Onder taalkundigen is er – net als in andere subdomeinen van het academische bestel – een sterke progressieve, linkse oriëntering [1]. Ik denk niet dat ik een vakgenoot ken die openlijk Trump-aanhanger is, of op Geert Wilders of Tom Van Grieken stemt. Misschien zijn die er wel, maar durven ze er niet voor uitkomen, dat kan. Ik denk trouwens niet dat taalkunde nu plots veel beter zou worden als zich een contingent rechtse vakgenoten zou aandienen, maar wat me wel een beetje stoort is dat nogal wat progressieve mensen alleen lippendienst bewijzen aan wat tegenwoordig als het hoogste goed gezien wordt: ‘diversiteit’. Niet ‘vrijheid’, weg van onder het juk van kerk, burgermoraal en vooringenomenheid, maar ‘diversiteit’, met equality officers die nauwlettend toezien op de proporties van minderheidsgroepen of een redacteur die het taalgebruik aan banden wil leggen, zoals ik gemerkt heb bij het maken van handboekhoofdstukken: ‘voor christus’ moet ‘v.o.t.’ worden (‘voor onze tijdsrekening’). ‘Blank’ moet ‘wit’ worden. Mensen krijgen een juridische vrijgeleide om narcistisch te gaan opleggen met welke pronomina er over hen gesproken moet worden in hun afwezigheid (in de derde persoon).

De prijzenswaardige liefde voor diversiteit dreigt te verglijden in een soort ‘deugdpronken’ [2], van mensen die een carrière willen bouwen op ‘grievance studies’, met alle uitwassen vandien [3,4,5,6,7,8]. De inclusiviteitsbrigade is bereid een oogje dicht te knijpen als hun helden aangepakt worden. De twijfelachtige staat van dienst op vlak van onderzoek van Claudine Gay, de rector van Harvard, is daar een goed voorbeeld van. Beschuldigingen van plagiaat werden meteen geminimaliseerd, er was sprake van een politieke afrekening. Dat het een politieke afrekening betrof, kan ik geloven, maar beschuldigingen van plagiaat moet je niet minimaliseren. Over andere uitwassen heb ik eerder geschreven, en ook over het soms beroerde onderzoek: hier en hier. Ik voel me als progressieve man steeds verder vervreemd van het nieuwe links.

Aan de ene kant is er bij de diversofiele nieuwlichting een enorm activisme. Er zijn zelfs collega’s in de V.S. wier publicatielijsten hoofdzakelijk uit programmatische essays bestaan. Je kunt hoogleraar in de taalkunde of letterkunde worden door je onderzoek te wijden aan het aanklagen van sociale wantoestanden in het verleden – slavernij, kolonisatie, de ondervertegenwoordiging van migranten, vrouwen, of mensen met een andere huidskleur – of het heden. Daar hoort ook een jargon bij: disenfranchised, subaltern, languaging, lived experience, sense of belonging, intersectionality en ga zo maar door. Allemaal woorden die een hoge muur opwerpen tussen de gelijkhebberige intersectionele onderzoekers en de rest van de wereld. Een van de belangrijke actiepunten is ‘dekolonisatie’ (zie ook hier). Daar zitten mooie ideeën bij, maar ook heel onnozele: ik heb een tijdje geleden van een dekolonisator aan de faculteit de vraag gekregen ‘hoeveel mensen van kleur ik citeer in mijn syllabus’. Toen bleek dat die inderdaad genoemd werden in mijn lessen (o.a. Salikoko Mufwene, Michel De Graff, Enoch Aboh, Nkonko Kamwangamalu en John McWhorter), hield het gelukkig op, maar ik voelde me heel vies dat ik een rassentelling moest gaan uitvoeren. Ander voorbeeld: toen ik de factor ‘gender’ gebruikte in onderzoek, tekende het R-softwarepakket dat ik voor de visuele representatie van de regressieanalyse een roze lijn voor ‘female’ en een blauwe voor ‘male’. Geen bewuste keuze, maar een artefact van de R code. Daar kreeg ik een opmerking over. Je krijgt (misschien ten onrechte, maar het gevoel is reëel) het gevoel dat de deugdpronkers er een sardonisch genoegen aan beleven als ze je kunnen betrappen op een fout woord of een ouderwetse opinie. Dat lot viel Geert Booij te beurt, toen die tijdens een congreslezing linguïstische voorbeelden aanhaalde waarin de woorden ‘zigeuner’ en ‘neger’ voorkwamen. De arme man kreeg de volle laag. Allemaal heel treurig.

