• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Laat het Nederlands bloeien

20 juni 2023 door Mathijs Sanders 6 Reacties

Foto: PxHere

Inspirerende leraren, uitdagende methoden, nieuw onderzoek in de klas. Het gaat goed met het schoolvak en de studie Nederlands. Een volgende stap is de terugkeer van het opstel. Neem de creatieve intelligentie van leerlingen serieus en Nederlands zal floreren.

Het opstel

Op vrijdagmiddag 18 mei 2018 deed ik voor de tweede keer eindexamen VWO Nederlands. Op een steenworp afstand van de gymzaal waar een paar honderd leerlingen van het Nijmeegse Dominicus College boven hun examens gebogen zaten, bevond ik mij in het gezelschap van een handvol schrijvers, leraren en academici. Ook wij hadden ons waterflesje op tafel, de pen in de aanslag en de opgaven voor onze neus. Hoe zouden wij het ervan afbrengen? Het lukte mij aardig om de juiste tekstverbanden aan te wijzen (de belangrijkste functie van alinea 4 in de gedachtegang van tekst 1), de belangrijkste signaalwoorden te vinden en ‘de hoofdgedachte’ van tekst 2 te benoemen. Een lamme schrijfhand hield ik er overigens niet aan over, want het ging voor het grootste deel om meerkeuzevragen of antwoorden van hooguit 40 woorden. Ik haalde een 7,5. Mijn collega’s zaten in dezelfde zone. De leraren, getraind als zij zelf waren in het trainen van hun leerlingen, brachten het er beter van af.

Tijdens die middag in Nijmegen dwaalden mijn gedachten onwillekeurig af naar mijn eerste eindexamen Nederlands in 1990. De meeste vragen bij het deel over tekstverklaring uit dat examen ben ik vergeten. Het meest boeiende deel vond ik het opstel. Hier was het niet de bedoeling om een ‘hoofdgedachte’ uit een tekst te halen, maar om die in een eigen tekst te leggen en tot uitdrukking te laten komen in een zorgvuldig gecomponeerd vertoog. Vanzelfsprekend moest het opstel in correct en helder Nederlands geschreven zijn en dienden de alinea’s op elkaar aan te sluiten. Maar bovenal was het een oefening in kritisch denken en schrijven. Zo werd onze creatieve intelligentie aangesproken: het vermogen om een gedachte uit te werken in een eigen tekst van enige omvang.

Velen betreurden het verdwijnen van het opstel in 1998, maar het keerde niet meer terug. Onder druk van de nieuwe eindexamens werd het schoolvak Nederlands steeds meer een servicevak. Het werd geacht vaardigheden te trainen die leerlingen vooral daarbuiten nodig zouden hebben, zoals begrijpend lezen. Een gevolg van die ontwikkeling kreeg ik in 2018 onder ogen.

Creatieve intelligentie

Nu zou het oneerlijk zijn om de kwaliteit en reikwijdte van een schoolvak af te meten aan het Centraal Schriftelijk Eindexamen, want er gebeurt zoveel meer bij Nederlands. Bevlogen en deskundige leraren brengen oudere en nieuwe literatuur onder de aandacht. Zij motiveren hun leerlingen om mee te doen aan schrijfwedstrijden, deel te nemen aan de jury’s van literaire jongerenprijzen en om bijvoorbeeld een profielwerkstuk te schrijven over de talen en culturen van Nederland. Tijdens de finale van de Olympiade Nederlands, op 12 mei 2023 in Groningen, presenteerden genomineerde leerlingen uit Vlaanderen en Nederland hun onderzoek naar onder meer communicatie in overheidscampagnes, zeventiende-eeuwse toneelconventies, taalontwikkelingsstoornissen, De Oostakkerse gedichten van Hugo Claus en nog veel meer. Dit alles met dank aan hun academische begeleiders, maar vooral aan hun enthousiaste leraren Nederlands.

