De bijnaam van Willem van Hanegem

Louis van Gaal nam afscheid als bondscoach van Oranje met het WK in Qatar en dat moet de aanleiding voor Rob van Vuure zijn geweest om vorig jaar Ik ben de beste – Spraakmakende quotes, anekdotes, feiten & fabels: de totale mens Louis van Gaal samen te stellen. Dit jaar vindt in Duitsland het EKplaats en zal vooraf van dezelfde hand een soortgelijk boek over Van Gaals opvolger als bondscoach verschijnen: Koeman compleet – Een gouden carriere in duizend feiten, quotes en anekdotes. Tussendoor zag onlangs het licht Rob van Vuure’s boek ter gelegenheid van de tachtigste verjaardag van Willem van Hanegem, in dezelfde trant: De Kromme – Willem van Hanegem in 1000 quotes, feiten & anekdotes.

Op bladzijde 15 van De Kromme lezen we het volgende: ‘De bijnaam De Kromme, weer in zwang gebracht door de journalist Maarten de Vos, had Willem van Hanegem al van jongs af. Hij kreeg hem in Utrecht, wegens zijn gebogen houding. Van Hanegem vond zichzelf lelijk lopen. “Alsof ik met een zak van vijftig kilo loop te sjouwen.” Zijn kromme benen, o-benen, droegen bij aan de beeldvorming, maar vooral zijn effectballen gaven het begrip De Kromme iets magisch.’ UIt: ‘De internationals’, zo luidt de bronvermelding. ‘De internationals’ (1999) is het standaardwerk over de Oranje-voetballers op naam van Matty Verkamman, Henri van der Steen en John Volkers. 

In de biografie Willem van Hanegem – De Kromme schrijft Maarten de Vos: ‘De Kromme, zijn bijnaam. Ik mag zo onbescheiden zijn te memoreren dat ik deze naam heb geïntroduceerd. Dat ging zo: ik zat met Truus [de vrouw van Van Hanegem; RS] te praten over Willem, toen ik het had over zijn gebogen manier van lopen, een stijl die op het lelijke af is. “Hij loopt haast net zo krom als hij zijn passes geeft,” zei ik. Daarop antwoordde Truus: “Als-ie vroeger in de speeltuin aan het voetballen was, noemden ze hem al Kromme.” Ik: “Dan zorg ik ervoor dat straks heel Nederland hem zo noemt.”‘ (blz. 24)

Maarten de Vos hield woord, zette het bepaald lidwoord ‘De’ voor ‘Kromme’ om hem te identificeren en zo werd het voor iedereen in Nederland ‘De Kromme’. De oorsprong van de bijnaam gaat dus terug naar zijn straatvoetbaltijd. Willem van Hanegem voetbalde met zijn leeftijdsgenoten dagelijks op straat. Samen met jongens uit Wijk C, een typische Utrechtse volkswijk. Naast het oude Johannes de Deo ziekenhuis, op een steenworpafstand van de Dom, was een speeltuinvereniging die allerlei activiteiten organiseerde. Er was ook een eigen speeltuinploegje, Het Centrum, waarin Van Hanegem als jochie van tien, elf jaar meespeelde. 

De tweede betekenis van De Kromme is er dus pas veel later bijgekomen toen in het betaald voetbal de kromme pass zijn handelsmerk was geworden. Dat deed de ‘éénbener’ Van Hanegem allemaal met zijn linker been dat feitelijk tweebenig was. Hij kon namelijk met de binnen- en buitenkant van die voet evengoed trappen. De effectballen kwamen dan van buitenkant links. Hij brak ooit twee tenen en toen ging hij alles met de buitenkant doen om de rest van de voet te ontzien. Vandaar.

De bijnaam De Kromme verwijst dus naar een persoon en zijn gebogen gestalte, enerzijds, en, zodra hij in actie kwam op het veld, manifesteerde zich via die bijnaam zijn specialiteit, de ‘kromme bal’, anderzijds. Er bestaat geen aantoonbaar, causaal verband tussen lichaamshouding en baan van de bal.

Een laatste opmerking: Van Hanegem is bij mijn weten – op basis van de voetballiteratuur-  onder de Nederlandse ex-profs de eerste en tot nu toe enige straatvoetballer met een eigen bijnaam, toen al – maar nog niet vanwege zijn kromme ballen. Meestal wilden straatvoetballers zelf hun idool, hun rolmodel zijn en zijn naam dragen. Voor de jeugdige Johan Cruijff was Faas Wilkes het grote voorbeeld zoals Cruijff dat later voor Marco van Basten zou zijn.