In de tijd dat deftige heren nog de hoofdredacteuren waren van de boekenbijlagen, was het een ongeschreven wet dat boeken van medewerkers niet besproken werden. Objectiviteit bij de beoordeling telde hoger dan het belang van een eigen medewerker, en die was niet gewaarborgd als je in je eigen krant door een van je collega’s gerecenseerd werd. Dat morele uitgangspunt is allang verlaten. Maar zo bont dat een medewerker zijn eigen boek mag recenseren, hebben we het nog niet meegemaakt. En toch gebeurde dat zaterdag 3 september in de Volkskrant.
Emilia Menkveld mocht de twee beginpagina’s van Boeken & Wetenschap wijden aan het boek Een blijvend bezit – Het mooiste uit de klassieke literatuur. Dat is een bloemlezing uit de vertalingen die uitkwamen bij uitgeverij Athenaeum, die zestig jaar bestaat. Wie stelde het boek samen en schreef de toelichting? Emilia Menkveld! (samen met Vincent Hunink). Het ontbrak er nog maar net aan dat ze zelf ook nog sterren toekende aan het boek, maar het feit dat de bijlage er glorieus mee opent, inclusief speciale illustraties, zegt al genoeg.
Dat er bij de redactie van de Volkskrant toch enige nattigheid gevoeld werd, bewijst de toevoeging ‘Beschouwing’ die erboven staat, terwijl een volgend stuk mét sterren ‘Recensie’ genoemd wordt. Natuurlijk is het prima dat er een ‘beschouwing’ verschijnt over deze bloemlezing. Maar die had niet geschreven mogen worden door de bloemlezer zelf.
Tja. Classici. Hier heb je nog een voorbeeld. Pieter Steinz vertelde me dat hij de recensent die een boek aanprees waaraan hij had meegewerkt, geen nieuwe besprekingen meer had laten schrijven.
https://www.nrc.nl/nieuws/2007/06/08/hoe-verover-je-eigenlijk-de-wereld-11337627-a1049926
Dit is niet voor het eerst dat zoiets in de Volkskrant gebeurt. Op 29 april 2017 besprak Volkskrantmedewerker (de toen nog) dr. h.c. Ad van Liempt vier boeken. Bij twee ervan was hij direct betrokken. De ene (‘Spion tegen Chruchill’) had een voorwoord van Van liempts hand, bij de andere (‘Oorlogsouders’) was hij meelezer vanaf het eerste uur geweest en had hij zich volop ingezet voor maximale media-aandacht voor dat boek en de schrijfster, Isabel van Boetzelaer. Van Liempt verzweeg zijn eigen rollen in dat Volkskrantartikel.
Ik ontdekte dit in 2019, als bijvangst bij het onderzoek naar Van Liempts proefschrift. Ik kaartte de kwestie uit 2017 aan bij de hoofdredacteur van de Volkskrant. Geen repons.
Enfin, zie dit bestand, bladzijde 3: https://www.droog-mag.nl/2019/vl/volkskrant-oorlogsouders-ad-van-liempt-sander-van-walsum.pdf
Geachte mevrouw Mathijsen, beste Marita,
In de tijd dat deftige heren de bazen waren van de boekenbijlage (‘hoofdredacteur’ van een boekenbijlage ben je eigenlijk nooit, bij kranten heet dat ‘chef’), zagen die deftige heren er nou juist nooit een probleem in boeken te bespreken van eigen medewerkers of van mensen die ze goed kenden. In de tijd dat u zelf zo nu en dan wat voor onze boekenbijlage schreef (het contact met u liep via Arjan Peters, wij kennen elkaar volgens mij niet) deden wij het ook nog wel, maar ik voelde me er altijd ongemakkelijk bij en de hoofdredactie eveneens, waarna we ermee zijn gestopt. Bij NRC Handelsblad, een heel deftige krant, doen ze het nog steeds.
