord genoemde wijze naderen”. ‘Aanvallen’ betekent niet “op een vallende wijze naderen”.

      Beantwoorden
      • Marc van Oostendorp zegt

        12 oktober 2021 om 10:01

        Aanvallen is als aanvliegen.

        Beantwoorden
  2. klaas zegt

    13 oktober 2021 om 08:25

    Gelukkig trekken schrijvers zich nergens wat van aan: Tip Marugg, “De morgen loeit weer aan”

    Beantwoorden

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

E. du Perron • Reisverhaal

De ander, die dikwijls sprak over de dood,
roemde de natuur, doorzocht alle hoeken,
en ademde diep; de een las in boeken
gedachten van derden, zijn dagelijks brood.

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

LEER DER PROPORTIËN

Het teentje maan dat gisteren te klein was
maar nu zo klein dat ik het op zijn plaats vind staan,
er is steeds minder nodig om het te bedekken,
steeds minder nodig om het te verstaan.

Bron: Het zinrijk, 1971

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

25 mei & 21 juni 2025: Leidse Zang voor Kerk en Kroeg

25 mei & 21 juni 2025: Leidse Zang voor Kerk en Kroeg

21 mei 2025

➔ Lees meer
21 juni 2025: J.H. Leopold-lezing

21 juni 2025: J.H. Leopold-lezing

19 mei 2025

➔ Lees meer
20 juni 2025: Lezingenmiddag Indische Letteren

20 juni 2025: Lezingenmiddag Indische Letteren

19 mei 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1903 Cornelis Stutterheim
1904 Leendert van Dis
sterfdag
2020 Hugo Ryckeboer
➔ Neerlandicikalender

Media

Van Hogwarts naar Zweinstein

Van Hogwarts naar Zweinstein

20 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Verschenen: Romanreuzen

Verschenen: Romanreuzen

15 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
25. alkalommal rendezték meg a Magyarországi Néderlandisztika Napját

25. alkalommal rendezték meg a Magyarországi Néderlandisztika Napját

15 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
 

Reacties laden....
 

    %d