• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Het redelijk alternatief

31 augustus 2023 door Hedde Zeijlstra Reageer

De betekenis van woorden

Er zijn heel veel woorden in het Nederlands die we heel vaak gebruiken, maar waarvan de betekenis op zijn zachtst gezegd niet altijd duidelijk is. Dit zijn meestal korte woorden, zoals ook, maar of toch. Probeer maar eens de precieze betekenis te vatten van de volgende regel uit de beroemde songtekst uit de film Ciske de Rat:

  • Ik ben toch ook nog maar een kind.

De crux zit hem erin dat het bij dit soort woorden niet alleen draait om de betekenis van het woord zelf, maar ook om de manier waarop die woorden worden uitgesproken; in het bijzonder om waar de klemtoon op ligt. De drie volgende zinnen hebben een heel andere betekenis:

  • Ik heb ook GISTEREN Marie gezien
  • Ik heb ook gisteren MARIE gezien
  • Ik heb ook gisteren Marie GEZIEN

In de eerste zin geef je aan dat je Marie zowel gisteren hebt gezien als op een andere dag. In de tweede zin dat je naast Marie ook iemand anders hebt gezien. En ten slotte in de derde zin dat je Marie niet alleen gehoord of gesproken hebt, maar ook nog gezien.

Beklemtoonde woorden openen de deur naar andere mogelijkheden. Ik heb GISTEREN Marie gezien introduceert alternatieve zinnen als: Ik heb vandaag Marie gezien, Ik heb eergisteren Marie gezien, Ik heb vorig jaar Marie gezien en ga zo maar door. Ik heb gisteren MARIE gezien introduceert een aantal andere zinnen, met een ander lijdend voorwerp dan Marie, bijvoorbeeld: Ik heb gisteren Hans gezien, Ik heb gisteren Sally gezien, Ik heb gisteren Doko en Petra gezien, enz. En Ik heb ook gisteren Marie GEZIEN geeft aan dat je Marie ook had kunnen horen of ruiken of voelen. Zinnen met een klemtoon maken dat je niet alleen de zin zelf uitdrukt, maar ook iets kan zeggen over een aantal alternatieve zinnen.

En daarmee worden de betekenissen van woordjes als ook, maar, zelfs of toch opeens een stuk duidelijker. Ook betekent dat niet alleen de zin waarin het woord voorkomt waar is, maar dat een van de alternatieve zinnen ook (sic!) waar is. Dus als je zegt Ik heb ook GISTEREN Marie gezien, bedoel je te zeggen dat je niet alleen gisteren Marie hebt gezien, maar dat een van de alternatieve zinnen zoals Ik heb eergisteren Marie gezien of Ik heb vorig jaar Marie gezien ook waar moeten zijn. Oftewel dat je gisteren en op een ander moment Marie hebt gezien.

Hetzelfde geldt voor woordjes als maar en toch. Maar geeft aan dat alternatieve zinnen met een ‘hogere waarde’ niet waar zijn. Met een zin als De betekenis van Woorden kost maar € 17,50 (met de klemtoon op die € 17,50), zeg je niet alleen dat dit boek € 17,50 kost, maar ook dat dit boek niet € 27,50 of € 37,50 kost, en dat daarmee de € 17,50 die u voor dit schitterende boek heeft betaald best meevalt. Zo’n waardeoordeel kan ook wat abstracter zijn. Als je zegt Hij was maar een clown, bedoel je dat hij geen ‘serieuzer’ beroep had.

Toch lijkt wat dat betreft op maar. Het geeft aan dat de uitgesproken zin waar is, maar dat een alternatief dat eerst waarschijnlijker leek, bij nader inzien niet waar is. Een zin als Dit boek kost toch € 17,50 zeg je wanneer je bijvoorbeeld eerst dacht dat het € 27,50 kost maar dat dat dus toch niet het geval blijkt te zijn. Hij is toch een clown betekent dat de spreker van die zin eerst dacht hij een ander beroep had, bijvoorbeeld uitgever. Beklemtoonde woorden introduceren alternatieven voor de uitgesproken zinnen, en woorden als ook, maar of toch zeggen vervolgens iets over die alternatieven.

Overigens heb je niet altijd zo’n woord als ook, maar of toch in een beklemtoonde zin nodig. Zinnen zonder zulke woorden zijn prima. Bijvoorbeeld: Ik heb MARIE gezien of Wij willen PIZZA! Zulke zinnen roepen ook alternatieven op, zoals Ik heb Hans gezien of Ik heb Petra gezien, of Wij willen ijs of Wij willen friet, en stellen dat uitsluitend de oorspronkelijke zinnen aan de orde zijn en geen van de alternatieve zinnen. Ik heb MARIE gezien suggereert dat je Hans of Petra niet hebt gezien en als iemand zegt Wij willen PIZZA! kun je diegene moeilijk afschepen met friet of ijs.

En daarmee moet het nu wel lukken om de zin Ik ben toch ook nog maar een kind te begrijpen. Mocht dat niet lukken, gaat u dan gewoon verder in het lied. De betekenis van Krijg toch allemaal de klere of Val voor mijn part allemaal dood! lijkt me wel duidelijk.

Op 2 november verschijnt van Hedde Zeijlstra het boek De betekenis van woorden, deel 1 in een reeks Het Nederlands van nu. Bestelinformatie bij de uitgever

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel

Lees Interacties

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Willem Bilderdijk • De wenschen

Naauwlijks vraagt hy geld en goed,
Of hy zwemt in overvloed.
Straks begeert hy vrouwenmin:
Hy verzadigt zich daar in.

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

1837

Toen Dostojewski’s moeder stierf
doodde baron d’Antès Poesjkin.
Nog vijf jaar en Stendhal ontviel,
nog zes, toen stierf ook Hölderlin.

(“Literatuurhistorische overweging bij het lezen van een biografie van Dostojewski.”)

Bron: datering: tussen 1948 en 1955; Tijdrovertje, postuum verschenen, 1992

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

5 september 2025: Jaarcongres van de Werkgroep Zeventiende eeuw

5 september 2025: Jaarcongres van de Werkgroep Zeventiende eeuw

15 juni 2025

➔ Lees meer
20 juni 2025: Presentatie Vertalen wat er niet staat

20 juni 2025: Presentatie Vertalen wat er niet staat

14 juni 2025

➔ Lees meer
14 juni 2025: Programma rondom Een nieuw geluid

14 juni 2025: Programma rondom Een nieuw geluid

11 juni 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

Geen neerlandici geboren of gestorven

➔ Neerlandicikalender

Media

De internationale positie van het Engels

De internationale positie van het Engels

14 juni 2025 Door Marc van Oostendorp Reageer

➔ Lees meer
Inspiratiesessies in het Universitair Museum Utrecht

Inspiratiesessies in het Universitair Museum Utrecht

11 juni 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
De Inktpodcast 29: Muziek voor tekst deel I

De Inktpodcast 29: Muziek voor tekst deel I

10 juni 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
 

Reacties laden....
 

    %d