• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Zich beseffen, hoe fout is dat?

17 oktober 2021 door Wouter van Wingerden 1 Reactie

Een klassieke kwestie: ‘beseffen’ of ‘zich beseffen’? Hoewel ‘zich’ fout wordt genoemd, is het prima verklaarbaar (en niet erg).

Het is nog altijd een van de bekendste taalfouten waar je ‘schoolmeesters’ mee op de kast kunt krijgen: zich beseffen in plaats van beseffen. De meerderheid vindt het verkeerd, en nóg meer mensen vinden het ook echt niet mooi.

Verkeersovertreding

Gek genoeg komt zich beseffen wél heel vaak voor, ook bij mensen die – als je ze de kwestie voorlegt – prima weten hoe het hoort. Je kunt het vergelijken met een kleine verkeersovertreding, zoals geen richting aangeven op de fiets: we weten dat het fout is, maar de meeste mensen doen het soms toch. Meestal zelfs onbewust.

Beseffen of zich beseffen: als je die kwestie aan gerenommeerde taaladviseurs voorlegt, zoals Jan Renkema, Taaladvies.net en Onze Taal, zeggen ze allemaal onomwonden dat zich beseffen fout is. Bij beseffen hoort nooit een wederkerend voornaamwoord, en daar hebben we het dan maar mee te doen. Maar waarom is dat eigenlijk zo en hoe kan het dat een vorm van zich er toch zo vaak bij opduikt?

Zich is een ‘wederkerend voornaamwoord’. Het verschijnt onder meer bij ‘wederkerende werkwoorden’, zoals zich vergissen en zich gedragen, en het krijgt in de eerste en tweede persoon een andere vorm: ‘wij gedragen ons’, ‘je vergist je’.

Wederkerende betekenis

Beseffen betekent zoiets als ‘heel goed weten, je ervan bewust zijn of worden’. Het lijkt wel of beseffen een ‘wederkerende’ betekenis in zich heeft: het is iets wat je doet en wat tegelijkertijd effect op jezelf heeft – je denkt over iets na en het leidt tot een bepaald inzicht. (Een ‘mentale handeling’, noemt grammatica-expert Peter-Arno Coppen dat.)

Er zijn twee synoniemen van iets beseffen die allebei wél zich bevatten: zich ergens van bewust worden/zijn en zich iets realiseren. Misschien verklaart de betekenis van beseffen dus de opkomst van zich.

Soms wordt zich beseffen een contaminatie genoemd van beseffen en zich realiseren, maar dat is niet per se het geval. Trouwens, met zich realiseren gebeurt soms het omgekeerde: ‘Hij realiseerde hoe ziek hij was geweest.’ Het weglaten van zich is misschien wel eerder invloed van het Engels (‘he realised’) dan hypercorrecte angst voor zich.

zich beseffen in 1919

Het ‘moderne’ zich beseffen is lange tijd zeldzaam geweest. Een voorbeeld uit 1919: “Ieder besefte zich de zware verantwoordelijkheid en deed wat hij voor God en zijn geweten als de redding van het vaderland beschouwde.” (Afbeelding: Delpher.) Pas vanaf de jaren zeventig dringt zich beseffen vaker door in kranten.

Hoewel de taalnorm in deze kwestie nog altijd duidelijk is, verandert er wel iets. Van de zestigers vindt 72% zich beseffen pertinent fout, bleek uit mijn grote enquête in 2016. Bij de twintigers was dat maar 45%. Over een halve eeuw hebben we misschien wel een nieuwe norm.

Schrijftaal versus spreektaal

Vermijd zich beseffen vooralsnog dus maar in geschreven taal. Het geldt daarin voor veel mensen als fout. In gesproken taal komt het al zo vaak voor dat je je er beter niet druk om kunt maken. Zelf maak ik me er sowieso niet druk om, ook al besef ik me dat niet iedereen me die nieuwlichterij in dank afneemt.

Of zullen we die regel met z’n allen gewoon nu alvast lekker overboord gooien? Wie durft?

Zie ook het interessante artikel ‘Zich beseffen, zich bedenken, zich begrijpen’ van Jan Stroop, over het voortdurend verdwijnen en verschijnen van me/zich bij die werkwoorden.

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: normen, taaladvies

Lees Interacties

Reacties

  1. Weia Reinboud zegt

    18 oktober 2021 om 10:06

    Wat is het in het Duits? Mijn Limburgse oma (Sittard 1891) bezigde een aantal wederkerige woorden die niet AN waren. Maar wel Duits.

    Beantwoorden

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Frans Buyle • Anders

Het was anders. De wind
was anders van toon.
Ik vroeg de weg: het kind
aarzelde ongewoon.

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

BERICHT HOE WE ZITTEN

Adem zien te halen
is het enige en
kijken of er geen paard aan komt.
 

Bron: Het Zinrijk, 1971

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

25 augustus 2025: Het Colloquium Neerlandicum 2025

25 augustus 2025: Het Colloquium Neerlandicum 2025

23 juni 2025

➔ Lees meer
19 september 2025: Laatzomer Conferentie NDN

19 september 2025: Laatzomer Conferentie NDN

22 juni 2025

➔ Lees meer
2 juli 2025: Boekpresentatie ‘Een nieuw geluid’

2 juli 2025: Boekpresentatie ‘Een nieuw geluid’

21 juni 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1934 Dirk Bakker
sterfdag
1991 Karel Meeuwesse
➔ Neerlandicikalender

Media

Hoe je taal maakt en hoe taal je raakt

Hoe je taal maakt en hoe taal je raakt

22 juni 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
De structuur van wetenschappelijke artikelen

De structuur van wetenschappelijke artikelen

21 juni 2025 Door Marc van Oostendorp 1 Reactie

➔ Lees meer
Het culturele landschap van Frits van Oostrom

Het culturele landschap van Frits van Oostrom

19 juni 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
%d