Aan de andere kant – en dat is waar ik het in dit stukje eigenlijk even over wil hebben – wordt er weinig gedaan aan heel concrete diversiteitsbeperkende barrières die in het academische leven voor lief genomen worden. Het gaat onder andere om de volgende kwesties:

1. De hegemonie van het Engels. Artikelen of boeken in andere talen dan het Engels worden niet helemaal voor vol aanzien. Een oud-collega die in de onderzoeksraad zat, en de wetenschappelijke output moest beoordelen, bestond het me te vragen of het tijdschrift Nederlandse Taalkunde, ons vlaggenschip, peer-reviewed was. Terwijl uit bibliometrisch onderzoek van een tijdje geleden gebleken was dat het onder vakgenoten even veeleisend was voor de selectie van artikelen als het tijdschrift Linguistics [9].
2. Studenten aan de liberal arts colleges in de V.S., waar de doorgeslagen roep om diversiteit begonnen is, blinken doorgaans niet erg uit in hun kennis van vreemde talen. Zich verdiepen in een Frans boek is een onoverkomelijke horde. Keynote speakers op congressen zijn vaak moedertaalsprekers van het Engels, of spreken het heel vlot. Wie uit Zuidoost-Azië komt, of een Romaans accent heeft, kan het eigenlijk schudden. Er zijn uitzonderingen, zeker, maar het is een duidelijke trend. In de theoretische fysica wemelde het in het interbellum in de V.S. van mannen met een dik Hongaars, Duits of Italiaans accent. En in de cultuurwetenschappen had je nadien bijvoorbeeld Umberto Eco, die naar hedendaagse maatstaven, onbegrijpelijk Engels sprak. Dat kan nu niet meer zo makkelijk, denk ik. Er beweegt wel wat op dat terrein: het Amerikaanse variatie-congres NWAVE laat voor z’n 52^e editie abstracts toe in het Spaans, Portugees of Haïtiaans Creool, maar het is nog maar afwachten of dat echt gaat werken.
3. De hegemonie van het standaard-Engels. Stel iemand solliciteert op een positie voor een docentschap Engels. Als die een zwaar Indisch of Jamaïcaans accent of grammaticale variatie vertoont, dan wordt er gesteigerd. Het moet Brits of desnoods Amerikaans zijn. Het is niet ongebruikelijk voor taalkundige tijdschriften om te eisen dat artikelen stilistisch lijken op wat een moedertaalspreker fabriceert. Als er wat lidwoorden ontbreken in een manuscript van Chinese of Russische onderzoeker dan wordt het manuscript teruggestuurd. Aan de begrijpelijkheid van de tekst doet het niks af, maar het mag niet.
4. Congressen kosten een fortuin. 300 euro voor een weekje congres (inclusief koffie en lunch, dat wel). Dat was vroeger anders. Ik herinner me een congres in Amsterdam dat ik mee organiseerde, en toen vroegen we 20 euro. Dat kan nu niet meer, want het is niet de bedoeling dat je zelf voor koffie zorgt. Er worden congresorganisatiebureaus aangezocht, al dan niet via een openbare aanbesteding, en die rekenen flink door. Optioneel is er ook nog een duur congresdiner en een excursie. Je zult maar een doctoraatsstudent zijn uit een land waar de congresbudgetten wat schaarser zijn, en je vertwijfeld afvragen of je voor je netwerk niet beter zou deelnemen aan zo’n excursie of diner. Die congressen zijn een katalysator achter een academische carrière, maar voor onderzoekers uit o.a. Centraal- en Oost-Europa, Afrika, of Latijns-Amerika blijven het elitaire clubs met een hoge lidmaatschapsbijdrage. Er zijn soms wel kortingen en beurzen, maar daar kunnen senior onderzoekers meestal geen gebruik van maken. De congressen vinden bovendien ook meestal plaats in de V.S., West-Europa, Scandinavië, Canada of Australië, waardoor de reisonkosten voor mensen uit toch al rijke gebieden, nog eens geringer zijn.
5. Op die congressen worden soms prijzen toegekend aan beloftevolle onderzoekers. Zelfs de Belgische Kring voor Linguïstiek doet dat al lang op zijn jaarlijkse Taaldag. Idem voor SLE, het Europese linguïstencongres. Het is bedoeld als aanmoediging of erkenning van jonge onderzoekers. Ik heb niks tegen prijzen voor een lange staat van dienst. Maar prijzen voor ‘beste congrespresentatie’ voor jonge onderzoekers zijn een heel slechte methode om mensen aan te moedigen. In de praktijk blijkt de prijs heel vaak te gaan naar doctoraatsstudenten uit goeddraaiende labo’s, naar wie meedraait in lopend onderzoek. Er is een verdachte samenhang tussen de kans dat je zo’n prijs wint en waar je vandaan komt. Een bekende promotor aan een gevestigde universiteit helpt enorm.
6. Taalkunde die niet gebaseerd is op uitvoerig en kwantitatief onderbouwd corpusonderzoek moet stroomopwaarts roeien bij aanvragen tot subsidiëring. Wie werkt op Engels, Spaans of Frans, kan een vliegende start nemen. Voor Nederlands valt het nog mee, hoewel er nog steeds geen degelijk historisch referentiecorpus is voor wie zich met taalgeschiedenis bezighoudt. Maar de situatie is soms hopeloos voor wie op middelgrote talen werkt met beperkter resources.