Vroeger was beslist niet alles beter en treurzangen over de teloorgang van literatuuronderwijs zijn maar deels terecht. Het probleem is vooral dat wat getoetst wordt in het eindexamen geen recht doet aan het productieve vermogen van jongeren. De drang naar objectief toetsbare kennis won het van het verlangen naar creatievere opdrachten, zoals het schrijven van een opstel. Als ik terugdenk aan mijn schooltijd, dan herinner ik mij vooral het geluksgevoel dat werd opgeroepen als ik zelf iets onderzocht en ontdekte en als ik daarover kon schrijven: een opstel over sociale kritiek in De kleine Johannes, een vertaling van een gedicht van Emily Dickinson en een verslag in woord en beeld over de Tweede Wereldoorlog in een vroeg verhaal van Willem Frederik Hermans.

Dat uit mijn klas van zo’n vijfentwintig leerlingen er vijf Nederlands gingen studeren was helemaal niet zo vreemd. We waren aangestoken door een vuur dat ook na het eindexamen bleef branden, al zijn wij na ons afstuderen heel verschillende dingen gaan doen. Zelf begon ik aan de Universiteit Utrecht met iets meer dan honderd eerstejaars. De zusteropleidingen in het land waren niet veel kleiner. In de jaren na 1990 zouden die aantallen scherp dalen, tot landelijk zo’n 200 nieuwe studenten per jaar. Pas de laatste tijd stijgt het aantal studenten weer licht. Natuurlijk: het opleidingsaanbod is in de decennia na 1990 geëxplodeerd en een landelijke campagne als ‘Kies Exact’ was voor de taal- en cultuuropleidingen niet voordelig, maar ook het negatieve imago van het schoolvak – een saaie cursus waarin je vooral de trucjes van het tekstverklaren moet trainen – deed de zaak geen goed.

Imago en actie

De dalende aantallen studenten Nederlands zijn in de eerste plaats een maatschappelijk probleem. Dat tekent zich vooral (maar niet uitsluitend) af in het voortgezet onderwijs, waar de vraag naar bevoegde docenten vele malen groter is dan het aantal leraren dat met een diploma de arbeidsmarkt betreedt. Een uitstekende beheersing van het Nederlands, onze eerste rijkstaal, is essentieel in vrijwel alle maatschappelijke sectoren. Het beeld van het schoolvak Nederlands als saai en oubollig is onterecht. Kijk maar eens naar nieuwe methoden als Kern Nederlands, voor een belangrijk deel geschreven door jonge neerlandici. Die methode laat zien dat Nederlands een breed wetenschappelijk vakgebied is en dat spoken word en BookTok niet meer zijn weg te denken zijn uit de literaire cultuur. Nederlands beweegt mee met de tijd.

Goed nieuws dus. Maar met de belangstelling voor het vak is het nog niet zo best gesteld. Tijd dus voor een nieuwe overheidscampagne: Kies een Taal! Verlos leerlingen en hun docenten daarnaast van geestdodende centrale eindexamens en spreek hun creatieve intelligentie aan door het opstel weer in te voeren. Die tekst mag overigens gerust ‘essay’ worden genoemd, een ‘poging’ namelijk om een gedachte in taal om te zetten. Zoals een schrijver in de jaren dertig eens opmerkte: in het essay klinkt de melodie van het denken. Het is niet alles, maar wel een begin van een nieuwe bloeitijd voor het Nederlands.

Dit artikel verscheen eerder in Dagblad van het Noorden, van 17/18 juni 2023

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel, Neerlandistiek voor de klas Tags: schoolvak

Lees Interacties

Reacties

  1. René Spruijt zegt

    20 juni 2023 om 08:17

    Dit is precies wat er fout is in het Nederlands onderwijs en aan het onderwijs in het Nederlands. Door allerlei expliciet omschreven lesdoelen te moeten halen die worden afgetoetst door Cito middels multiple choice, verarmt het denkvermogen van kinderen en studenten tot reproductie van wat bestaat. Zelf denken, formuleren in spreken en schrijven wordt niet meer geoefend in het onderwijs. Creativiteit ingeruild voor reproductie!
    Spijtig! Want in het dagelijks leven wordt je ook geacht zelf te formuleren. Of toch niet? Je sollicitatiebrief kan ook al worden geschreven door AI; vast en zeker beter dan de afgestudeerde dat kan. Waarom is AI toch ‘vaardiger’ dan de mens?

