Ik beken dat ik de elfde-eeuwse “Rochester Probatio Pennae”, beter bekend als het “hebban olla vogala”-gedichtje, verhoudingsgewijs helemaal niet zo interessant vind.
Veel spannender vind ik bijvoorbeeld de ingewikkelde tekstuele voorgeschiedenis van de veel oudere Wachtendonckse Psalmen (negende eeuw). Of de Friese kenmerken in de elfde-eeuwse Leidse Williram-tekst. Ook de sporen van Oudnederlandse literaire tradities houden mij ’s nachts dikwijls wakker: de Gotische koning Hermenrik in tiende-eeuws Gent! De Scandinavische prinses Gudrun in Zeeland! Graaf Hemo (de vader van de vier heemskinderen) op de Grebberg! Koning Orendel in Voorburg! Waarom wordt daar niet meer over geschreven?
Toch ben ik blij dat collega Michael Angerer van de universiteit Oxford nog eens zorgvuldig naar het “hebban olla vogala” heeft willen kijken. Met “multispectral imaging” van het handschrift bevestigt hij oude theorieën en levert ons, naar het schijnt, een zekerdere lezing van de tekst die onlangs in Neophilologus gepubliceerd werd:
;;;;;;; quid expectamus nunc ·
Abent omnes uolucres nidos inceptos nisi ego & tu
Hebban olla uogala nestas hagunnan hinase hic
anda thu uuat unb\i/[ạ]dan uue nu ·
In zijn onderzoeksverslag dat de prikkelende titel “Hebban olla vogala: an Eleventh-Centrury Link Between Dutch and English Literary History” draagt, plaatst Angerer het versje uit Rochester in de bredere context van de geletterde cultuur in laat-elfde-eeuws Engeland. Ook wijst het artikel op een belangrijk historisch feit: we kunnen het versje niet los zien van de Vlaamse invloed in Zuid-Engeland die na de verovering van Engeland (1066 nChr.) door de Normandiër Willem de Veroveraar op gang kwam.
Kortom: ik nodig alle collega’s uit om het artikel eens zorgvuldig door te lezen en deze nieuwe bijdrage te waarderen voor wat ze is: een interessante bestudering van een beroemd vers dat een voornaam plekje aan het einde van de Oudnederlandse literatuurgeschiedenis inneemt. Hier begint het verhaal van het Oudnederlands niet, hier eindigt het.
Om ook op een positieve noot te eindigen: onlangs kreeg ik van het muzikale gezelschap “Archeon Minderbroeders – koor Pax et Bonum” een nieuwe contrafact (verzorgd door Bert Paardekoper) van het “hebban olla vogala” gedichtje toegestuurd, ditmaal met een uitspraak die deels gebaseerd is op de historische taalkunde. Zodoende wordt “hinase” (= “het ne zij” in de betekenis “behalve”) in het liedje ook echt gesproken als hi-na-SE en niet als hi-NA-se zoals vaak gebeurt. Kortom: op alle fronten dus leuk nieuws over “hebban olla vogala”!
Bibliografie:
Angerer, M.L. Hebban olla vogala: An Eleventh-Century Link Between Dutch and English Literary History. Neophilologus (2024).
Toch is er ook nog de theorie, van een Gentse (emeritus?) hoogleraar Oudnederlands en Germaans (o.i.d.) dat het om een Oudengels / Oudkents tekstje zou gaan. Hoe kijk je daarnaar?
De afwijkende conclusie van de Grauwe is deels een filologisch gedachtenexperiment (althans, zo komt het op mij over, want een doorslaggevend argument dat de taalkundige basis ontegenzeggelijk Oudkents moet zijn, heeft hij niet: hij stelt slechts dat het kan ). Hier een citaat uit zijn conclusie (2004: 53): “Veeleer dan West-Vlaams met een Kents vernisje (de ‘anglicismen’!) is onze tekst misschien geïntendeerd Kents met West-Vlaams substraat, dagzomend in het residu…olla.”
Dank je. Blijft een grappige kwestie, dat we nooit met 100 procent zekerheid kunnen vaststellen dat het beroemste Oudnederlandse zinnetje ook echt Oudnederlands is.
Een van de conclusies van mijn artikel is juist dat het niet mogelijk of zelfs belangrijk is om vast te stellen of het gedicht “echt” Oudnederlands of Oudengels is. De Nederlandstalige schrijver gebruikte namelijk opzettelijk een mengeltaal die zowel in het Oudnederlands als in het Oudengels begrijpelijk was. Deze wederzijdse verstaanbaarheid tussen de beiden talen kan dan ook bredere literaire invloed van het Nederlands op het Engels aan het licht brengen.
Ik ben nu wel erg geïnteresseerd in koning Hermenrik, prinses Gudrun, graaf Hemo en koning Orendel! Is daar niet meer over te schrijven?
Zodra ik tijd heb, zal ik dat doen!
Ben het eens met Jona: graag!
Overigens, wat betekenen die streepjes, haken en die punt onder de a in de transcriptie van unbidan?
Het betekent dat de schrijver eerst (verkeerd) “unbadan” schreef, daarna een punt onder de zette (om aan te geven dat het een vergissing was), en ten slotte daarboven een ter verbetering toevoegde.
Excuses, de website doet wat raar. Hier nogmaals mijn reactie:
Het betekent dat de schrijver eerst (verkeerd) “unbadan” schreef, daarna een punt onder de “a: zette (om aan te geven dat het een vergissing was), en ten slotte daarboven een “i” ter verbetering toevoegde.
De website doet niet raarder dan anders; reacties worden bij ons nooit meteen geplaatst, maar eerst door een redacteur getoetst.