Ik zie veel meer heil in het aanpakken van deze concrete barrières dan in grote programmatische artikelen waarin met wollig theoretisch gewauwel te hoop gelopen wordt tegen beladen terminologie als ‘eskimo’, ‘Midden-Oosten’ (moet worden: West-Azië), of ‘veldwerk’, of met stickertjes rondlopen op een congres die aangeven welk geslacht je hebt in je pronomina. De air van morele superioriteit van wie trots de vlag van de inclusie en diversiteit hijst, maar de rest ongemoeid laat, is misplaatst.

Verwijzingen

[1] De Block, A. 2023. Is links gewoon slimmer? ideologie aan onze universiteiten. Lannoo Campus.

[2] Miller, G. 2019. Virtue signaling. Essays on Darwinian politics and free speech. Cambrian Moon.

[3] Pluckrose, H. & J. Lindsay. Cynical theories: how activist scholarship made everything about race, gender, and identity―and why this harms everybody. Pitchstone Publishing.

[4] Campbell, B. & J. Manning. 2018. The rise of victimhood culture. Palgrave Macmillan.

[5] Furedi, F. 2016. What’s happened to the university? A sociological exploration of its infantilization. Routledge.

[6] Murray, D. 2020. The war on the west. Broadside Books.

[7] Saad, G. 2021. The parasitic mind: how infectious ideas are killing common sense. Regnery

[8] McWhorter, J. 2021. Woke racism: how a new religion has betrayed black America. Portfolio.

[9] Nederhof, A.J., M. Luwel & H.F. Moed. 2001. ‘Assessing the quality of scholarly journals in linguistics: An alternative to citation-based journal impact factors’. Sientometrics 51(1): 241-265.