Een deel van het inburgeringsexamen om Nederlander te worden is nog altijd een onderdeel ‘kennis van de Nederlandse maatschappij’. De vragen die er worden gesteld zijn moeilijk te achterhalen. Af en toe borrelt er iets naar de oppervlakte, en vaak levert dat dan tumult op, want er zitten altijd betrekkelijk absurde vragen bij, waarvan je afvraagt hoeveel mensen die al Nederlander zijn ze kunnen beantwoorden.

Maar omdat het zo schimmig blijft, en misschien ook omdat het de meeste mensen die al Nederlander zijn uiteindelijk weinig kan schelen, verandert er weinig.

Op YouTube vond ik het onderstaande filmpje waarin wat vragen voorkomen uit het thema ‘omgangsvormen, normen en waarden’. Het bureau dat het plaatste ziet er serieus uit, ik neem aan dat ze weten wat ze doen. Maar er komen dus vragen in voor als:

Hoe kunt u het beste omgaan met mensen die anders denken of een ander geloof hebben dan u?

A. Niet met hen omgaan

B. Hen overtuigen van uw gelijk

C. Het maakt niet uit. U kunt gewoon met elkaar omgaan

Het is misschien onderdeel van mijn Nederlanderschap dat ik als ik zo’n vraag lees, weet dat C wel het bedoelde antwoord zal zijn. Maar is het ook ‘juist’? Het is nogal cultuurrelativistisch, het zegt feitelijk dat iedere ‘andere gedachte’ en ieder ‘ander geloof’ genegeerd moet worden. Iemand meent dat je jonge meisjes niet naar school moet sturen: ‘Het maakt niet uit’. Iemand anders denkt dat Adolf Hitler een toffe peer was: ‘U kunt gewoon met elkaar omgaan’.

Ik denk niet dat de gemiddelde Nederlander dus per se altijd leeft volgens principe C. Ik denk ook niet dat die dat zou moeten doen.

Er zit ook een wonderlijke afkeer van de discussie in deze stelling. Ik zou zeggen dat iedere opvatting altijd ter discussie staat, en dat je voortdurend moet proberen anderen te overtuigen van je gelijk – en je tegelijkertijd voortdurend open moet stellen voor het gelijk van de ander. Dat laatste ontbreekt zelfs helemaal in dit examen: de mogelijkheid dat je van die andere mensen met hun andere gedachten misschien iets kunt leren, dat zij jou er misschien van kunnen overtuigen om je leven definitief te veranderen.

Mensen die zich in Nederland willen vestigen moet kennelijk worden bijgebracht dat ‘we’ een ’tolerant’ land zijn (de nieuwe regering wil ze in dat kader trouwens ook iets leren over de holocaust). Zelf verwachten we dat ‘zij’ niet zo tolerant zijn. Omdat ik die vooroordelen ken, weet ik dat antwoord C hier is wat je moet kiezen. Maar het betekent ook dat je zegt dat de waarheid er niet toe doet, en de moraal eigenlijk ook niet. Wat iemand anders ook denkt of gelooft: het maakt niet uit, iedereen denkt nu eenmaal hetzelfde, de waarheid zal wel ergens in het midden liggen, maar daar gaan we zeker niet naar op zoek.

U kunt gewoon met elkaar omgaan.