Maar liefst vier miljoen mensen in Nederland spreken Nedersaksisch, een streektaal die allerlei variaties kent; en ook in het noordelijke deel van Duitsland vind je deze officieel erkende streektaal terug. Alleen al in Nederland zijn echter grote verschillen te zien in het schrijven en spreken. ‘De taal van Ommen en contreien’ maakt dat duidelijk zichtbaar in de vele citaten die bij de woorden in dit woordenboek staan vermeld. De auteur, Gerrit Jan Martens, werpt echter ook licht op de overeenkomsten tussen de dialecten die tot het Nedersaksisch behoren en hij licht toe hoe sommige woorden zich in de loop der tijd hebben ontwikkeld. Zo krijgt de lezer haast terloops tevens een kijkje in de geschiedenis van het platteland in Nederland.
Emeritus predikant Gerrit Jan Martens heeft met dit woordenboek gepoogd om mensen te laten ervaren hoe streektaal in het dagelijkse leven wordt gebruikt. Als uitgangspunt nam hij de verhalen van zijn plaatsgenoot Dieks Makkinga die in Ommen veel bekendheid geniet. Al gauw breidde hij dat uit met vele citaten uit de gedichten van Johanna van Buren en korte fragmenten uit ‘De Darde Klokke’, het historisch tijdschrift van Ommen. Ook bezocht hij voor research de IJsselacademie in Kampen. Daar schreef hij gegevens met de hand over uit een enquête waaraan 60 plaatsen in Overijssel hadden meegewerkt. Zijn familie voorzag hem bovendien ruim 15 jaar van allerlei krantenknipsels en historisch materiaal.
Bij vele woorden in ‘De taal van Ommen en contreien’ wordt iets verteld over de etymologische herkomst: Wanneer werd een woord voor het eerst gebruikt? Uit welke taal is het afkomstig en wat betekende het oorspronkelijk? Symbolen in de kantlijn maken duidelijk wanneer sprake is van typisch streektaal bij spreekwoorden en gezegden. Ook wordt een beknopte uitleg gegeven van kenmerkende afwijkingen in spelling en grammatica, zoals de vervoeging van sterke werkwoorden.
‘De taal van Ommen en contreien’ bestaat uit twee delen: een deel Sallands-Nederlands en een deel Nederlands-Sallands. Het deel Sallands-Nederlands omvat ongeveer 250 pagina’s met Ommer dialectwoorden, gevolgd door een grammaticale beschrijving, betekenisuitleg en vaak nadere toelichting. Het tweede deel bevat een woordenlijst Nederlands-Sallands van ongeveer 50 pagina’s, en is een handig hulpmiddel als ingang op het eerste gedeelte.
Behouden voor een volgende generatie
Het belang van ‘De taal van Ommen en contreien’ wordt mooi door prof. dr. Nicoline van der Sijs in haar bijdrage aan het woordenboek beschreven: “De dialecten staan in het Nederlandstalige gebied onder druk en veranderen onder invloed van het Standaardnederlands. Dat maakt het des te belangrijker dat dialectsprekers hun moedertaal opschrijven. Dialecten verdienen het om bewaard te blijven en te worden doorgegeven aan een volgende generatie: bij voorkeur via de moedertaal, maar nu dat steeds minder vaak gebeurt, dan in ieder geval op schrift. De verschijning van dit woordenboek is dus verheugend nieuws. Dit woordenboek vormt een prachtige fonkelnieuwe bouwsteen aan het grotere gebouw van het Woordenboek van de Overijsselse Dialecten, waaraan sinds 1998 wordt gewerkt.”
‘De taal van Ommen en contreien’ werd geschreven door drs. Gerrit Jan Martens. Het woordenboek telt 312 pagina’s en is tot 1 december 2021 in de voorverkoop te bestellen bij www.bestelmijnboek.nl voor € 24,95. Daarna is het voor € 27,95 verkrijgbaar.
Ik ben hier zeer benieuwd naar ! Jan