• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Strijd tussen ernst en boert

3 oktober 2023 door Peter Altena Reageer

Boerekermis (1708) van Lukas Rotgans (6)

Opvoering van de klucht ‘Een cluyte van Plaeyerwater op een Vlaamse kermis’, PIeter Balten.

In zijn Boerekermis trakteert Rotgans zijn lezers op heel wat gesprekken, in het bijzonder tussen het ‘heerschap’, de verteller en gids, en de kermisgangers of kermiskijkers die hem desgevraagd opheldering verschaffen. Zo verzamelt de tekst een bonte reeks van stemmen, al heeft het ‘heerschap’ natuurlijk het eerste en laatste woord.

Zo vertelt een oud man de ik-figuur desgevraagd over de rederijkers die op het punt staan te gaan spelen. De man doorspekt zijn zinnen met ‘verstaje wel’, een ander is geabonneerd op ‘let wel’. De ergernis van de ik-figuur is evident en om die reden snoert hij deze sprekers de mond.

Interessanter nog zijn de zelfcorrecties van de ik-figuur, waarbij de prekende moralist tot de orde wordt geroepen. Hier past echter geen ernst: wie gebreken wil hekelen of wil preken, moet de kansel zoeken, maar nu de vreugde niet bederven. Een paar keer trapt de ik-figuur in de val van het moraliseren. De eerste keer bij een scène op de kaatsbaan, aanleiding voor de ik-figuur om de vergelijking van de kaatsbaan met het leven te maken:

Maar weinig denkt de jeugdt, by ’t vliegen van den bal.
Hoe dat haar leven strekt een speeltuig van ’t geval,
Een kaatsbal van ’t geluk. (r. 127-129)

Dan klinkt onmiddellijk kritiek:

maar zangster staak uw preeken.
Een ander stoor’ de vreugdt, en geessel’ de gebreken. (r. 129-130)

Het plezier van de kermis kent hier twee vijanden: preken en satire. Die tegenstelling was ook al eerder, maar dan niet als correctie van voorafgaande regels, naar voren gebracht:

Zo werken ydle klap en potsen in ’t gemeen
Veel meer op ’t hart van ’t volk, dan welgezoute reên
En stichtent onderhoud: als Heeroom eertyds leerde,
Toen hy de kermisvreugdt verfoeide en ’t feest blameerde. (r. 129-132)

In deze regels treft behalve de genoemde tegenstelling tussen ernst en vreugde nog de publieksbepaling: betekent dat, dat ‘ydle klap’ van Boerekermis op het volk mikt? Of onderscheidt Boerekermis zich juist subtiel van potsen door de combinatie van ernst en boert? 

Na de kaatsbaan is de dronkenschap aan de beurt. Na een schets van dierlijke drankzucht volgen algemene concluderende en kritische aanmerkingen:

            Wat werkt de drank in ’t volk al kluchtige gebaarden!
            Hoe kan een reedlyk hart door dronkenschap ontaarden! (r. 189-190)

En dat gaat nog even door, tot in regel 203 de ‘kermiszangster’ tot de orde wordt geroepen: ‘tree niet verder in ’t moraal’: ‘Die ernst voegt by geen boert’ (r. 204-205). Wie wil preken of hekelen, moet een ‘preekstoel’ of een ander podium kiezen. Wat opvalt, is dat satire andermaal in het kamp van de ernst wordt ondergebracht en ver verwijderd lijkt van boert.

In het tweede boek is er ook strijd tussen ernst en boert, maar het is veel minder een zelfstrijd. Toneel en ander openbaar vermaak bepalen de inhoud van dat tweede boek: een klucht van een rondreizend gezelschap, rederijkerstoneel met Jan Vos’ Aran en Titus en luidruchtig en ridicuul dichterschap. Veel van dat toneel wordt gekritiseerd, door toeschouwers en door de ik-figuur, totdat de ik-figuur zich plots realiseert dat hij de verkeerde toon heeft gekozen:

            Maar zangster ’t gaat te hoog: uw toonen moeten daalen.
            Ik merk dat gy u zelf en ’t boerekermiskleedt
            By ’t blinkent klatergout van ’t Schoutoneel vergeet. (r. 1006-1008)

Zoals gezegd, verschilt het karakter van het tweede boek flink van dat van het eerste boek. In het tweede boek lijkt de kermis een vrijbrief om na te denken over de betekenis en de waarde van toneel, in zekere zin een apologie van serieus toneel, maar daarover een volgende keer.

Bij die boertige correcties van dreigende ernst rijst de vraag waartoe die dienen. Die prekerige uitweidingen verschaffen de boertige kermisvreugd voor alles perspectief: er zijn twee werelden, die van ernst en boert, van hoog en laag, van burgerij en boeren. Rotgans laat zien dat hij beide werelden kent, door soms bij vooropgezette vergissing aan het moraliseren te slaan en dan weer terug te keren naar de beloofde boert. Door die gelijktijdigheid van uitbarstingen van vreugde en kleine preekjes bewijst hij dat ernst en boert naast elkaar voorkomen, beide hun functie hebben.

Dit stuk verscheen eerder op het blog van Jacob Campo Weyerman

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: 18e eeuw, letterkunde, Lukas Rotgans

Lees Interacties

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Willem Bilderdijk • Vertalen

Geloof my vry, wat andren snoeven;
Die d’ echten smaak en geur wil proeven,
Drink’ uit de oorspronkelijke flesch!

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

JUNI ’57

Met niets meer bij me dan het te vlug geleefde,
nog in de flarden van haar vertrek gekleed,
loop ik het land op om naar de lucht te kijken
en hoe mijn liefde allengs in niets meer leek
op die voor haar.

Het is een juninacht – de kortste nacht
bijna. Ik voel met mijn hoofd het hooi van de opper
waartegen ik zit. Ik zie een blijvende
zonsondergang boven een vuurtorenlicht
en weinig sterren.

Bron: Spinroc en andere verzen, 1958

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

19 september 2025: Laatzomer Conferentie NDN

19 september 2025: Laatzomer Conferentie NDN

22 juni 2025

➔ Lees meer
2 juli 2025: Boekpresentatie ‘Een nieuw geluid’

2 juli 2025: Boekpresentatie ‘Een nieuw geluid’

21 juni 2025

➔ Lees meer
26-29 juni: Dichters in de Prinsentuin 2025

26-29 juni: Dichters in de Prinsentuin 2025

18 juni 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

sterfdag
1991 Cornelis Stutterheim
➔ Neerlandicikalender

Media

Hoe je taal maakt en hoe taal je raakt

Hoe je taal maakt en hoe taal je raakt

22 juni 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
De structuur van wetenschappelijke artikelen

De structuur van wetenschappelijke artikelen

21 juni 2025 Door Marc van Oostendorp 1 Reactie

➔ Lees meer
Het culturele landschap van Frits van Oostrom

Het culturele landschap van Frits van Oostrom

19 juni 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
 

Reacties laden....
 

    %d