Het eindexamen Nederlands is al jaren onderwerp van discussie. Voor veel leraren is het onbevredigend dat zelfs de beste leerlingen geen hoog cijfer halen. We kijken als leraren Nederlands dan ook weleens met lichte afgunst naar onze collega’s die vakken doceren waar leerlingen op het eindexamen kunnen floreren. Tegelijkertijd zien we dat de prestaties in Nederland op het gebied van lezen en schrijven achterblijven. Redenen genoeg om in beweging te komen.
De onvrede over het eindexamen Nederlands leidde tot een onderzoek van Levende Talen Nederlands (LTN) en een tijdelijke projectgroep Nederlands Nu! in 2018 onder 400 docenten. Dat leidde tot een advies. Het College voor Toetsen en Examens (CvTE) bood ons de mogelijkheid om te schetsen hoe het examen onzes inziens verbeterd kan worden om leerlingen niet alleen vaardiger te maken in lezen en schrijven, maar ook beter toe te rusten voor het vervolgonderwijs.
Na enkele vervolggesprekken kreeg dit advies in 2020 een officieel vervolg in het project Uitbreiding van vraagtypen voor het leesvaardigheidsexamen Nederlands havo en vwo. Het belangrijkste doel van het project was om voorbeeldopgaven te ontwikkelen, binnen de huidige examensyllabus, die tegemoetkomen aan de expliciete wens van leraren en betrokkenen bij het schoolvak om andersoortige vragen en teksten te toetsen. Denk aan het bevragen van figuurlijk taalgebruik, het meer in functioneel opzicht bevragen van argumentatie, het combineren van verschillende bronnen, het bevragen van framing in teksten, het gebruik van syntheseteksten en sorteertaken.
Inmiddels is het project afgerond en heeft het CvTE het eindverslag en de ontwikkelde materialen gepubliceerd. We kijken met trots terug op dit project, een mooie samenwerking tussen het CvTE, Cito en leraren. Als vakvereniging hebben we kunnen bijdragen aan het onderzoeken van een lang gekoesterde wens onder leraren Nederlands, namelijk verbeteren van het eindexamen Nederlands binnen de huidige kaders. De vernieuwing van het examenprogramma biedt nog meer kansen. Wij hebben er alle vertrouwen in dat de resultaten van dit project de vakvernieuwingscommissie inspiratie kunnen bieden.
Lees meer over de achtergronden van het project, download het verslag en de materialen op: (Project leesvaardigheid Nederlands havo en vwo afgerond – Examenblad)
Tot slot willen we de docenten Nederlands bedanken die namens LTN meededen in de constructiegroep of klankbordgroep!
Namens het bestuur van LTN
Robert Chamalaun, voorzitter
Moet het echt zo?
Als je mij vraagt wat leerlingen zouden moeten leren als het om lezen gaat, durf ik als leek natuurlijk niets te zeggen. Maar als ik dat toch doe, dan zou ik denken aan drie hoofddoelen:
– kennis nemen van het nieuws,
– studerend lezen
– en, laat ik maar zeggen, literatuur lezen.
Studerend lezen kun je, lijkt mij, prima toetsen door leerlingen een samenvatting te laten maken van, zeg, naar keuze twee van drie korte teksten: cultureel, politiek, wetenschappelijk.
Literair lezen kun je op de traditionele manier toetsen via een gesprek over een leeslijst (bijv. 500 blz, minstens drie teksten, waarbij misschien een blz poëzie mag tellen voor 5 bl. proza?).
Kennis nemen van nieuws is misschien wel het belangrijkste leesdoel. Hoe leer je leerlingen de weg vinden in de nieuwsbronnen? Daar zou nog eens goed over moeten worden nagedacht. Kranten beschikbaar stellen voor leerlingen (gratis abonnementen!) lijkt mij daarbij een essentiële voorwaarde.
Een tweede zitting met combinatie van schrijf- en leesvaardigheid: oké. Dat zullen waarschijnlijk wel zakelijke teksten zijn, omdat je moeilijk een betoog of beschouwing kunt schrijven o.b.v. een kort (fictief) verhaal. Dan toetsen we, samen met de andere zitting, dus tweemaal leesvaardigheid bij zakelijke teksten. Dat is nog steeds wel eenzijdig.
Het lijkt mij dus logisch dat we op termijn het CE leesvaardigheid gaan invullen met fictieve teksten (en dit gaat verder dan aanbeveling 1, ‘meer diversiteit’ in teksten). Zakelijke leesvaardigheid is nu zodanig goed gestandaardiseerd dat we dat ook prima als SE-toets kunnen doen (laat scholen maar gewoon jaarlijks zulke toetsen van Cito afnemen). Er moet dus de komende jaren werk gemaakt worden van het maken van een CE leesvaardigheid bij fictieve teksten, om bijv. interpreteren en evalueren te toetsen. Anders blijven we zitten met een eenzijdig CE en het amper meewegen van literatuur.
Mee eens, zeker. Dit project moest binnen de kaders van de huidige syllabus omdat er simpelweg nog geen nieuw examenprogramma met nieuwe syllabus is. Het mooie van de vakvernieuwing is nu wel dat de vakvernieuwingscommissie naar alternatieven kan kijken (dus ook bijvoorbeeld de verdeling CE-SE) en welke domeinen er überhaupt in het examenprogramma moeten zitten. Dit biedt, zoals je aangeeft, kans om ook meer met literatuur te doen (maar ook met taalkunde bijvoorbeeld). Op 14 oktober organiseert Levende Talen een groot fysiek congres rond de vakvernieuwing (https://congres.levendetalen.nl/fysiek-clt/). Niet alleen krijgen we dan een laatste stand van zaken, maar er is ook volop ruimte om met elkaar te praten over wat we wenselijk vinden. Op die manier kunnen we de vakvernieuwingscommissie van input voorzien. Kom je ook, Melchior? Zou ook leuk zijn om elkaar dan eens te ontmoeten.
14 oktober durf ik niet toe te zeggen omdat ik ook al verlof vraag voor het IVN-colloquium in augustus; daar houd ik op 23 augustus een praatje: https://colloquium.ivn.nu/programma-17. We kunnen daar treffen?
Eerlijk gezegd verwacht ik van de huidige evaluatieronde aangaande de verdeling CE-SE niet veel w.b. literatuur. Het zal op z’n minst stuk gaan op het feit dat er überhaupt nog geen betrouwbaar/valide CE-materiaal is voor literatuur. Dat zal de komende jaren eerst ontwikkeld moeten worden (ga ik me voor inzetten), dus misschien over enkele jaren…