Bedreigen en beloven

De parlementaire democratie in Nederland heeft een nieuw dieptepunt bereikt: voor het eerst in decennia heeft een Kamerlid een ander Kamerlid in de nationale vergaderzaal persoonlijk bedreigd. Althans, een FvD-Kamerlid voegde de D66’er Sjoerd Sjoerdsma toe: “Uw tijd komt nog wel, want er komen tribunalen.”

Er zijn dan altijd slimmerds die opmerken dat dit geen bedreiging is, want je mag toch wel iemand voor het gerecht dagen, kom nu toch! Gelooft Sjoerd Sjoerdsma soms niet in de rechtsstaat, dat hij weigert voor een tribunaal te verschijnen? Bovendien, die man van de FvD zei toch niet ‘ik bedreig u’?

Maar dat is een van de aspecten die bedreigingen anders maken dan beloften. Op het eerste gezicht lijken die werkwoorden op elkaar: de spreker zegt dat hij iets zal doen als de luisteraar iets doet of iets nalaat. Het verschil is natuurlijk dat een belofte gaat over iets dat de luisteraar waarschijnlijk aangenaam vindt, en een bedreiging iets benoemt dat hij juist liever niet ziet. Dat lijkt op het eerste gezicht het hele verschil.

Pistool

Maar er zijn er meer Een belofte kun je best expliciet maken. Je kunt zeggen “ik. beloof je honderd euro als je nu hier komt!” of “ik beloof dat ik ophoud met die nare praatjes”, maar het is ongebruikelijk om te zeggen “ik bedreig je met de dood als je mij geen honderd euro geeft!” In plaats daarvan zeg je in voorkomende gevallen eerder “Honderd euro of je gaat eraan!”, wat strikt genomen alleen maar een imperatief is. Beloften kun je natuurlijk ook impliciet laten (“Honderd euro als je nu ophoudt!”), maar bij bedreigingen is dat impliciet laten zo’n beetje de enige mogelijkheid.

Veel bedreigingen zijn zelfs nog veel implicieter. “Ik weet waar je dochter op school zit.” “Mooi huis heb je.” “Jij wilde toch volgend jaar promotie maken?” Zulke zinnen zijn vrijwel niet te interpreteren als beloften (‘ik ga rozen naar je dochter werpen’, ‘bij zo’n mooi huis past een fraaie auto’, ‘ik ga werken aan die promotie’).

Sterker nog, iemand bedreigen kun je ook non-verbaal doen, terwijl dat bij beloften veel moeilijker is. Er bestaat geen beloftetegenhanger van het paardenhoofd in bed. Je kunt iemand een pistool laten zien, en dan geldt dat vaak als een bedreiging, maar als je iemand een gouden ketting laat zien, geldt dat niet zo snel als een belofte, tenzij je er een aantal dingen omheen zegt. Je kunt, kortom, iemand bedreigen met een wapen, maar je kunt niet iemand beloven met een sieraad.

Wantrouwen

Nog een verschil tussen beloften en bedreigingen: aan de eerste word je meestal gehouden, aan de tweede niet. Als je zegt “een euro voor een kusje!” en je krijgt je kusje, kan iemand na gedane zaken komen vragen om die euro, maar als je zegt “als je mij een kus geeft, krijg je een klap!” zal na afloop niemand aandringen op die klap.

Bedreigingen zijn met dat alles veel lastiger te vangen dan beloften. Waarom dat zo is, is eigenlijk een beetje onduidelijk, het geldt voor zover ik weet ook niet alleen voor onze taal of onze cultuur.

Terug nu naar “Uw tijd komt nog wel, want er komen tribunalen.” Inderdaad is “ik daag u voor het gerecht!” ook een bedreiging – zelfs als je onschuldig bent, is het niet leuk om naar de rechter te moeten en dat is wat de spreker desalniettemin aankondigt. Maar het is waar dat deze bedreiging in de Kamer waarschijnlijk niet tot veel ophef zou leiden. In het algemeen bedreigen Kamerleden elkaar, net als gewone mensen, trouwens voortdurend: “Als de minister-president niet inbindt, steun ik de motie van wantrouwen!”

Gevulde koek

Alleen zijn dat bedreigingen die gaan over het functioneren als Kamerlid, niet over het persoonlijk leven. Wie voor een tribunaal verschijnt en naar de gevangenis moet, ondergaat dat wel als persoon. Bovendien gebruikte het FvD-lid het woord tribunalen, dat een niet-reguliere rechtsgang suggereert, waardoor de uitkomst in principe onzeker is (je weet niet welke regels er gevolgd worden). Het zinnetje ‘uw tijd komt nog wel’, dat de sfeer oproept van bijltjesdag, maakt deze zin tot regelrechte intimidatie. Alles in de context wijst erop dat het hier niet gaat om een belofte: Sjoerdsma zit niet te wachten op de tijd voor het tribunaal die hem te wachten staat. (In de context van het gevoerde debat zou het volkomen bizar zijn als de FvD’er Sjoerdsma ineens iets was gaan beloven: uw tijd komt nog wel, u wordt vrijgepleit!)

Wanneer je iemand iets in het vooruitzicht stelt, is er natuurlijk nog een derde mogelijkheid dan dat dit een dreigement of een belofte is: het kan een voorspelling zijn. Een verschil tussen een voorspelling en de andere twee is dat de voorspeller geen invloed heeft op de gang van zaken. Die suggestie wordt hier tegengewerkt door dat tribunalen: iemand zal die tribunalen moeten oprichten. Maar hier speelt ook weer het zinnetje ‘uw tijd komt nog wel’ een rol. Als voorspelling is dat zinnetje volkomen waardeloos. Ja, natuurlijk, ons aller tijd ‘komt nog wel’. Door het expliciet te zeggen, geef je er een extra lading aan. Het is moeilijk een context te bedenken waarin de zin “morgen komt de zon weer op” een neutrale voorspelling is.

In een discussie over argumenten horen geen persoonlijke bedreigingen, en trouwens ook geen persoonlijke beloftes (‘als u voor deze motie stemt, geef ik u een gevulde koek!’) Daarnaast lijkt het mij geen teken van democratische gezindheid om tribunalen aan te kondigen die een groot deel van het Nederlandse parlement zouden moeten berechten – maar dat valt dan buiten het bestek van de taalkunde.

Voor dit stukje gebruikte ik dit artikel van Antonio Blanco Salguiero.