Op Neerlandistiek zijn al verschillende publicaties geweest over het vwo-examen Nederlands van 2024. Die gingen van hulde door Marc van Oostendorp vanwege het gebruik van authentieke teksten die te maken hadden met neerlandistiek, naar totaal geen hulde door Martijn Benders, van wie er een tekstfragment was gebruikt dat er – getuige de examenvragen – niet best van afkwam.

Ook van mijn hand (Carlie van Tongeren, schrijver van Young Adult-boeken) was er een tekstfragment gebruikt, namelijk drie uit de context gerukte alinea’s van mijn opiniestuk voor de Volkskrant van 8 juni 2021: ‘Jammer, die neerbuigende houding jegens boeken die jongeren lezen. Dat vergalt pas echt hun leesplezier’. Net als Martijn Benders was ik daar, na zorgvuldige lezing, niet blij mee en ik bedacht een passende pulpboekenactie naar aanleiding van de pulpdiscussie die in dit examen werd gebruikt.

Terug naar het vwo-examen Nederlands, dat kwam als een woensdagmiddagverrassing: geen toestemming, geen mededeling, wél met voor- en achternaam in een landelijk examen. Ik heb het een keer of tien bekeken voor ik erachter was wat me (zo objectief mogelijk beschouwd) het meest stoorde. Ik kan mij vinden in argumenten als examentechnisch prima vragen en vwo’ers zijn echt wel in staat om hun eigen mening te vormen: ja, dat denk en hoop ik zeker. Alleen wordt ze dat wel verrekte moeilijk gemaakt met de vragen die zij voorgeschoteld krijgen. Drie van de vier vragen bij mijn passage (tekstfragment 2 in de examenbijlage) zijn namelijk negatief sturend van aard (‘een kritische lezer kan vinden dat…’): mijn argumenten zijn ofwel in tegenspraak ofwel vertekenen het standpunt van tekst 1 ofwel doen geen recht aan de inhoud van tekst 1.

Die tegenspraak wil ik mezelf nog wel aanrekenen; ik schreef dit opiniestuk destijds in het heetst van de pulpstrijd. Maar pijnlijk blijft het dat je een tekst die als tegengeluid zou kunnen dienen, dat niet laat zijn door de vragen die je er zelf bij stelt. Nog veel pijnlijker vind ik het dat hier teksten worden beschouwd als woordelijke reacties op elkaar, terwijl die teksten dat in werkelijkheid niet eens zijn. De aanleiding voor mijn opiniestuk was destijds het artikel van Van Dijk en Klaver (examentekst 1), maar mijn opiniestuk gaat in op het járenlange neerkijken op Young Adult-boeken en het feit dat zij onterecht worden weggezet als ‘pulp’ – niet alleen door Van Dijk en Klaver, maar door een grotere elitegroep in ons land. Ditzelfde gaat op voor tekstfragment 4 van Benders: hij reageerde in werkelijkheid op tekstfragment 3 en niet op de hoofdtekst (volgt u het nog?).

Tja, wat zou een kritische lezer daarvan vinden? Dat vroeg ik letterlijk aan zowel Cito als het College voor Toetsen en Examens (CvTE), nadat ik dan ook maar de examenklachtenlijn gebruikte om in contact te komen met de makers. Wel alle lof voor de persoonlijke telefoongesprekken, excuses en een ‘achteraf inderdaad een onhandige set vragen bij jouw artikel’. In het laatste gesprek met Cito werd mij een licentievergoeding van 250 euro geboden (dat riep bij mij de vraag op: had ik die ook gekregen als ik niet zelf contact had gezocht?). Wat een schijntje, dacht ik, daarmee laat ik mij niet afkopen. Een andere oplossing zag ik echter ook niet meer komen, aangezien de makers zich beroepen op het citaatrecht – een uitzondering binnen het auteursrecht – en het landelijke kwaad toch al was geschied.

En toen, een paar dagen later, lukte het me om een positieve draai te geven aan deze negatieve examenervaring: die 250 euro factureer ik tóch en besteed ik volledig (bruto) aan Nederlandse Young Adult-boeken, pulp én geen pulp – want in mijn (lees)wereld is het en-en en geen of-of.

Dus, beste Cito en CvTE, dit zijn mijn aankopen van jullie licentievergoeding:

• To lie for – Chinouk Thijssen
• De helft van mij – Nadine Swagerman
• Unsinkable – Lotte van den Noort
• Woorden van Glas – Pamela Sharon
• Payback – Margje Woodrow
• Jona – Anna van Praag
• In het vervloekte hart – Rima Orie
• Voor ik je loslaat – Marieke Nijkamp
• Het licht in jou en mij – Jacodine van de Velde
• Rugzwemmen – Marc ter Horst
• Vanavond bij de rivier – Elin Meijnen

Voor anderen gekocht (winactie op sociale media):

• Tussen twee vuren – Laura Diane
• Je hebt één nieuwe volger – Chinouk Thijssen
• Honderd uur nacht – Anna Woltz
• Heerestraat & Rozenlaan – Carlie van Tongeren (ja, ik dus)

Waarom ik kocht wat ik kocht? Op de foto zie je een klein stukje van mijn boekenkast, met daarin al heel veel mooie jeugdboeken zoals Jimi, Lily, Patroon, alle boeken van Anna Woltz en Erna Sassen en veel titels van mijn uitgeverij Blossom Books, die ik nu niet hoefde te kopen. Verder is het moeilijk in weinig woorden te vatten, maar ik doe een poging:

Veel Nederlandse jeugdboekenschrijvers zijn ontzettend leuk, ik ken ze steeds beter en tóch had ik nog niet van iedereen een boek in mijn kast (Unsinkable, Het licht in jou en mij). Of ik had al hun andere boeken en miste er nog eentje (Woorden van glas). Voor Rima Orie maak ik kennis met mijn minst favoriete genre fantasy (In het vervloekte hart). Soms gaf een nominatie de doorslag (Jona). Soms het klimaat (Rugzwemmen). Soms de prijs (Voor ik je loslaat, 10 euro). Soms omdat het net nieuw is en ik het overal voorbij zie komen (De helft van mij, To lie for, Vanavond bij de rivier, Payback). Anna Woltz is mijn favoriete schrijver en wilde ik zeker aan iemand cadeau doen, en ja, ik wilde ook eens een boek van mezelf in de winkel kopen, een nieuwe ervaring.

Hoewel sommige Engelse titels anders doen vermoeden, zijn dit allemaal Nederlandse boeken. Met deze actie wilde ik zowel de Nederlandse jeugdboekenmarkt als de lokale boekhandels steunen. Totaal uitgegeven: 255,76 euro, bij 3 boekhandels in Deventer.

Hoe mooi zou het zijn als wij allemaal een Young Adult-boek van eigen bodem op ons zomerleeslijstje zetten, om leerlingen in het nieuwe schooljaar aan te raden (of niet, natuurlijk)? Met een open, onbevooroordeelde blik, misschien eens een ander genre of andere auteur dan je gewoonlijk zou kiezen. Wellicht kan mijn stapel inspiratie bieden. Ik wens iedereen een mooie leeszomer toe!

Carlie van Tongeren is auteur van Young Adult-boeken bij uitgeverij Blossom Books en gastcolumnist voor de Volkskrant. Haar zesde jeugdroman ‘Alleen thuis’ verschijnt in september 2024.