Het onverwachte antwoord van Patricia De Martelaere is uit deze lijst misschien het boek uit mijn leeslijst voor dit jaar dat ik tot nu toe het vaakst gelezen heb. Het is een spiegel van hoe ik in het leven sta. De eerste keer, bijvoorbeeld, ongeveer twintig jaar geleden, was ik verzeild geraakt in een van de meest explosieve relaties in mijn leven, met allerlei dramatische afscheiden op vliegvelden, waarna het allemaal weer goed kwam als ik al in het vliegveld zag. Toen las ik het boek als een verslag vol redeloze passie. Ongeveer de helft van het boek bestaat uit een stuk dat ‘de liefdesbrief’ heet en waarin een obsessieve stem van een vrouw klinkt, of meerdere obsessieve stemmen van meerdere vrouwen, allemaal geobsedeerd door dezelfde man, ene Godfried.
Voorlopig ben ik heel gelukkig, je weet wel, zo gelukkig als alleen ik kan zijn, andere mensen zijn nooit zo gelukkig als ik, ook nooit zo wanhopig, nooit zo gek, nooit zo ernstig, nooit zo verliefd.
Een andere manier waarop ik het heb gelezen is als een verhaal over de blik, het kijken van de ander, het kijken naar de ander.
Maar waarom moeten ogen dit onverzadigbare verlangen hebben om te zien. Is een oog dan een maag, een orgaan dat gevuld wil worden en niet genoeg kan krijgen?
Het eerste hoofdstuk gaat over een kunstenares die mensen van model tekent, die mensen zijn op de een of andere manier alleen mannen. Zij ziet allerlei mannen maar Godfried H., de hoofdpersoon van het boek, springt eruit. Ook daarna kijken allerlei vrouwen naar Godfried, en hij kijkt terug. Hun blik leidt tot verlangen en soms ook tot lust, maar wat is dat eigenlijk? Kun je iemand kennen als je die persoon alleen maar ziet (en hem niet bent)? Bij De Martelaere is het verlangen naar de ander vaak zeer intens, en tegelijkertijd is het uiteindelijk inwisselbaar.
Een belangrijke omslag in mijn lezen kwam in 2013 met Als je weg bent, een lang essay van Marja Pruis over Patricia De Martelaere. Behalve een lijst met romans uit de 21e eeuw wil ik misschien ook nog eens een lijst met essays lezen uit deze eeuw. Dan moet het boek van Pruis zeker op die lijst, misschien wel het beste boek over een schrijver dat in deze eeuw – tot nu toe! – verscheen.
Pruis beschrijft, enkele jaren na het overlijden van De Martelaere, haar pogingen om de schrijfster naderbij te komen, en om haar werk nader bij te komen, en hoe de ene zoektocht de ander in de weg zat: De Martelaere was een vrouw die bij leven heel veel mensen, mannen en vrouwen, fascineerde, en aantrok. En die tegelijkertijd heel erg op zichzelf was en weinig over zichzelf weg wilde geven – niet over haar boeken wilde praten.
Haar boeken kun je wel begrijpen, zo laat Pruis zien, makkelijk zelfs, in ieder geval op een emotioneel niveau, maar als je ze eenmaal begrijpt, kun je er vervolgens eigenlijk nauwelijks iets over zeggen. Dat geldt voor Het onverwachte antwoord, haar laatste roman, misschien wel het meest van al haar boeken, al zegt Pruis het bijvoorbeeld ook over haar essays:
Het is zo’n tekst die je een esssentieel gevoel van waarheid bezorgt zonder dat je precies de vinger op die waarheid kunt leggen.
Dat heb ik van Pruis geleerd: het idee dat Het onverwachte antwoord een ‘moeilijk’ boek is, is onjuist. Het is een doorzichtig boek, zolang je maar niet wilt proberen uit te leggen waar het over gaat. Je moet je laten meeslepen door de gevoelens.
En dat kunnen dus steeds andere gevoelens zijn. Waar twintig jaar geleden in het boek voor mij de vliegvelden waar ik het boek las doorklonken, leidt ik inmiddels al geruime tijd het leven van een brave huisvader. En (dus?) lees ik er veel duidelijker de religieuze dimensie in die De Martelaere er ook in moet hebben gelegd – tot ieders verbazing werd ze in 2009 met een traditionele katholieke mis begraven.
Het verlangen, het wilde verlangen, het mystieke verlangen van al die vrouwen kan net zo goed uitgaan naar God, Nog onzichtbaarder, nog ongrijpbaarder, en nog veel onbetrouwbaarder dan willekeurig welke man.
In 2024 lees ik 25 romans uit het eerste kwart van de eenentwintigste eeuw.De volledige lijst staat hier.
Volgende week: Erich Zielinski, De Engelenbron (2003)
In mijn archief liggen een aantal brieven van Patricia De Martelaere. Antwoorden op mijn vragen. Mooie geduldige reacties. Zou je niet verwachten als je Het onverwachte antwoord van Patricia De Martelaere gelezen hebt. Toch wil de schrijver zeggen: … het belangrijkste in de roman is wat je niet ziet. Ja, zelfs niet kunt achterhalen wat er precies staat. In de lucht hangen zonder ergens te zijn, zonder grond van een thuiskomst of verlatenheids vertrek. Alle cellen in het lichaam zingen hun eigen lied, hun celburgerschap, die de realiteit(s) verbergt en absurd is voor het gezond verstand. Geloof mij Patricia De Martelaere was een neuro poëet die de lezer oppeuzelt zonder uit te doeken te doen hoe. Wie leest zal vermalen worden en gelezen worden. Pruis heeft net niet gezien hoe hét innerlijk behang eruit ziet.