Kunnen we schatten wat we niet weten? Ja, zeiden Mike Kestemont en Folgert Karsdorp een aantal jaar geleden, en ze demonstreerden het aan de hand van middeleeuwse ridderromans. We weten zeker dat die niet allemaal zijn overgeleverd. Met een inventieve manier van schatten lieten ze zien dat er in het Middelnederlandse gebied ongeveer 150 ridderromans moeten zijn geweest, waarvan slechts ongeveer de helft is overgebleven.

Kestemont en Karsdorp publiceerden in Science een artikel over hun onderzoek. (Ik schreef er toen hier ook over.) En nu publiceerden ze bij uitgeverij Letterwerk een essay, Het mysterie van de verdwenen ridderromans, waarin ze het idee achter hun wetenschappelijke artikel, en zelfs de gebruikte technieken, op een glasheldere, en meeslepende stijl neerschrijven. Het boekje is bovendien als een juweeltje uitgegeven. Een cadeautje voor iedere liefhebber van de middeleeuwen en van natuurwetenschap – want je leert ongeveer evenveel over het schatten van schuwe diersoorten in de natuur als over middeleeuwse literatuur. Van de biologen hebben Kestemont en Karsdorp hun statistische technieken namelijk geleend.

Omdat het een essay is en geen artikel in Science durven de schrijvers ook wat meer te speculeren. Een van de fascinerende bevindingen is dat er van de Ierse en de IJslandse literatuur relatief het meeste overgebleven moet zijn, terwijl er bijvoorbeeld van de veel grotere Franstalige ltieratuur een relatief groter deel overgebleven moet zijn. Hoe kan dat? Hebben eilanden een sterkere conserverende kracht?

Volgens Kestemont en Karsdorp zou het weleens te maken kunnen hebben met de sociale structuur van die eilanden. In samenlevingen waarin de sociale cohesie betrekkelijk los is – er zijn veel subcultuurtjes waarin met onderling veel met elkaar communiceert, maar die subcultuurtjes hebben onderling niet heel intensief contact – worden culturele uitingen relatief goed bewaard. Als voorbeeld geven ze het Polynesische eiland Rapa Nui, bekend om zijn rijke cultuur én zijn losse netwerken. Zou zoiets ook aan de hand kunnen zijn geweest in IJsland en Ierland?

Het is goed mogelijk dat ook de losjes met elkaar verbonden gemeenschappen op deze eilanden, elk met hun eigen literaire tradities, hebben bijgedragen aan de culturele diversiteit en duurzaamheid.

Jammer genoeg bespreken Kestemont en Karsdorp niet of er ook aanwijzingen zijn dat het Europese IJsland en Ierland inderdaad ook zo’n sociale structuur hadden., en dat meer dan andere Europese culturen. Maar het levert een interessant perspectief op voor nog meer interdisciplinair onderzoek.

• Gesprek over dit boekje bij OVT
• Mike Kestemont en Folgert Karsdorp. Het mysterie van de verdwenen ridderromans. Gent, Letterwerk, 2024. Bestelinformatie bij de uitgever.