Met Mystiek Lichaam publiceerde Frans Kellendonk een roman die beslist hoog in mijn persoonlijke Top 10 van Nederlandstalige naoorlogse boeken staat. Dus je zou zeggen: goed nieuws als de Volkskrant er in de Boekenbijlage (‘boekenbijlage’) weer eens aandacht aan besteedt. Zouden we maar niet stil wezen en blij?
Ach, tsja, nou.
Spijtig is namelijk dat Kellendonks meesterwerk ten prooi viel aan Sylvia Witteman, wier handelsmerk het is om het vurig op te nemen voor boeken genre ‘De Vijf’ of Bridget Jones, en dat dan bij voorkeur uitdagend en provocerend (da’s een generatiedingetje dat ik op zich natuurlijk wel herken). Soms pakt dat grappig uit (helemaal nooit geestig, trouwens), vaak is het gewoon oninteressant, maar met Kellendonk gaat het eenvoudigweg totaal mis.
Belangrijkste bezwaar is verbazingwekkend basaal, beginnersfout bij het college cursus kritieken schrijven. Iemand die Mystiek lichaam niet kent heeft na Wittemans stukje nog steeds geen idee waarover het boek in Godsnaam (pun) gaat.
En een hond
Het begrip ‘mystiek lichaam’ kan Witteman niet thuisbrengen: het is ‘een titel die het ergste doet vrezen’, en ze licht toe: ‘iets met door te veel mindfulness maanziek geworden nonnen’ (zei ik eigenlijk al dat Witteman nooit geestig is, hooguit grappig en zelfs dat vaak niet?). Een beetje parate kennis is nooit weg als je voor een krant schrijft, maar okee, misschien mag je het in dit geval van een niet-katholiek niet verwachten.
Stilistisch is Witteman overigens ook niet op haar loepzuiverst: zo meldt ze dat Kellendonk zulk ‘verbazend teder proza’ schrijft, dat ‘je het uitleest als een heet mes door de boter’. Na een paar minuten ben ik maar opgehouden met proberen dat te visualiseren. Ook stuiten we op halfaffe zinnen: ‘Postmodern, ja (gauw mijn mond spoelen met groene zeep)’. Wie het snapt mag het me uitleggen. Of doe ook maar niet. Ik snap het namelijk best: Witteman praktiseert een staaltje letterkundig populisme, hè bah, moeilijkdoenerij van literatuurwetenschappers, niks gezelligs an, geef mij zo’n fijn boek over De Vijf (die er trouwens maar vier zijn en een hond).
Doodvonnis
Wat Witteman het meest aantrekt in Kellendonks roman blijkt het controversiële ervan te zijn, de ophef. Ze komt er maar liefst drie keer op terug, de laatste keer in verband met Kellendonks jonge verscheiden. Jammer was dat, meent ze: ‘Wie weet wat hij anders nog méér voor schandaligs had geschreven!’
Uitroepteken.
Het tragische geval is dat Kellendonk allesbehalve uit was op schandaal en rellen – integendeel: hij was er doodongelukkig over. Ronduit ironisch is dat hem die rel in de schoot geworpen werd door een vorige generatie literaire populist, de sneuneus Aad Nuis, in dezelfde krant waar Witteman nu licht en lollig tracht te wezen.
Want zei ik nou eigenlijk al dat Witteman nooit geestig en zelden grappig is en dat vaak ook niet? Kijk nou toch deze typering van Kellendonk: ‘hij heeft de 40 niet eens gehaald, want in de jaren 80 was aids nog een doodvonnis; zelfs, of juist, voor katholieke jongens’.
Podium
Als dit een grap is, dan snap ik hem niet en ik vermoed ergens dat als ik hem wél snapte ik die grap nog niet grappig zou vinden.
Dit alles, intussen, zegt ook iets over staat en onderhoud van het Nederlands letterkundig erfgoed. Als je als Nederlandse schrijver een canoniek boek publiceert, mag je blij zijn als drie decennia nadien iemand een koddig kolommetje aan je werk wijdt. Meer hoef je tegenwoordig niet meer te verwachten.
Vrijdag schreef Toef Jaeger een somber stemmend stuk in NRC Handelsblad over de jaarcijfers van het boekbedrijf in 2021. De conclusie: met de boekverkoop gaat het prima, opwaarts zelfs, alleen maakt het literaire boek al jaren een steeds kleiner deel uit van de markt. Stukjes zoals Witteman ze schrijft op haar prominente wekelijkse podium, zullen die ontwikkeling bepaald niet keren.
Helemaal mee eens!
Ik beken. Ik heb Nederlands gestudeerd. Mystiek Lichaam staat in de boekenkast en ik heb het niet gelezen. Wel het stukje van Sylvia Witteman, maar ook dat niet als iemand die aan close reading doet, maar als iemand die de krant leest. Wat mij van het stukje van Sylvia Witteman is bijgebleven – en ik heb haar stukje bewust niet herlezen – dat zij aanhikte tegen de titel. Dat herkende ik, want de titel Mystiek Lichaam is een belangrijke reden waarom ik het boek tot nu toe niet gelezen heb. Verder heeft het stuk van Sylvia Witteman ervoor gezorgd dat de kans dat ik het boek alsnog ga lezen, is toegenomen. In tegenstelling tot de reactie van Jos Joosten, die volgens mij vanuit een geheel ander paradigma reageert op het luchtige stukje van Sylvia Witteman. Niet zij is verantwoordelijk voor het feit dat de verkoop van het literaire boek daalt. Ik denk dat het marginaliseren van literatuur op de middelbare onderwijs en het onderzoek aan de universiteiten dart veelal in het Engels wordt gepubliceerd, veel meer schuld hebben.
Piet Franssen
Gelukkig dat Sylvia Witteman in haar rubriek aandacht besteedt aan oudere literatuur die normaal in de boekenbijlage van de Volkskrant helemaal niet aan bod komt. De waan van de dag, met de daarbij behorende modieuze trekken van de moderne literatuur, trekt alle aandacht naar zich toe. Mooie rubriek van Sylvia Witteman.