Bij elk internationaal voetbalkampioenschap zien we de ontroering bij de Oranjespelers en voelen we kippenvel bij het horen van het Wilhelmus, “ons” volkslied. Maar let op: het Wilhelmus is pas 90 jaar het Nederlandse volkslied – sinds 1932, om precies te zijn. En nu stellen twee kenners uit Leiden voor om het lied op een andere melodie te gaan zingen. Want de trage en statige melodie die we nu gebruiken is helemaal niet origineel.
Vroeger vlotter
Margot Kalse, specialist in oude muziek, en Olga van Marion, neerlandica aan de Universiteit Leiden, vinden dat we terug moeten naar de oorspronkelijke melodie van 1576. Kalse: “Oorspronkelijk is het Wilhelmus gedicht op een vlot lopende melodie waar meer pit in zit dan we van het Nederlandse volkslied gewend zijn. In het Geuzenliedboek uit 1576 staat als wijsaanduiding: ‘Na die wijse van Chartres’. Dat is grappig genoeg een Frans katholiek spotlied op de nederlaag van de protestanten bij Chartres.
Lied van opstand
Het Wilhelmus raakte in de 16e eeuw langzaam algemeen bekend als herkenningslied van de opstandelingen onder leiding van Willem van Oranje. Van Marion: “Het werd gespeeld bij overwinningen, zoals bij de triomfantelijke intocht van Willem in Brussel in 1577, en op de beiaard na de bevrijding van Groningen in 1594. Het is dan ook niet verwonderlijk dat dit lied, dat zo de lof zingt van prins Willem van Oranje, gedurende de hele Opstand en daarna met de Oranjes verbonden is gebleven.”
Melodie
Zoals de huidige melodie van het Wilhelmus wordt gezongen, daar hebben Kalse en Van Marion niks mee. Van Marion: “Wel uitstekend geschikt voor koninklijke begrafenissen hoor, daar hoor je ons niet over klagen. Maar zo statig, zo plechtig, zo langzaam. De melodie die we tegenwoordig gebruiken is van Adriaen Valerius, uit de Neder-Landtsche Gedenck-Clanck van 1626. Die melodie, 50 jaar na de oorspronkelijke melodie gezet, wordt ook nog eens veel langzamer gezongen dan in de 17e eeuw.”
Top 40
Kalse: “Dit jaar hebben we de Top 40 van de Gouden Eeuw uitgebracht. Dat zijn de veertig lievelingsmelodieën uit die tijd, met meer dan vijftig teksten en toelichting en muziek in twee boekjes, een CD en online via http://top40vandegoudeneeuw.nl. Het zijn echt de tophits uit die jaren, die we een nieuw jasje en uitleg hebben gegeven. Daar zitten pareltjes tussen, met prachtige tekst en schitterende melodie. Tien psalmen, logisch, maar ook Amarilli mia bella, O nacht, jaloerse nacht en het Wilhelmus dus. Zo kwamen we bij de geschiedenis van de melodie van het Wilhelmus.
Zoeterwoude 10 september
Kalse: “Toen we de boeken en de CD eerder dit jaar presenteerden in de kerk in Zoeterwoude, lieten we het publiek meezingen met het Wilhelmus in de oorspronkelijke melodie, uit 1576. Dat ging prima, ongeoefende zangers (en zelfs een paar Belgen) zongen die oude vlotte melodie zo mee.“ Van Marion: “Ik zou zeggen: snel een kabinetsbesluit om terug te gaan naar de oude melodie, en op zijn minst het tempo opschroeven, ander wordt het nooit iets.” Kalse: “Op 10 september kan iedereen meezingen met de Top 40 van de Gouden Eeuw. We houden dan een workshop in de Dorpskerk in Zoeterwoude. Tegen betaling krijg je de twee boeken met de Top 40 van de Gouden Eeuw en een prachtige workshop met zangles, inclusief de vlotte versie van het Wilhelmus. Wat wil je nog meer?”
Wist je dat…?
- Het Wilhelmus 15 coupletten heeft, maar dat alleen couplet 1 en 6 een beetje bekend zijn?
* Wilhelmus van Nassouwe / ben ik van Duytschen bloet
* Mijn schilt ende betrouwen / sijt ghy, o Godt mijn Heer
- Het Wilhelmus een acrostichon is? De eerste letters van de 15 coupletten vormen samen de naam Willem Van Nassov.
- Het Wilhelmus pas sinds 1932 het Nederlandse volkslied is? Van 1817 tot 1932 was Wien Neerlands bloed van Hendrik Tollens het officiële Nederlandse volkslied.
Wat ik niet zo goed begrijp is de andere melodie. Dat je het Wilhelmus veel sneller kunt zingen dan tegenwoordig gebruikelijk snap ik, maar een ander tempo is toch niet meteen een andere melodie? Valerius zou best bij zijn versie wat andere accenten gelegd hebben, maar heeft hij een compleet andere melodie geschreven?
Gedenck
Ik zou de melodie zoals die nu is, toch laten zoals zij is. Niet alles hoeft verpret te worden. Bij de jaarlijkse dodenherdenking past geen opgewekte melodie maar een plechtige, statige melodie. Bovendien past enige eerbied voor de geschiedenis van het Wilhelmus.
Zelf heb ik niets met de Oranje-Nassaus. Maar ons volkslied hoeft daarom niet te worden afgeschaft. Historisch gezien was de strijd van prins W I tegen Spanje relevant en mag daarom best geëerd worden met een nationaal volkslied.
Overigens veel lof voor de historische arbeid van de genoemde twee kenners. Maar alsjeblieft, ga niet alles verpretten.
Dank je Jaap. Je bevestigt mijn vermoeden dat het niet om een andere melodie gaat, maar dat het slechts een tempo-verschil is. Ik heb totaal geen verstand van muziek, maar een beetje luisteren kan ik wel.