Bij de Volkskrant is dus sinds alweer enige tijd de regel dat boeken van eigen medewerkers niet besproken worden. Geen sterren, geen oordeel. Wel zeggen we tegen medewerkers die met een eigen boek komen dat ze vooral even moeten kijken of er misschien een aardige voorpublicatie in zit. Lang niet altijd is dat het geval, maar deze door Emilia Menkveld en Vincent Hunink samengestelde bloemlezing leende zich uitstekend voor zo’n voorbeschouwing.
In de tekst wordt volkomen duidelijk gemaakt met wat voor stuk we hier te maken hebben. Ik citeer uit de derde alinea: ‘Voor de jubilerende uitgeverij Atheneaum-Polak & Van Gennep (sinds 1962) verzamelden latinisten Vincent Hunink en ik het mooiste uit de klassieke literatuur in de bloemlezing Een blijvend bezit, die deze week verschijnt.’
Hartelijke groet,
Wilma de Rek
Geachte mevrouw De Rek, beste Wilma,
Een zich zelf respecterende krant en een zich zelf respecterende auteur moeten zich verre houden van dit soort praktijken. Want dit is, hoe je het wendt of keert, gecorrumpeerde journalistiek. Dat mag, wettelijk gezien, maar het lijkt me niet bepaald een wenselijke ontwikkeling.
Het recenseren van eigen werk, ook als dat onder een andere vlag gebeurt, is het zoveelste voorbeeld dat het besef van belang en noodzaak van ‘pettenscheiding’ tanende is. Als je het eenmaal ziet, zie je het vaker. In de politiek, overheid, bedrijfsleven, toezichthouders, bij goede doelen (Follow the Money 03.09.22) en nu dus de boekenrubriek van de Volkskrant. De slager keurt zijn eigen vlees, zit bij de toezichthouder aan tafel, wisselt met hem van baan, schrijft zijn eigen keuringsrapporten die de overheid beoordeelt op basis van keuringscriteria die slager zelf heeft aangeleverd, hoeft controle niet te vrezen want ‘op papier klopt het’. Enzovoorts.
Het lijkt erop dat ze ook bij de Volkskrant, in elk geval bij de redactie van Boeken&Wetenschap, die gang van zaken volstrekt normaal vinden. Ergo: het concept ‘pettenscheiding’ niet kennen dan wel het gevaar van onvoldoende ‘pettenscheiding’ – bijvoorbeeld: (de schijn van) belangenverstrengeling, onvoldoende onafhankelijkheid onvooringenomenheid onpartijdigheid, beïnvloeding, vriendjespolitiek, tekortschietende controle, gesjoemel, misbruik van macht, enzovoorts – niet echt beseffen of als irrelevant terzijde schuiven. Bij een boekrecensie kan iemand daar misschien nog de schouders over ophalen. Maar in de meeste gevallen, bijvoorbeeld bij overheidshandelen is het ontbreken van voldoende ‘pettenscheiding’ desastreus. Voor het vertrouwen in regering en overheid. En voor de rechtsstaat en democratie.
Je eigen boek recenseren zou ik – leek in dit wereldje, maar als jurist – alleen al omwille van het veilig stellen van het principe van ‘pettenscheiding’ dus ontraden. En het verdedigen van die keuze overlaten aan de Ombudsman van de krant. Dan zit er tenminste nog een klein schotje tussen.
Alle houdini-achtige handigheidjes van Wilma de Rek daargelaten, heeft Marita Mathijsen gewoon gelijk.
Verwissel de logo’s en ’t wordt wel acceptabel, kennelijk. Komaan, zeg!
Het is volkomen duidelijk dat die tekst in de Volkskrant geen recensie is maar een stuk waarin een van de bloemlezers uitlegt waarom ze ervoor gekozen hebben om de tekst van Perpetua in de bloemlezing op te nemen. Niks mis mee, een mooie manier om aandacht te geven aan een zeldzame, want door een vrouw geschreven tekst uit de Romeinse tijd.
Dat deftige dames terugverlangen naar tijden waarin deftige heren het voor het zeggen hadden is dan weer een heel ander onderwerp.
Je eigen boek aanprijzen in je eigen krant hoort niet.