Het idee achter The Babel Message is misschien wel het fascinerendste idee voor een boek over taal dat ik ooit gehoord heb: het gaaat helemaal over de waarschuwing die er wereldwijd aan de eieren van Kinder Surprise is toegevoegd.

Die eieren zijn gemaakt van chocolade, maar er zit een gekleurd zilverkleurig wikkel omheen en binnen de chocolade schil zit een geel plastic boxje waarin een klein stukje speelgoed zit dat je zelf in elkaar moet zetten. Iets verkopen dat tegelijkertijd eetbaar en niet-eetbaar is, is ingewikkeld. Hoe zorg je ervoor dat mensen de kleine stukjes speelgoed niet óók opeten? In de Verenigde Staten is Kinder Surprise daarom niet toegestaan. In andere landen wordt er daarentegen een waarschuwing toegevoegd aan het ei. Over die waarschuwing gaat The Babel Message, Hier is een versie van het blaadje in kwestie:

Het is een fascinerend idee: de meeste klanten letten zo’n papiertje ongetwijfeld meteen terzijde, maar er valt van alles over te zeggen. Waarom zijn bijvoorbeeld deze talen gekozen? Waarom is de tekst RU-KZ-BY zo lang en lijkt hij een adres te bevatten terwijl de meeste andere dat niet doen? Waarom zijn de berichten sowieso verschillend sommigen hebben een hele rij woorden in hoofdletters, andere alleen het eerste woord? Waarom zijn er twee versies van het Chinees en ook twee in Arabisch schrift?

En dan zijn de teksten hier ook nog eens subtiel verschillend. Sommige versies hebben het bijvoorbeeld over driejarige kinderen, terwijl andere (de Nederlandse) die leeftijdgrens helemaal niet noemen. En waarom heeft het Engels het eigenlijk over een warning (‘waarschuwing’), terwijl het Nederlands oproept om op te letten?

12 woorden

Als we ons beperken tot individuele tekstjes is er ook genoeg om je over te verbazen. Neem de Nederlandstalige versie:

• OPGELET, lezen en bewaren: De kleine stukjes kunnen ingeslikt of opgesnoven worden.

Hier zijn allerlei zaken impliciet gelaten, zoals dat hetgene dat je moet lezen en bewaren waarschijnlijk precies het papiertje is waarop die tekst staat; dat ‘de kleine stukjes’ stukjes van het speelgoed zijn (in andere talen wordt dat wel expliciet gemaakt), en dat het kennelijk niet de bedoeling is om deze in te slikken of op te snuiven (waarom niet?). Het is bovendien op de keper een beetje eigenaardig om iemand op te roepen een tekstje van 12 woorden te lezen als die persoon inmiddels al bij woord 2 is aanbeland wanneer ze het woord lezen leest. En hoezo moet de lezer dit papiertje eigenlijk bewaren? En wie is de beoogde lezer eigenlijk?

Ook over de syntaxis valt wel het een en ander te zeggen: hoezo is de eerste imperatief een voltooid deelwoord (opgelet) en zijn de twee daarna infinitieven (lezen en bewaren)?

Leuk en aardig

Er is dus genoeg stof om over heel veel dingen na te denken op zo’n klein papiertje: van taalpolitiek tot pragmatiek. Ik zie er Gaston Dorren zo een prachtig boek van maken. Maar dan moet je je materiaal wel heel serieus nemen.

En dat is precies waar Kahn-Harris alle kansen laat liggen. Hij is van huis uit een socioloog, hij heeft zowel academische als populairwetenschappelijke boeken over sociologie geschreven, maar hij verklaart zich expliciet een aanhanger van wat hij zelf een ‘oppervlakkige’ kijk op taal noemt. Al die fundamentele vragen waar taalkundigen mee worstelen, dat is allemaal leuk en aardig, maar Kahn-Harris houdt van taal en dan kun je kennelijk geen dingen uitzoeken. Het betekent niet alleen dat hij van allerlei dingen nét fout zegt vanuit een taalkundige oogpunt, maar dat hij dus ook de hele tijd toegeeft. Er staan zinnen in dit boek zoals “I don’t know what this case is actually called and I am too lazy to investigate further”, “There’s probably a linguistic term for this sort of thing but I don’t know it”, of “I don’t write IPA with any confidence although I can read it to a degree”.

De onwil om dingen tot op de bodem uit te zoeken betreft overigens niet alleen de puur taalkundige aspecten. Een groot deel van het boek bestaat uit vertalingen die Kahn-Harris heeft laten maken in allerlei nieuwe talen: minderheidstalen, dode talen, kunsttalen, enzovoort. Maar die verzameling lijkt vooral te bestaan uit talen die kennissen van de schrijver toevallig kenden.

Achteloosheid

Nog zo’n gat dat de schrijver zich niet kan permitteren en zich toch permitteert: er is geen enkele uitleg van Ferrero, het bedrijf dat Kinder Surprise maakt, over waarom er precies de keuzes zijn gemaakt die er zijn gemaakt. Het bedrijf is door Kahn-Harris wel een keer benaderd maar heeft niet op die mail geantwoord en schrijver zegt daarover alleen “dat hij dat wel snapt” want bij Ferrero hebben ze wel wat beters te doen dan vragen over de waarschuwingen bij Kinder Surprise te beantwoorden. Terwijl je als je een boek over dit onderwerp schrijft natuurlijk alles op alles moet zetten om achter zoiets te komen.

Normaliter schrijft Kahn kennelijk boeken over heel serieuze onderwerpen – Joodse identiteit, de holocaust. Hij heeft zich kennelijk een keer willen vertreden met een boek over iets luchtigers, zoals de taal. Maar het is onbegrijpelijk dat hij er met zo’n gouden idee zó de pet naar heeft gegooid. Toch zou het, puur vanwege dat idee, best eens een succes kunnen worden: wie wil de schrijver van dit boek niet in zijn talkshow. The Babel Message is net verschenen. De vraag is nu wat er wint voor de verkoopcijfers: het briljante idee, dat het potentieel ook goed doet in talkshows, of de totale achteloosheid waarmee het is uitgevoerd.

Keith Kahn-Harris. The Babel Message. A Love Letter to Language. Icon Books, 2021. Bestelinformatie bij de uitgever.