‘Het mirakel van Edam’, een koppermaandag present

Op de website van de Stichting Tourist Information Edam-Volendam kunt u lezen dat er in 1602 een grote stadsbrand plaatsvond in Edam, die ontstond nadat de bliksem in de kerktoren geslagen was. In dat zelfde jaar drukte Hieronymus Verdussen te Antwerpen een pamflet, waarin de ‘ware’ toedracht van deze ramp uit de doeken gedaan werd. U kunt dit pamflet op Google Books lezen door op deze link te klikken.

Als de ‘Gotische’ drukletter van Verdussen uw ogen pijn doet en u liever de tekst in een moderne, kritische editie leest, dan moet u naar de volgende bladzijde scrollen. U zult er gegarandeerd geen spijt van krijgen.

Een seer vremde, miraculeuse, vreeselijcke ende waerachtighe historie, gheschiedt binnen de stadt van Edam, gheleghen in Noort-Hollant, den eersten sondach van den Vasten des teghenwoordighen jaers 1602, waer door de oneyndelijcke macht Godts ende oock mede Sijne onsprekelijcke goedertierenheyt openbaerlijcken heeft ghebleken.

t’Hantwerpen, by Hieronymus Verdussen, op Onser liever vrouwen kerckhof, In de .x. gheboden, 1602.

Met consent

Tot den leser

Beminde leser, ontfanghen hebbende eenen brief van eenen singulieren persoon met eeren, mijnen goeden vrient ende secreten catholijc, woonachtich in Hollandt, inhoudende een groot mirakel, het welck is gebeurt in de stadt van Edam, geleghen in Noort-Hollandt, soo heb ick my laeten voorstaen dat het is van d’officie eenen goeden catholijc ende grootelijcx van noode om de eere Godts te vermeerderen, niet te verswijghen alsulcken wonderlijcken mirakel, het welck soo openbaerlijck ghebeurt is, soo ghy verstaen sult uut dese naervolghende historie, waer uut ghy claerlijck sult connen sien die groote macht Godts ende oock mede Sijne ongemeten bermherticheyt. Wy hebben tijdinghe naerderhant ontfangen dat den meestendeel van die dertich soldaeten die de selve insolensie hadden aengherecht, sijn metten brant vernielt gheweest, waer mede Godt heeft willen betoonen hoe grootelijckx dat Hem dat selve schandael is mishaghende, het welck ghy moet gelooven als een waerachtighe historie ende sekere gheschiedenisse te weten.

Het is ghebeurt dat op sondach in den Vastenavondt, den .xvij. der maent van februario, binen de stadt Edam in Noort-Hollant is gheweest in garnisoen een compaignie van .xxx. soldaten, die welcke onlanckx waren ghecomen uut Oostende, daer een wijle tijts in garnisoen ghelegen hebbende, welcke soldaten in die stadt voornoemt hebben aengherecht een groote ombehoorlijcke ongheschicktheyt met veel schimperlijcke wercken, ende dat teghen de ceremonien der heylighe catholijcker kercken, wesende al te samen ghecleedt met haere hemden boven haer cleedren in maniere van overrocken oft koorcleederen, soo de geestellijcke persoonen inde kercken gebruycken, van de welcke den eenen hadde aen een casufel, sittende op een berrie oft verheven troon, hebbende in sijn handen een figure vant heylich Sacrament. Daer was noch een ander die hadde eenen eemer vol waters met eenen bessem ende sijn in dier vueghen t’samenderhant naer de kerck ghegaen al singhende ende springhende ende dickmaels roepende: “Dominus vobiscum!”, maeckende alsoo al gheckende ende spottende oft sy hadden willen de kercke wijden, ende die ghene die met de casufel ghecleedt was, is altijdt voor gegaen. Daer naer hebben sy eenen van henlieden genomen, den selven cleedende als eenen priester, hebben hem ghebonden aen eenen boom, schietende naer hem veel scheuten met roeren, die welcke maer en waren geladen met pampier, den selven daer naer wederom los maeckende, hebben ghemaeckt maniere van hem te begraven als oft hy doot hadde gheweest. Ende daer naer hebben sy hem wederom getrocken uut het graf, hebbende hem geleyt inde kercke voorschreven van Edam, waer dat haerlieder sijn geschoncken gheweest vier tonnen biers ende de borghemeesters vander stadt sijn by haer lieder inde kercke gecomen, al waer sy ghelijckerhandt hebben het selve bier uut ghedroncken.