    Beantwoorden
    • Robert Kruzdlo zegt

      20 juni 2023 om 10:01

      Waarom is AI toch ‘vaardiger’ dan de mens? Omdat zijn gereedschapskist groter is dan groot, te groot voor een mens. Lees vooral dit artikel in de Volkskrant.https://www.volkskrant.nl/kijkverder/v/2023/hoe-werkt-chatgpt-nu-eigenlijk-onder-de-motorkap~v750606/

      Beantwoorden
    • Alex van de Kerkhof zegt

      22 juni 2023 om 08:03

      De examens Nederlands worden na afname openbaar gemaakt en zijn door eenieder in te zien. Zie daartoe bijvoorbeeld de site van Cito. Mocht u de moeite nemen eens een recent examen in te zien, zult u hopelijk zien dat dit niet beantwoordt aan de karakteristiek die u ervan geeft.

      Beantwoorden
  2. Hanneke Eggels zegt

    20 juni 2023 om 12:46

    Bij mijn eindexamen kon elke leerling voor het verplichte opstel kiezen uit 3 vastomschreven gestencilde onderwerpen: 1. stelling/vertoog met populair-wetenschappelijk of maatschappelijk citaat/onderwerp 2. uiteenzetting bij actueel krantenbericht . 3. column/verhaal als vrij onderwerp (creatief schrijven in de wieg!). Maximaal aantal woorden. Ja, dat waren nog eens tijden. Martijn: ik support de terugkeer van het opstel, onder beter dynamisch etiket. Wij noemden het indertijd een stelopdracht. nou ja!

    Beantwoorden
    • Ad Welschen zegt

      20 juni 2023 om 20:57

      Dat ziet eruit als een verstandige keuzemogelijkheid. Ik zou dan best wel hebben willen zien hoe de verdeling uitviel over deze drie keuzemogelijkheden.

      Beantwoorden
    • Alex van de Kerkhof zegt

      22 juni 2023 om 07:57

      Het opstel (schrijfvaardigheid) bestaat nog steeds en is onderdeel van het eindexamen. Het verschil met vroeger is dat dit onderdeel nu onder de verantwoordelijkheid van de school valt.

      Beantwoorden

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

M. Vasalis • Afsluitdijk

De bus rijdt als een kamer door de nacht
de weg is recht, de dijk is eindeloos
links ligt de zee, getemd maar rusteloos,
wij kijken uit, een kleine maan schijnt zacht.

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

RAG

Een web van één draad lang
waarin een spin voer vangt,
waarop een vlieg kort zit,
beweegt, zijn poten wast,
wegvliegt en keert, niet weet
waarvoor die draad zich spant.

Bron: Enkele gedichten, 1973

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

26-29 juni: Dichters in de Prinsentuin 2025

26-29 juni: Dichters in de Prinsentuin 2025

18 juni 2025

➔ Lees meer
Een rijk leven: afscheidsrede Johan Koppenol, VU Amsterdam

Een rijk leven: afscheidsrede Johan Koppenol, VU Amsterdam

17 juni 2025

➔ Lees meer
3 juli 2025: afscheidssymposium Johan Koppenol

3 juli 2025: afscheidssymposium Johan Koppenol

17 juni 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1894 Edgard Blancquaert
sterfdag
1849 Barthold Lulofs
1984 Leonardus Michels
1986 W.A.P. Smit
➔ Neerlandicikalender

Media

Het culturele landschap van Frits van Oostrom

Het culturele landschap van Frits van Oostrom

19 juni 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
De internationale positie van het Engels

De internationale positie van het Engels

14 juni 2025 Door Marc van Oostendorp Reageer

➔ Lees meer
Inspiratiesessies in het Universitair Museum Utrecht

Inspiratiesessies in het Universitair Museum Utrecht

11 juni 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
 

Reacties laden....
 

    %d