Voornamendrift 101

Waar Maria met Marie en Mary lang de traditionele topnaam voor vrouwen was, is voor mannen Johannes met Jan, Joannes, Jean, Johan en Hans de traditionele topnaam geweest in de zeven landen/gewesten waarvoor langjarig populariteitsgegevens bekend zijn. Maar meer dan Maria heeft Johannes als topnaam al vroeg concurrenten gehad, die het soms ook wonnen. Dat zijn in Vlaanderen meer dan een eeuw geleden Petrus, in Wallonië Joseph, en in Noorwegen Ole en Olav. De al eerder besproken uitzonderlijke piek voor Albert tussen 1914 en 1918 in Vlaanderen en Wallonië, toont de waardering van de rol van de Belgische koning in de Eerste Wereldoorlog. Waar topnamen tot ongeveer 1960 doorgaans een stabiel of dalend percentage laten zien, is dat voor Jean in Frankrijk en Wallonië tot 1945 met een opmerkelijke stijging niet het geval, terwijl pas eind jaren vijftig andere namen daar de toppositie overnamen. In Vlaanderen namen Marcel van 1921-1925, het Franse Roger tot 1937 en Willy tot 1950 het stokje al over.

In Amerika hield John het tot 1923 vol, in Engeland en Wales tot de jaren vijftig van de vorige eeuw (geen percentages bekend). Tussen 1996 en 2008 was in Engeland en Wales Jack een topnaam, maar weinig ouders zullen beseffen dat die ook van Johannes stamt. In Noorwegen werd Jan tussen 1940 en 1973 populair.  Maar het langste hield Johannes het in Nederland (met Maria) als topnaam vol tot 1989, wat een sterke  dominantie van traditie (vernoeming) reflecteert waarbij ook de kerk een grote rol speelde, veel langer dan in de ons omringende landen.

We zien eigenlijk twee ontwikkelingen: (1) ontkerkelijking en loslaten van traditie maakt de doorbraak van mode mogelijk waardoor andere namen vroeger of later de toppositie van Johannes overnemen, en (2) mode gaat gepaard met een verbreding van de naamkeuze, met lagere percentages per naam als gevolg, wat na 1960 duidelijk zichtbaar is wanneer de topnaam tot (ver) onder 2% zakt, net zoals de topnaam voor meisjes. Vóór 1960 verschilt de ontwikkeling in de topnaam per land aanzienlijk, maar de geleidelijke afname in het toppercentage is na 1960 algemeen.

De vernieuwing van de naamgeving na (vormen van) Johannes zien we hieronder in de details van de topnamen, per decennium tussen 1900-1990, en jaarlijks erna.

Natuurlijk geven topnamen maar een heel beperkt beeld van de naamgeving in een land, maar na 1990 valt het op dat er naast internationale topnamen die een brede verspreiding over Europa krijgen: Kevin, Thomas, Lucas, Liam en Noah, ook namen zijn die meer specifiek zijn voor een land, zoals Sem en Daan voor Nederland, Robbe en Kobe voor Vlaanderen, Nicolas, Nathan en Gabriel in Wallonië en Frankrijk, Emil in Noorwegen, en klassiekers als Jack, Harry en Jacob in Engeland, Wales en Amerika.

Ten slotte keren we nog terug naar Johannes waarvoor hierboven vanaf 1980 de gezamenlijke populariteit staat van de belangrijkste varianten. Johannes zelf komt eigenlijk alleen in Nederland en een weinig in Noorwegen voor. In Nederland worden Johannes en Jan (en veel minder Johan (max 1,5%) en Hans (max 0,6%)), tot 1950 samen aan wel 17% van de jongens gegeven werden, het hoogste percentage van de onderzochte landen. De variatie in roepnamen van Johannes besprak ik al eerder, waarbij Hans, John en Johan tussen 1940 en 2000 domineerden en dus toch veel gehoord werden.

In Vlaanderen werd in het begin van de twintigste eeuw vooral voor Joannes en Jan gekozen, waarbij Joannes al snel verdween. Franse namen zijn in Vlaanderen niet taboe en Jean had een permanente aanwezigheid in Vlaanderen met een maximum van 2% rond 1950 met snelle neergang daarna. Hans en vooral Johan waren tussen 1940 en 1980 populair (net zoals als roepnaam in Nederland).

Noorse ouders kozen rond 1900 vooral voor Hans en Johan met geleidelijke achteruitgang in populariteit. Maar Johan en Johannes maakten daar de afgelopen decennia een comeback, waardoor hun gezamenlijke populariteit nu met 2% het hoogste is van de onderzochte landen. Opmerkelijk is dat het Engelse John al vanaf 1880 in Noorwegen aan 1% van de jongens werd gegeven, terwijl die naam in Nederland en Vlaanderen veel later maar beperkt werd gekozen.

Natuurlijk zullen Johannes en varianten niet snel uit Europa verdwijnen. Er zijn nog genoeg naamdragers. Maar op de langere termijn zullen Jan, Jean en John steeds minder gehoord worden, tenzij er, zoals nu in Noorwegen, weer een opleving komt.