Des anderen daechs hebben sy eenen van haeren volcke ghecleedt als eenen bisschop met eenen mijter op het hooft, eenen bril op sijnen neuse met een groote keerse in sijn handt ende naer veel gheckernije ende schimpighe woorden hebben sy hem ghevraecht oft hy noch niet claerlijck en sach oft coste bemercken dat hy soo seer verdoolt was.
Waer op hy heeft gheantwoordt: “Wat baeten my keerse oft bril als ick niet sien en wil?”
Daer naer hebben sy hem gheleyt in een cleyn schipken, stootende het selve van cant van henlieden. Het waer my onmogelijck uut te spreken die schamperheden ende bespottinghen die sy daer bedreven hebben.
Sy hebben dit selve spel ende boerderije ander werven meynen te bedrijven den .xxiiij. februarij, welck was op sinte Matthijs dach, den eersten sondach inde Vasten, maer onsen heere Godt hevet ’t selve henlieden verboden ende belet door een wonderlijck mirakel ende vreesselijcke gheschiedinghe datter ghebuert is, soo hier nae is volghende.

Den .xxiiij. van februario tusschen de vier en vijf uren smorghens soo isser gevallen een seer grooten blicxem op die kercke voornoemt, met welcken blicxem is den boosen gheest neder ghedaelt in die ghedaente van een serpent, hebbende eenen steert als een comete oft sterre, hebbende sy[ch] selven ghevlochten rontsomme den thoren vander kercken, worpende groot vier uut sijn kele, waer door dat in brant ghesteken zijn vier huysen, staende ontrent die kercke, roepende dickmaels ook: “Dominus vobiscum!”, maeckende ende spelende alle de selve facxen die de soldaten des sondaechs daer te voren ghethoont hadden, soo dat ten lesten de borghers hebben ghehaelt een grof stuck gheschuts om den thoren af te schieten. Maer ten heeft al niet geholpen, want d’affuyten daer ’t selve op lach sijn onderwegen ghebroken inder vueghen dat den thoren ten lesten is gheheel verbrandt gheworden ende vernielt. Ende des smorgens ontrent de acht uren so is de kercke ooc ontsteken ende gansselijck verbrandt met seshuysen staende ontrent die kercke. Onder andere soo isser alleenlijc een huys bewaert gheweest vanden brandt, niet sonder merckelijck mirakel ende gratie Godts, ende was het huys daer den pastoor der selver kercke eertijts in hadde gewoont, waer inne noch ter tijdt woonachtich sijn eenige van sijne vrienden, wesende nu noch goede ende oprechte catholijcken, welck is voorwaer een wonderlijck mirakel Godts.

Ick heb op heden tot mijnen huyse ghehadt een man van Munikendam, die my seyde dat de kercke noch daeghelijckx was brandende ende datmen dat vier met gheen water en cost uut gheblusschen, ende dat alle de ghene op de welcke alleenlijck waren gevallen eenighe gensters van ’t selve vier, datmen de selve met ghene water niet en conste uutgheblusschen, maer sy waren bedwonghen haer selven in het water te worpen, ende in dier vueghen waren sy uutblusschende dien brant ende anders niet. Ende ten hadde gheweest dat de borghers van Horn ende Munikendam hunlieden hadden te hulpe ghecomen, de gheheele stadt van Edam soud[e] metten viere hebben vernielt gheweest.

Dit is inder waerheydt een groote straffe voor die stadt van Edam ende een groot verlies voor hun allen. Veel menschen schrij[v]en die schult die van Edam toe om dat sy lijden alsulcke schandael ende boosheden hebben laeten gheschieden inde catholijcke kercke, ende dat sy ’t selve niet en hebben belet. Andere en willen het selve niet ghelooven dat soo soude ghebeurt zijn soo voorhaelt is, maer dis niet teghenstaende dat ick u hier teghenwoordelijck schrijve, is waerachtich ende inder manieren als voor ghebeurt. U hier mede biddende mijnen naem te verswijghen, want ick alhier seer in d’ooge ben van vele.

Finis.

Volgens de website van de Vereniging Oud Edam voltrok de alteratie in Edam zich in het jaar 1578, naar ik vermoed in navolging van de alteratie van Amsterdam. In de eerste helft van de 80-jarige Oorlog werd er ook in Noord-Holland gevochten en vandaar dat er huursoldaten ingekwartierd waren. Blijkbaar verveelden die zich en gingen lollig doen. Complottheorieën zijn van alle tijden evenals nepnieuws, en zo kon het gebeuren dat op basis van een Rome getrouwe bron die anoniem wenste te blijven, men in Antwerpen deze ‘rampenfilm’ voorgeschoteld kreeg.